نظم بین‌الملل؛ حامی ایران علیه آمریکا

اصغر صوفی | خبرنگار:

بیانیه اخیر گزارشگر ویژه سازمان ملل در انتقاد از تحریم‌ها و اقدامات یکجانبه آمریکا علیه ایران در نوع خود بی‌سابقه بوده و برای نخستین‌بار است که گزارشی در حمایت از ایران و محکومیت اقدامات یکجانبه آمریکا منتشر می‌شود. ادریس جزایری در گزارش خود تحریم‌های آمریکا را «نامشروع»، «غیرقانونی» و «ناعادلانه» توصیف کرده و نوشته که این تحریم‌ها مغایر با حقوق بشری مردم ایران است. این گزارش همچنین با اشاره به وضعیت تردیدآمیز واردات کالاهای ضروری مانند دارو به ایران، از آمریکا خواسته تا محدودیت‌های مربوط به واردات محصولات کشاورزی، غذا، دارو و تجهیزات پزشکی به ایران را برچیده و دسترسی ایران به بانک‌ها و مؤسسات مالی بین‌المللی را تسهیل کند. این گزارش از اتحادیه اروپا به‌دلیل عدم‌همراهی با تحریم‌های آمریکا قدردانی کرده و از جامعه بین‌المللی خواسته تا با اتحاد خود نشان دهند که جهان میدان نبردی برای این قبیل جنگ‌های گسترده اقتصادی نیست. با کامبیز نوروزی، حقوقدان درباره اهمیت گزارش ادریس جزایری گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

 چرا بیانیه گزارشگر ویژه سازمان ملل در رسانه‌های رسمی کشور و حتی شبکه‌های اجتماعی دیده نشد یا آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفت؟

متأسفانه رسانه‌های داخلی ما اعم از مطبوعات و صداو سیما، خلاقیت و ابتکار عمل خود را تحت‌تأثیر فضای مجازی از دست داده‌اند و به‌گونه‌ای دنباله‌روی فضای حاکم بر فضای مجازی شده‌اند؛ به همین دلیل بسیاری از اخبار مهم و قابل اعتنا که باید در این رسانه‌ها مورد توجه قرار بگیرد به‌دلیل اینکه در فضای مجازی به‌علت تخصصی بودن موضوع بازتاب پیدا نکرده از نگاه رسانه‌های حرفه‌ای و رسمی کشور نیز به دور مانده است. این درحالی است که برخی موضوعات به‌مراتب کم‌اهمیت‌تر که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی برجسته می‌شوند در رسانه‌های رسمی و مطبوعات هم مورد توجه قرار می‌گیرند. حتی مشاهده می‌شود که برخی موضوعات به‌صورت غلط در فضای مجازی منعکس می‌شود و رسانه‌های رسمی نیز با ‌دنباله‌روی از آنها با همین رویکرد غلط آن موضوع را پوشش می‌دهند. برای مثال، انتشار خبر کمک 18میلیون دلاری اتحادیه اروپا به ایران در فضای مجازی اینگونه تعبیر شد که این کمک جزئی از بسته حمایتی اروپا در چارچوب برجام به ایران است؛ درحالی‌که این موضوع ارتباطی با برجام نداشته و به توافقات پیش از برجام مربوط است. متأسفانه رسانه‌های رسمی هیچ‌گونه اقدام مؤثری برای روشنگری افکار عمومی پیرامون این موضوع انجام ندادند.

 ارزیابی شما از محتوای گزارش در ارتباط با ایران چیست؟

بیانیه ادریس جزایری، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد درباره «تأثیرات منفی اقدامات قهرآمیز یکجانبه بر بهره‌مندی از حقوق بشر» است. وی در بیانیه‌ای که در 22آگوست منتشر کرده است، اعلام کرده که خروج یکجانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران «نامشروع» است و اعمال این تحریم‌ها توسط آمریکا منجر به نقض حقوق بشر ملت ایران می‌شود. بیانیه آقای جزایری کاملا درست و منطبق با معیارهای حقوق بشر است. نکته مهم در این بیانیه آن است که تحریم‌ها، شهروندان و مردم عادی را هدف گرفته است. این در حالی است که ایالات متحده آمریکا برای فرار از تعهدات بین‌المللی مدعی است که هدف اصلی تحریم‌ها دولت ایران است و تأثیری بر زندگی مردم ایران ندارد. اما این یک دروغ بزرگ است؛ زمانی که معاملات شرکت‌های مختلف با ایران ممنوع می‌شود و مبادلات پولی و مالی ایران تحت تحریم آمریکا قرار می‌گیرد به‌طور طبیعی اقتصاد ایران دچار مشکلات عدیده می‌شود. وقتی که دسترسی ایران به دارو و تجهیزات پزشکی، غذا و ملزومات آن محدود می‌شود، نهایتا این شهروندان عادی هستند که در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌گیرند. اینکه آمریکا مدعی می‌شود دولت ایران هدف تحریم‌هاست، یک دروغ بزرگ است.

 این نخستین بار است که تحریم‌های یکجانبه علیه ایران مورد انتقاد قرار گرفته است. اهمیت گزارش اخیر گزارشگر سازمان ملل در فضای کنونی چیست؟

بیانیه اخیر آقای جزایری از این جهت حائز اهمیت است که در دور جدید تنش‌ها میان ایران و آمریکا، ایالات متحده آشکارا موازین قطعی حقوق بین‌الملل و حقوق بشر را نقض کرده است؛ آمریکا در این زمینه حتی اروپا را نیز قربانی کرد. درواقع اقدام آمریکا در خارج از برجام و اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران و اعمال فشار بر اروپا برای تبعیت از تصمیمات آمریکا، تماما مغایر با تعهدات بین‌المللی خود آمریکا، قواعد و اصول حقوق بین‌الملل است. اقدامات ایالات متحده در خروج از برجام و اعمال تحریم‌های یکجانبه، صرفا یک اقدام علیه ایران تلقی نمی‌شود، بلکه اقدام علیه نظم و حقوق بین‌الملل است. همین مسئله موجب شده است که نظم بین‌الملل در برابر تهدیدات آمریکا علیه بقای خود و در مقابل جهان‌گستری‌های آمریکا واکنش نشان دهد. این برای نخستین بار است که در طول کشمکش‌های طولانی میان ایران و آمریکا، نظم بین‌الملل در کنار ایران قرار گرفته است. در اینجا شکل و کیفیت دیپلماسی ایران در مواجهه با این مسئله بسیار تعیین‌کننده است.

 در دوره پیش از برجام هم ایران با تحریم‌های یکجانبه آمریکا مواجه بود. به‌نظر شما چرا در دوره‌های پیشین، سازمان ملل چنین واکنشی علیه تحریم‌ها نشان نداد؟

در دوره پیش از برجام، رفتارهای ایران در سطح روابط بین‌الملل برای جامعه بین‌الملل قانع‌کننده و سازگار با قواعد بین‌المللی نبود؛ برخی رفتارهای ایران در آن دوره آشکارا مغایر با موازین و قواعد بین‌المللی بود اما یکی از آثار بسیار مهم برجام این بود که ایران با قبول برجام، عملا تعهد و پایبندی خود را به نظم بین‌المللی به نمایش گذاشت. ایران با قبول برجام عملا پذیرفت که به قواعد رسمی و متعارف حقوق بین‌الملل وارد شده و آن را قبول دارد. در دوره پس از برجام ایران همواره بنا به تأیید سازمان بین‌المللی انرژی اتمی، شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا به تمام تعهدات خود در برجام پایبند بوده است. همراهی ایران با نظم بین‌الملل این بهره بزرگ را برای ایران در پی داشته است که جامعه بین‌الملل تقریبا طرف ایران را گرفته است. اتحادیه اروپا در یک چالش بزرگ و پیچیده تلاش می‌کند که در مقابل تصمیمات یکجانبه آمریکا ایستادگی کند. به اعتقاد من، گزارش آقای جزایری نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است که ایران تا زمانی که نظم بین‌الملل را محترم بشمارد می‌تواند از حمایت بین‌المللی هم برخوردار باشد.

   گزارش تصمیم ساز


این گزارش‌ها درواقع به‌عنوان اسناد سازمان ملل به ثبت می‌رسد و در شرایطی حتی می‌تواند در تصمیمات و قطعنامه‌های این سازمان مورد استناد قرار بگیرد. برخی از ارکان‌ سازمان ملل مانند کمیساریای عالی حقوق بشر و شورای حقوق بشر می‌توانند به استناد این قبیل گزارش‌ها تصمیماتی را اتخاذ کنند. گزارش‌ها و بیانیه‌هایی که گزارشگران سازمان ملل ارائه می‌دهند معمولا به 2 شکل هستند؛ گزارش‌هایی که به‌صورت ادواری و سالانه و به‌طور منظم تهیه، تنظیم و منتشر می‌شوند و در موارد دیگر بنابر تشخیص خود گزارشگران ویژه، بیانیه‌هایی درباره برخی موضوعات خاص منتشر می‌شود. این شکل از گزارش‌ها، درواقع یک اقدام و تصمیم سازمانی سازمان ملل یا یکی از ارکان آن تلقی نمی‌شود.