گزارش
آغاز پایان برای «عربستان جدید»
اصلاحات ولیعهد برای تغییر جامعه عربستان در عرصه‌های مختلف با ناکامی روبه‌رو شده است
سیاوش فلاح‌پور/ خبرنگار
این روزها نه‌تنها دیگر خبری از هیاهوی رسانه‌ها در تمجید از اصلاحات ولیعهد جوان عربستان نیست بلکه روزبه‌روز اخبار بیشتری از ناکامی‌های او در پرونده‌های داخلی و خارجی عربستان منتشر می‌شود؛ حجم این اخبار و گزارش‌ها به اندازه‌ای است که برای نخستین بار سؤالی مهم را برای برخی رسانه‌های معتبر جهانی مطرح کرده است؛ آیا عربستان جدیدی که محمدبن‌سلمان به‌دنبال خلق آن بود به پایان راه رسیده است؟
شکست اساسی‌ترین طرح اصلاحات اقتصادی
جنجال‌های عقب‌نشینی عربستان از طرح بزرگ خصوصی‌سازی شرکت نفتی آرامکو همچنان ادامه دارد؛ طرحی که قرار بود از طریق آن، سرمایه لازم برای اجرای بخش عمده‌ای از اصلاحات اقتصادی عربستان تأمین شود. خبرگزاری رویترز در ساعات پایانی روز دوشنبه با انتشار اطلاعات تازه‌ای از این پرونده نوشت: طی ماه‌های اخیر، دیدارهای مهمی میان چند تن از چهره‌های شاخص خاندان آل‌سعود، کارشناسان نفتی و مالی و همچنین رئیس سابق شرکت آرامکو با ملک سلمان برگزار شده است. در جریان این دیدار، هیأت مذکور نسبت به عواقب اجرای طرح واگذاری سهام آرامکو، ازجمله در زمینه احتمال افشای اسناد محرمانه این شرکت هشدار داده‌اند و بعد از آن، پادشاه برای جلوگیری از اجرای این طرح مستقیما دست به‌کار شده است. منبع آگاهی که اطلاعات رویترز به نقل از او منتشر شده در بخشی از مصاحبه گفته است: وقتی پادشاه با مسئله‌ای مخالفت کند، یعنی دیگر مجالی برای تغییر نیست.
این نخستین بار است که خبری از مخالفت مؤثر بدنه حکومتی آل‌سعود با تصمیمات شتابزده ولیعهد منتشر می‌شود؛ رویکردی که درصورت تداوم می‌تواند منجر به زلزله‌ای بزرگ در ساختار سیاسی عربستان شود. رسانه‌های بین‌المللی ازجمله واشنگتن‌پست و هاآرتص طی روزهای گذشته، شکست ولیعهد در اجرای طرح خصوصی‌سازی آرامکو را به مثابه مرگ زودرس چشم‌انداز 2030 ارزیابی کرده‌اند؛ امری که نشان می‌دهد اصلاحات اقتصادی محمد بن‌سلمان خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شد با بحران مواجه شده است.
عقب‌نشینی در اصلاحات اجتماعی آغاز موج جدید بازداشت‌ها
اصلاحات اجتماعی محمدبن‌سلمان که نقش ویژه‌ای در طرح نام ولیعهد به‌عنوان رهبری جوان و رفرمیست در خاورمیانه داشت نیز حال و روز بهتری از اصلاحات اقتصادی او ندارد. به فاصله کمی بعد از اجرای نخستین گام‌ها در حوزه حق رانندگی زنان، موج تازه‌ای از بازداشت فعالین حقوق زنان در عربستان سعودی به راه افتاد؛ موجی که انتقادات بین‌المللی، ازجمله دولت کانادا را به همراه داشت و منجر به شروع بحرانی تازه در روابط بین‌المللی عربستان نیز شد. در هفته اخیر، دولت عربستان تعدادی از سایت‌هایی را که به تازگی در حوزه حقوق زنان فعالیت خود را آغاز کرده بودند فیلتر کرده است. «رادیو زنان»، یکی از این سایت‌هاست که طی چند‌ماه گذشته توسط چند دختر جوان سعودی که خارج از این کشور زندگی می‌کنند راه‌اندازی شده و به گفته خودشان، کمتر از 3هزار نفر مخاطب داشته است.
از سوی دیگر و برخلاف انتظارهای اولیه در ریاض، موضع دولت کانادا در انتقاد از نقض حقوق شهروندان سعودی تقویت شده و وزیر خارجه این کشور روز گذشته برای چندمین بار بر پیگیری حقوق زنان بازداشت شده در زندان‌های عربستان تأکید کرد.
افزایش انتقادات بین‌المللی از عملکرد عربستان در جنگ یمن
شرایط عربستان سعودی در جنگ یمن، به‌عنوان نخستین نقش‌آفرین منطقه‌ای محمد بن سلمان بیش از هر زمان دیگری نامناسب است. درحالی‌که مرزهای جنوبی این کشور همچنان با گذشت 4سال از جنگ ناامن است، حملات هوایی ائتلاف عربی به مناطق غیرنظامی و قتل بیش از 60کودک طی 2هفته گذشته، موج کم سابقه‌ای از فشارهای بین‌المللی را علیه ریاض به‌دنبال داشته است. شبکه CNN روز گذشته خبر داد: وزیر دفاع آمریکا برای دومین بار طی یک‌ماه گذشته هیأتی نظامی را برای هشدار به دولت عربستان در این زمینه به ریاض اعزام کرده است. به گفته این شبکه آمریکایی، هیأت اعزامی از سوی واشنگتن به دولت عربستان سعودی هشدار داده است درصورت ادامه این روند، حمایت‌های اطلاعاتی خود از ائتلاف عربی در جنگ یمن را به کلی قطع خواهد کرد. این در حالی است که طی سال‌های گذشته به ندرت اخباری از تنش میان واشنگتن و ریاض در پرونده یمن منتشر شده است.
حملات هوایی جنگنده‌های ائتلاف به فرماندهی عربستان به مناطق مسکونی یمن علاوه بر وزارت دفاع آمریکا، انتقادات عالی‌ترین نهادهای حقوق بشری بین‌المللی، ازجمله روسای دیده‌بان حقوق بشر، یونیسف و همچنین شخص دبیر کل سازمان ملل را به همراه داشته است.
کاهش نقش‌آفرینی ولیعهد در معادلات منطقه‌ای
به موازات تزلزل موقعیت داخلی بن‌سلمان و توقف اصلاحات (که هویت سیاسی او به آن گره خورده)، نفوذ منطقه‌ای او تضعیف شده است. در گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های ملی اسرائیل، برای نخستین‌بار به نگرانی برخی مقامات سیاسی واشنگتن از عدم‌توانایی کافی ولیعهد عربستان برای نقش‌آفرینی در پرونده معامله قرن اشاره شده است.
براساس این گزارش، اخیرا تردیدهای جدی در میزان توانایی بن‌سلمان برای به‌کارگیری تمام ظرفیت‌های سیاست خارجی عربستان به‌منظور پیشبرد این توافق بزرگ شکل گرفته است.
این در حالی است که زمان قدرت‌گیری ولیعهد جوان در ریاض، نفوذ عربستان در سوریه، لبنان، مصر و حتی فلسطین در مقابل رقبای منطقه‌ای این کشور کاهش یافته است و از سوی دیگر، بحران قطر همچنان بدون هیچ نتیجه‌‌ای برای عربستان و امارات، ادامه دارد.
روزنامه اسرائیلی هاآرتص در گزارش اخیر خود با اشاره به تمامی این بحران‌‌ها نوشته است: شکست طرح خصوصی‌سازی سهام آرامکو، آغاز پایان «عربستان جدید» است. باید منتظر ماند و دید آیا پایان این اصلاحات، می‌تواند مقدمه‌ای بر پایان حیات سیاسی ولیعهد جوان عربستان نیز باشد یا نه؟
