زیست‌بوم
تن تب‌دار تالاب‌های لرستان
ایجاد زهکش و تغییر کاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی از مواردی است که تالاب‌های استان را تهدید می‌کند
نسرین صفربیرانوند| خرم آباد - خبرنگار:
تالاب‌ها از جذاب‌ترین و بکرترین محیط‌های طبیعی برای تفریح و تفرج هستند و ارزش زیستگاهی بسیاری دارند. در ایران تاکنون 35 تالاب با 24 عنوان با مجموع مساحتی حدود 5/1 میلیون هکتار به کنوانسیون رامسر معرفی شده و در فهرست تالاب‌های دارای اهمیت جهانی به ثبت رسیده‌اند.
تالاب‌های یازده‌گانه پلدختر، بیشه دالان بروجرد و تنور در دورود از نمونه‌های مهم تالاب‌های طبیعی لرستان هستند که هنوز ثبت جهانی نشده‌اند. وجود مشکلاتی مانند کم‌آبی و آلودگی‌های زیست‌محیطی در سال‌های اخیر سبب شده‌اند برخی از آنها شرایط تالابی خود را از دست بدهند.
وضع تالاب‌های استان
معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست لرستان با اشاره به وضعیت تالاب‌های پلدختر می‌گوید: تالاب‌های گوری بلمک، پیکه و زرده با توجه به وجود زهکش در گوری بلمک و وجود آثار عوامل طبیعی تغییر اقلیم، کاهش بارش‌ها و خشکسالی‌های متمادی به تالاب‌های فصلی تبدیل شده‌اند که در ماه‌های گرم و خشک سال بدون آب هستند. در صورت رفع مشکل زهکش موجود در گوری بلمک، با اولین بارندگی احتمال آبگیری این تالاب و سایر تالاب‌ها وجود دارد. تالاب‌های تنگ‌فنی شامل جمجمه و آب تاف یک و 2 نسبت به سال 96 شرایط بهتری دارند، اما تالاب‌های لفونه یک و 2، تحت تاثیر مستقیم درختکاری و وجود درختان اکالیپتوس حاشیه تالاب، دارای روند کاهش سطح ایستابی بوده‌اند.
«نبی‌الله قائدرحمتی» عنوان می‌کند: تالاب بیشه دالان که تحت تغذیه مستقیم رودخانه گله‌رود (سیلاخور)، آب‌گرمه بروجرد و ارتفاعات حوضه آبخیز بالادست است طی سنوات گذشته شرایط آبی مساعد نداشته است. وجود کشاورزی و ایجاد باغ‌های مثمر بالادست در اراضی روستاهای تنگه کپرگه علیا و سفلی، شیخ میری سادات، قلعه نظام‌آباد و گلدشت، برداشت مستقیم از رودخانه با استفاده از موتور تلمبه‌ها و همچنین توسعه کشت برنج و ایجاد زهکش‌های متعدد در اراضی روستاهای بوریاباف، کپر جودکی، کیدان، چگنی‌کش و گنجینه را می‌توان از عوامل ایجاد این وضعیت اعلام کرد، اما در صورت حذف زهکش‌ها و تخصیص حقابه، آینده خوبی برای آن پیش‌بینی می‌شود.
وی با اشاره به وضع تالاب تنوردر می‌افزاید: این تالاب با وجود تصمیمات غیراصولی و اشتباه در دهه‌های 60 و 70، ایجاد زهکش و واگذاری بخش اعظمی از محدوده آن به سایت‌های پرورش ماهی که خاکریزهای متعددی ایجاد کرده‌اند، دچار مشکلاتی شده است. این تالاب در فصل پرباران آبگیری می‌شود و محل مناسبی برای حضور بسیاری از پرندگان بومی و مهاجر است اما پس از کاهش بارش‌ها، افزایش دما و خشکسالی‌های متمادی در سایر فصول سال بدون آب است. این مسئول در بخش دیگری از صحبت‌هایش به کارکرد تالاب‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: تالاب‌ها کنترل‌کننده سیلاب‌ها و تنظیم‌کننده اقلیم محلی هستند. آنها همچنین به عنوان تلطیف‌کننده هوا و بادشکن عمل می‌کنند، حافظ تنوع زیستی و محل تجمع پرندگان مهاجرآبزی و کنارآبزی هستند.
عمده‌ترین تهدید تالاب‌ها
قائدرحمتی درباره عمده‌ترین تهدید تالاب‌ها می‌گوید: ایجاد زهکش و تغییر کاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی و غیره در دهه‌های 60 و 70 و بهره‌برداری خارج از ظرفیت تالاب‌ها، تغییر اقلیم و خشکسالی‌های متوالی و کاهش آب ورودی به تالاب‌ها از منابع بالادست از مواردی است که تالاب‌های استان را تهدید می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: ورود انواع آلاینده‌های بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی گسیل شده از مزارع کشاورزی، شهرها و آبادی‌ها و صنایع و رسوبات ناشی از فرسایش خاک‌های بالادست، چرای بی‌رویه دام، ایجاد باغ‌ها و کاشت گونه‌های زراعی آب‌بر در حوضه تالاب‌ها نیز از دیگر عواملی به شمار می‌روند که مشکل ایجاد کرده‌اند.
معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست لرستان تأکید می‌کند: محیط زیست بدون همراهی مردم به ویژه جوامع بومی و محلی و دستگاه‌های تاثیر‌گذار مانند امور آب، جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و استانداری و مراجع قضائی به تنهایی نمی‌تواند تالاب‌ها را احیا و حفاظت کند. مناسبات اجتماعی در جوامع بومی و محلی، وضعیت اقتصادی و ویژگی‌های فرهنگی و حتی سیاسی در حفاظت از تالاب‌ها نقش بسزایی دارند بنابراین افزایش آگاهی آنها و اطلاع‌رسانی برای حفاظت از تالاب‌ها از جمله مواردی است که باید مد نظر قرار گیرد.
اقدامات محیط زیست برای احیای تالاب‌ها
معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست لرستان در بخش دیگری از صحبت‌هایش می‌گوید: کارگاه‌های آموزشی درباره تالاب‌های استان برای جوامع بومی و محلی برگزار شده است. وی اضافه می‌کند: احداث و تکمیل پاسگاه محیط‌بانی تالاب‌های پلدختر در تنگ فنی (آب تاف یک و 2 و جمجمه)، انجام عملیات آبخیزداری، لانه‌سازی پرندگان و سایر عملیات اصلاحی در محدوده تالاب‌های پلدختر و تامین اعتبار لازم برای طرح و مطالعه تثبیت واریزها و آبخیزداری حوضه دریاچه گهر از دیگر مواردی است که می‌توان به آن اشاره کرد.
قائدرحمتی ادامه داد: تمدید مصوبه شکار و صید ممنوع در تالاب‌های پلدختر به مدت 3 سال و تهیه مستندات لازم برای ارتقا به سطح حفاظت شده از طریق معاونت محیط طبیعی سازمان و دفاتر تخصصی مربوطه از دیگر اقداماتی است که صورت گرفته است. وی می‌گوید: در حال حاضر نیز در حال تدوین برنامه مدیریت زیست‌بومی و برنامه معیشت جایگزینی و سازگار با اکوسیستم تالابی توسط مشاور هستیم.
دست‌درازی به تالاب‌ها
یک کارشناس منابع آب در مورد وضعیت تالاب‌ها می‌گوید: تالاب بیشه دالان که کاملا خشک شده و تالاب تنوردر نیز همین وضعیت را دارد. جوامع محلی بسیاری از اراضی این دو تالاب را تصرف کرده‌اند و ادعای مالکیت دارند. تعدادی از آنها حتی به کشت برنج روی آورده‌اند. اما مابقی تالاب‌ها وضع بهتری دارند، البته اگر از آنها حفاظت نشود، به سرنوشت تنوردر و بیشه دالان دچار می‌شوند.
«امید بیرانوند» ادامه می‌دهد: شاهدیم که برای تالاب‌های پلدختر سند صادر شده در حالی که اراضی تالاب‌ها برای کشاورزی مناسب نیست، زمینی را که تالاب بوده یکباره تغییر کاربری داده‌اند. اگر از آنها حفاظت شود، می‌توان امیدوار بود به وضعیت قبلی برگردند.
وی می‌گوید: یکی از مواردی که باعث شده تالاب‌های استان شرایط مطلوبی نداشته باشند، این است که خیلی دیر متوجه اهمیت آنها شده و رهایشان کرده‌ایم. نکته دیگر این‌که مردم منطقه دنبال درآمد هستند. بنابراین اگر تالاب‌ها احیا و به ظرفیت‌های گردشگری و تفریحی آنها توجه شود، قطعا مردم استقبال می‌کنند.
این کارشناس منابع آب با اشاره به این‌که وضع تالاب‌های استان خوب نیست، تأکید می‌کند: اگر به حفاظت از تالاب‌های پلدختر بی‌توجه باشیم ظرف چند سال آینده از آنها اثری باقی نمی‌ماند.
وی با بیان این‌که در احیای تالاب‌ها نکته کلیدی مشارکت مردم است، می‌افزاید: دستگاه‌های متولی با هم‌افزایی و تشکیل کمیته‌ای مشترک باید اقداماتی برای آزاد‌سازی اراضی و حفاظت از تالاب‌ها انجام دهند زیرا این کار بسیار حائز اهمیت است.
