توسعه اقتصادی بدون قلاده

تحریریه درنگ 

پلنگ‌های ایران به شماره افتاده‌اند و حالا ایران به لحاظ موقعیت پلنگ‌هایش، یکی از نگران‌کننده‌ترین کشورهای جهان برای دوستداران محیط‌زیست است. نگرانی برای آنچه پیش روی یوزها و پلنگ‌ها قرار دارد، موضوعی همیشگی در رسانه‌های عمومی ایران است. چهره‌های فعال در حوزه محیط‌زیست هم از یوزهای مرده‌ای می‌گویند که مردن‌شان نسل درنده‌ای منحصر‌به فرد را یک قلاده دیگر به انقراض نزدیک‌تر می‌کند. چنین اتفاق نگران‌کننده‌ای از حصارهای حوزه اختصاصی‌اش می‌گریزد و تبدیل به یکی از مطالبات عمومی می‌شود. آنها به خبرهایی درباره یوزهای ایرانی حساس شده‌اند. نگرانند؛ نکند خبر انقراض قطعی نسل یوزهای ایران به‌زودی تیتر روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های رسمی ایران باشد.

یوزها- برخلاف ظاهر خشمگین‌شان- موجودات حساسی هستند و مانند گونه‌هایی از انسان در زمان‌های دور که هر لحظه زندگی‌شان پر از آیین بود، یوزها هم وابسته به آداب و رسوم خاص خودشان هستند. آنها برای شکار، برای تعیین قلمرو، برای جفت‌یابی، برای پرورش توله و هر اتفاق دیگری، باید طبق رسومشان رفتار کنند. واقعیت این است که در ایران در حال توسعه هرگز یوزها و سایر موجودات ساکن در طبیعت «دیده» نشده‌اند. هم‌اکنون تنها به بهانه روز ملی یوزپلنگ در ایران از یوز می‌نویسیم، وگرنه خرس‌ها و پرنده‌ها و خزنده‌های ایران هم آماری غیر از این واقعیت را نشان نمی‌دهند؛ ساکنان طبیعت در ایران، هرگز در برنامه‌های توسعه دیده نشده‌اند.

از بیماری‌های سگ و موش و گاو تا فرش‌پلنگی‌شدن وسط جاده؛ از خوردن طعمه مسموم تا له‌شدن زیر لاستیک‌های خودروهای عبوری از جاده‌های اطراف زیستگاه یوز، دلایل بسیاری برای مرگ‌های یوزها و پلنگ‌های ایران وجود دارد. کارشناس‌ها می‌گویند «توسعه اقتصادی یوزها را نابود کرد.» یوزها نمی‌توانند آنطور که طبیعت برای‌شان تعریف کرده، در ایران زندگی کنند. آدم‌ها، طبیعت‌شان را دستمالی و به قلمروشان نفوذ کرده‌اند و خودشان راهم تحمیل می‌کنند. یوزها نمی‌توانند شبیه خودشان نباشند. سازگار نمی‌شوند و می‌میرند.

چند قلاده یوز در ایران داریم؟ با این همه خبر ناخوشایند که سال‌هاست در رسانه‌های ایران درباره مرگ‌ومیر یوزها منتشر می‌شود، نهم شهریور (در روز ملی یوزپلنگ) چقدر باید نگران آینده آنها باشیم؟ درباره اینکه جمعیت حال حاضر یوزهای ایران چند قلاده است، روایت‌های متفاوتی وجود دارد. نهادهای رسمی تلاش می‌کنند خوش‌بینانه به یوزها نگاه کنند. آنها می‌گویند کارشناس‌هایشان به علم «خال‌شناسی» مسلط شده‌اند و تردیدی ندارند که جمعیت یوزهای ایران چندان هم نگران‌کننده نیست. سمت دیگر آمار، نام‌هایی دیده می‌شود که سال‌ها در زیستگاه‌های یوز در ایران، عاشقانه پرسه زده‌اند، نمونه و یادداشت برداشته‌اند و...، آنها می‌گویند حال جمعیت یوزهای ایران وخیم است. گرچه فرقی هم نمی‌کند، چون هر دو آمار درباره جمعیت یوزهای ایران، اگر با هم تفاوتی معنادار دارند، ولی معنای جفت‌شان همان خبر تکراری است: همچنان باید نگران یوزهای ایران باشیم.