به‌هم ریختن نظم طبیعی پایتخت

محمود مولایی/خبر‌نگار

نظم طبیعی تهران به‌هم ریخته‌است. منطقه‌ای که روزگاری به‌خاطر آب‌وهوای خوش و داشتن محیط‌ زیستی جذاب، به‌عنوان پایتخت انتخاب شد، امروزه با مشکلات گسترده‌ای روبه‌روست. آلودگی‌ها این شهر را از هر سو احاطه کرده‌ است.
آلودگی هوا در نیمه دوم هر سال، میهمان دائمی پایتخت است. در کنار آن تولید روزانه 6هزار و 500 تن پسماند خانگی در شهر باعث شده‌است تا پایتخت چالشی جدی پیش رو داشته باشد. اقدامات مدیریت شهری تهران طی سال‌های گذشته باعث شده‌است تا آلودگی‌های ناشی از تولید روزافزون پسماند در پایتخت را تغییر دهد و بخش عمده‌ای از زباله‌های تولیدی به چرخه مصرف دوباره بازگردند.
به گفته مدیرعامل سازمان پسماند، همین مسئله بازیافت را به‌ خاطر به‌کارگیری مجدد دورریختنی‌ها در جایگاه ویژه‌ای قرار داده است. طبق آمار این سازمان، پسماند روزانه در مناطق 22گانه تهران به‌طور میانگین 6.541تن است. این آمار پسماند است؛ البته به همراه پسماند، خاک و ماسه نیز جمع‌آوری می‌شود که رقم پسماند جمع‌آوری شده را به حدود 9هزار تن می‌رساند. در این بین، منطقه 4با داشتن 10درصد از جمعیت به‌عنوان پُرجمعیت‌ترین منطقه تهران با تولید 2.035تن زباله در 3‌ماه نخست سال 97بیشترین تولید پسماند را در اختیار دارد. بعد از آن مناطق 5، 2، 15و یک در جایگاه دوم تا پنجم قرار دارند. البته کمترین تولید پسماند برای منطقه 22است که در 3‌ماه نخست 349تن تولید زباله داشته است. طبق طرح تفضیلی این منطقه حداکثر باید 500هزار نفر جمعیت داشته باشد و هنوز به این رقم نرسیده است اما با فروش تراکم در مدیریت قبلی شهرداری تهران به‌نظر می‌رسد جمعیت این منطقه به یک میلیون نفر برسد. به موازات رشد جمعیت در منطقه 22میزان تولید پسماند آن نیز دوبرابر خواهد شد.

تولید پسماند در 3ماه نخست امسال در کل به‌طور میانگین کمتر از 20هزار تن بوده است اما ضرورت بازیافت آن و زباله‌سوزی سبب‌ساز اتفاقات دیگری شده که مهم‌ترین آن به خطر افتادن وضعیت محیط‌زیست و در عین حال، آلودگی هواست. مهدی جلیلی، کارشناس آلاینده‌های محیطی تأکید می‌کند با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از زباله‌های ایران را مواد آلی تشکیل داده، محتمل‌ترین گاز تولید شده VOCهاست. درواقع این گاز بسیار فرار در روند زباله‌سوزی وجود دارد. محمد حقانی، رئیس سابق کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران نیز بر این باور است که «روال طبیعی طبیعت به هم ریخته است.» 


طیفی از آلاینده‌های زباله‌سوزی
مهدی جلیلی، کارشناس آلاینده‌های محیطی

اینکه روند احتراق در سوزاندن پسماند چگونه صورت می‌گیرد یا موادی که قرار است سوزانده شود، از چه چیزی تشکیل شده، می‌تواند روی میزان و نوع آلاینده‌ها تأثیر بگذارد؛ یعنی از آلاینده‌هایی که از دودکش زباله‌سوز خارج می‌شود، به‌طور دقیق نمی‌توان گفت که یک زباله‌سوز چه نوع آلاینده‌ای تولید می‌کند. با این حال، طیفی از آلاینده‌ها معمولا گزارش شده است؛ از آلاینده‌های مرسومی مانند ناکس، ساکس و حتی مونوکسیدکربن گرفته تا آلاینده‌های خاص‌تری که مربوط به سوزاندن ترکیبات کلردار است؛ مانند دی‌اکسین و فوران‌ها که سرطان‌زا هستند. مواد آلی به اشکال مختلفی در زباله وجود دارد؛ یعنی ترکیب همگنی نیست که بگوییم چه چیزی تولید می‌کند اما با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از زباله‌های ایران را مواد آلی تشکیل داده، محتمل‌ترین گاز تولید شده VOcهاست. درواقع این گاز فرار بسیار در زباله‌سوزی وجود دارد. وقتی که تفکیک زباله از مبدأ ضعیف باشد، احتمال دارد که برنامه‌های زباله‌سوزی هم به مشکل بربخورد؛ چون جداسازی زباله درهم در مقصد کار بسیار سختی است. تصور کنید مثلا 7هزار تن زباله وارد آرادکوه می‌شود، مطمئنا تفکیک آن کار سختی است اما شدنی‌ است. ما روش‌های مختلفی را در دفع زباله داریم؛ از بازیابی ماده (که اصطلاحا به آن بازیافت گفته می‌شود اما من اسم آن را بازچرخش می‌گذارم؛ مانند بازچرخش کاغذ، پلاستیک و...) گرفته تا روش‌هایی مانند کمپوست، هضم بی‌هوازی، سوزاندن اعم از سوزاندن زباله با حضور انرژی اکسیژن یا پلاسما و انرژی‌های دیگر. انواع این روش‌ها موجود است و نکته مهم اینکه در دنیا هیچ‌کدام از این روش‌ها منسوخ شده نیست. مشکل در کل کشور این نیست که ما از زباله‌سوز استفاده می‌کنیم یا نه. 



به‌کارگیری دوباره دورریختنی‌ها
رضا عبدلی، مدیرعامل سازمان پسماند 

رشد جمعیت، افزایش مصرف و تولید بیش از حد پسماند سبب شده‌است بازیافت به‌عنوان «به‌کارگیری مجدد دورریختنی‌ها» جایگاه ویژه‌ای در کنار شیوه‌های مرسوم دفع پسماند از قبیل سوزاندن و دفن قرار گیرد؛ چرا که علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه‌ها، انرژی و منابع طبیعی، آلودگی‌های حاصل از پسماند را نیز در محیط کاهش می‌دهد. فرایند بازیافت روی پسماندهای خشک ارزشمند قابل انجام است؛ به‌طوری که کاغذ، پلاستیک، شیشه، آهن و سایر فلزات غیرآهنی همچون مس، آلومینیوم و روی ازجمله موادی هستند که می‌توانند در چرخه بازیافت مورد استفاده قرار گیرند.
براساس مطالعات انجام شده هزینه‌های جمع‌آوری و بازیافت نصف هزینه دفن پسماندهای تولیدشده در روز است. برای تولید یک تن خمیر کاغذ، 17 اصله درخت قطع می‌شود و می‌توان از طریق بازیافت سرمایه‌های ملی را حفظ کرد و مانع قطع شدن درختان بی‌شماری شد یا اینکه به وسیله بازیافت فلزات علاوه بر حفظ منابع طبیعی مانع آلودگی محیط‌زیست شویم. با بازیافت و استفاده از بطری‌های پلاستیکی، نزدیک به 50تا 60درصد در انرژی مصرفی برای ساختن بطری‌های نو صرفه‌جویی می‌شود. اضافه بر تمامی موارد یادشده، بازیافت، مصرف آب صنایع تولیدی را نیز کاهش می‌دهد. آلاینده‌های ناشی از سوزاندن پسماندهای جامد شهری از 2 طریق عمده یعنی خروجی از دودکش و تخلیه خاکستر وارد محیط‌زیست می‌شوند. به‌منظور حذف یا کاهش غلظت آلاینده‌های موجود در گازهای خروجی از زباله‌سوزها و رساندن آنها به مقادیر الزام شده در استانداردهای زیست‌محیطی واحدهای زباله‌سوز عموما مجهز به سیستم کنترل آلودگی هوا هستند. 



روال طبیعی طبیعت را به هم ریخته‌ایم
محمد حقانی، رئیس سابق کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران  

محیط‌زیست با سلامتی و به‌طور کلی با زندگی مردم در ارتباط است؛ یعنی بیابان خدا نیست که بگوییم هر چه شد، شد. الان در تهران یکی از مقوله‌هایی که مربوط به محیط‌زیست است، این است که هیچ توازنی بین برداشت آب، نفوذ آب و حفره‌های زیرزمینی وجود ندارد؛ هر چند زمین دچار فرورفتگی می‌شود. هیچ‌کسی هم یادش نیست که روزی ما طرحی به نام «آمایش سرزمین» داشتیم. با توجه به ظرفیت‌های زیست‌محیطی که ما در کشور داریم باید بارگذاری جمعیت صورت بگیرد؛ تهرانی که حداکثر برای 4 و نیم میلیون نفر جمعیت آماده شده و الان به 10، 12میلیون نفر جمعیت رسیده است.
به‌اصطلاح سفره‌ای که برای 5نفر پهن شده بود، الان باید 12نفر دور آن بنشینند. همین‌ها باعث می‌شود ما روال طبیعی طبیعت را به هم بریزیم. جای تأسف است که بگوییم ما نتوانستیم با طبیعت کنار بیاییم.
با دستبردهای صورت گرفته و توسعه‌های افسارگسیخته‌ای که انجام دادیم، متأسفانه از همه استانداردها و خط قرمزها عبور کرده‌ایم. الان هم فقط داریم حرف می‌زنیم و عزم جدی برای این کار وجود ندارد. مشکل هم این است که کسی سر جای خود ننشسته است. کارشناسان متأسفانه پشت در اتاق مدیران نشسته‌اند و به داخل راه‌شان نمی‌دهند. برای همین، ما در تمام مقوله‌های محیط‌زیستی از پسماند گرفته تا آلودگی آب، هوا و صوت دچار مشکل شده‌ایم. واقعیت این است که در حوزه محیط‌زیست حرف مردم اجرا نمی‌شود. تهران کشش ساختمان‌سازی‌ ندارد و در 10، 15سال گذشته بی‌محابا ساخت‌وساز کردیم. زمین‌های ذخیره شهری که راه تنفس مردم به‌حساب می‌آید، همه را فروختند تا ساخت‌وساز انجام شود.