یادداشت
مشارکت؛ راهکاری برای برون‌رفت از چالش پسماند
شهرام فیروزی
معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران
«مدیریت پسماند» ازجمله اولویت‌های چهارگانه برنامه‌های سیدمحمدعلی افشانی، شهردار پایتخت تعیین شده است. اعضای شورای شهر پنجم نیز ساماندهی و رسیدگی به حوزه خدمات شهری و مدیریت پسماند را مهم‌ترین انتظارات شهروندان از شهرداری تهران عنوان کرده‌اند. بدین‌ترتیب می‌توان گفت که در سیستم جدید شهرداری، مدیران شهری در راستای بهبود شرایط خدمات‌رسانی با نگاهی متمایز به این عرصه پای کار آمده‌اند.
هم‌اکنون شهرداری تهران با مشکلات زیادی روبه‌روست و ازجمله چالش‌هایی که ذهن مدیران شهری را به‌خود مشغول کرده، بحث حساس مدیریت پسماندهای شهری است. در واقع می‌توان گفت این موضوع نه‌تنها در پایتخت که در کل دنیا به یکی از مهم‌ترین چالش‌های کلانشهرها تبدیل شده و بیشترین بودجه و وقت مدیریت شهری را به‌خود اختصاص می‌دهد.
اکنون در تهران و شهرک‌های اطراف روزانه چیزی در حدود 9هزار تن پسماند شهری تولید می‌شود که نزدیک به 70درصد آن را پسماندهای «تر» و 30درصد دیگر را نیز پسماندهای ارزشمند «خشک» تشکیل می‌دهد. به‌طور کلی پسماندها به 5 دسته «عادی»، «بیمارستانی»، «ویژه»، «کشاورزی» و «ساختمانی» تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها و فرایند خاص خود را برای دفع و پردازش می‌طلبد و سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران با توجه به حساسیت‌های هریک از این پسماندها نسبت به حمل، انتقال و دفع آنها اقدام می‌کند. تهران نیز همچون بیشتر شهرهای پیشرفته دنیا به سامانه مکانیزه برای جمع‌آوری پسماند از داخل مخازن مجهز است اما بیشتر کمبودها و مشکلات موجود در زمینه مدیریت پسماند پایتخت نیز به همین حوزه مربوط می‌شود. به‌طوری که غالب شکایات و نقدها به ضعف بخش نظارت در جمع‌آوری و آلودگی‌های ناشی از تجمع پسماند در مخازن تعبیه شده در سطح شهر، برمی‌گردد.
در واقع عدم‌همکاری شهروندان در زمانبندی تخلیه کیسه‌های پسماند به داخل مخازن راس ساعت 21 و استمرار جریان تخلیه و جمع‌آوری پسماند از سطح شهر در طول ساعات شبانه‌روز، عمده‌ترین مشکل در مدیریت پسماندهای خانگی به شمار می‌رود. این موضوع هم نارضایتی شهروندان را به‌دنبال داشته و هم مشکلات عدیده‌ای را برای شهرداری و ناوگان مکانیزاسیون ایجاد کرده است.
باید توجه داشت که در قیاس با سایر کشورهای دنیا وضعیت مدیریت پسماند تهران شرایط مطلوبی دارد اما می‌توان با استفاده از جلب مشارکت عمومی و پتانسیل موجود در زمینه فرهنگسازی، سطح خدمات‌رسانی در این حوزه را افزایش داد. انجام فعالیت‌های آموزشی هدفمند، با محوریت «اصلاح الگوی مصرف و مدیریت پسماند» در سطح مدارس و مراکز فرهنگی-آموزشی، مهم‌ترین اقدامی است که مانع اسراف و تبدیل حجم زیادی از مواد غذایی به عنوان دورریز می‌شود. همچنین توجه به امر بازیافت و استفاده مجدد از دورریختنی‌ها و اطلاع‌رسانی در این خصوص، می‌بایست بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد.
امروزه نگاه اغلب کشورها به موضوع پسماند، اقتصادمحور است و به آن به چشم سرمایه و منبعی برای کسب درآمد نگاه می‌کنند. در واقع توجه ملت‌ها به سازگاری محصولاتی که خریداری می‌کنند با محیط‌زیست، سبب شده که صنایع با طراحی پروژه‌های بازیافتی ضمن صرفه‌جویی در مواد خام و آب، انرژی مصرفی را نیز کنترل کرده و با کاهش هزینه‌ها مشتریان بیشتری را به‌خود جلب کنند. همچنین شهرداری‌های کشورهای توسعه‌یافته یا در حال توسعه نیز با گسترش فرایندهای بازیافتی و استحصال انرژی از پسماندها به‌دنبال کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و درآمدزایی از این طریق هستند.
ما نیز با توجه به اینکه هزینه مدیریت پسماندهای شهر تهران به‌طور روزانه رقمی در حدود 1.5میلیارد تومان است، باید همچون کشورهای موفق در زمینه مدیریت پسماند، در مرحله اول از طریق فرهنگسازی و جلب مشارکت بیش از پیش شهروندان جهت تفکیک در مبدا اقدام کنیم. چرا که همکاری و مشارکت مردمی درخصوص جداسازی پسماندهای تر و خشک و عدم‌تخلیه پسماندهای خشک ارزشمند به داخل مخازن، مضاف بر اینکه منتج به حفظ منابع طبیعی می‌شود؛ پدیده زشت زباله‌گردی را نیز به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد. هنگامی که پسماندهای خشک قابل بازیافت نظیر شیشه، پلاستیک، فلزات و کاغذ توسط خانواده‌ها تفکیک و به غرف یا خودروهای مخصوص جمع‌آوری پسماندهای خشک تحویل داده شود، دیگر پسماند ارزشمندی باقی نمی‌ماند تا افراد زباله‌گرد برای یافتن آنها مخازن را زیر و رو کرده و چهره پاکیزه شهر را بر هم بزنند.
در مرحله بعد نیز باید با بهره‌گیری از دانش و تجربیات سایر کشورها برای تاسیس کارخانه‌های ریجکت‌سوز سرمایه‌گذاری بیشتری کرده و با فروش برق حاصله به وزارت نیرو کسب درآمد کنیم. همچنین می‌توان با افزایش تعداد سایت‌های هوادهی، پسماندهای تر را به کمپوست تبدیل و برای مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار داد. رعایت تمام این موارد موجب صرفه‌جویی قابل توجه، کاهش هزینه‌های هنگفت مدیریت پسماند و تولید درآمد در این حوزه خواهد شد.
