جان‌هایی که خاک می‌خورند

زهرا رفیعی/ روزنامه نگار
هر سال بدتر از سال پیش می‌شود، باد، خاک بستر رود هیرمند را آوار می‌کند روی سر مردمانی که قرن‌هاست زابل را برای زندگی انتخاب کرده‌اند. سرفه امان همه را بریده است.

ماسک‌های استاندارد هم فایده ندارد، خاک از لای درز‌ همه شکاف‌ها وارد خانه‌ها و اماکن عمومی می‌شود. تعطیلی عمومی هم فایده نکرده و طوفان، صدها نفر را راهی مراکز درمانی کرده است.

جواد یکی از ساکنان شهر زابل به همشهری می‌گوید: ۳۰سال از خدا سن گرفته‌ام و تا به حال اینچنین طوفانی ندیده‌ام. خاکی که بر سرمان ریخت از آوار زلزله بیشتر بود. هر سال بدتر هم می‌شود. خاک بر سر ما به اندازه باران بر سر شمالی‌ها می‌بارد. جای نفس‌کشیدن نداریم. یک طرف را تمیز می‌کنی، سمت دیگر باز پر از خاک می‌شود. این شرایط برای کسی قابل تصور نیست، جز زابلی‌ها. می‌ترسم بگویم عذاب الهی است، خدا قهرش بگیرد و بگوید حل مشکل دست خودتان و مسئولانتان است.

رود هیرمند خشک شده از بدعهدی افغانستانی‌ها، چون نعل اسب شهر زابل را دوره کرده است. خاک بستر رودخانه با بادهایی که قدرت آنها به ۱۲۰کیلومتر در ساعت می‌رسد، روی شهر زابل و روستاهای در مسیر باد می‌ریزد. روستاها خالی از سکنه می‌شود و آنها که جایی برای رفتن ندارند را درگیر انواع بیماری‌ها می‌کند. جواد درباره آنچه تا‌کنون برای بهبود اوضاع شهر با شروع طوفان‌های فصلی انجام شده، می‌گوید: حاشیه رودخانه را مالچ‌پاشی کرده‌اند ولی چاره‌ساز نیست. خاک از وسط رود که مثل دریاچه پهناور است، بلند می‌شود. آنجا را هم به‌دلیل مشکلات زیست‌محیطی که در آینده احتمالا ایجاد می‌شود، مالچ‌ نمی‌پاشند. تنها راهش مذاکره با افغانستانی‌ها‌ست که سد کجک را باز کنند و سهم آب ایران را بدهند. ببینید کار به کجا کشیده که من زابلی می‌گویم کاش طوفان اینجا هم مثل طوفان اهواز بود. دیروز اخبار می‌گفت باد 115کیلومتر بر ساعت و غلظت آلاینده 63 برابر استاندارد بود. برخی که زودتر خبر‌دار شده بودند، از شهر بیرون رفتند ولی طوفان این بار تا مرز میرجاوه و نصرت‌آباد که در 120کیلومتری جاده زاهدان به بم قرار دارد هم رسید.


بیمارستان نیمه‌کاره تخصصی ریه

طوفان مراکز دولتی شهرستان زابل را تعطیل کرده است، اما مراکز درمانی همچنان به خدمات‌رسانی ادامه می‌دهند. میثم گنجعلی، پزشک اورژانس بیمارستان امیرالمومنین زابل در گفت‌وگو با همشهری درباره شرایط اورژانسی شهر می‌گوید: خشکسالی‌های مکرر این سرزمین انواع بیماری‌های تنفسی را برای شهروندان و روستانشینان ایجاد کرده است. خشکسالی باعث شده‌ شیوع سل در زابل شدت بگیرد. بیماری‌های ریوی در این شهر مزمن است. در ۴۸ساعت گذشته تعداد مراجعات به این بیمارستان بسیار زیادشده است. البته برای همه بیماران تخت برای بستری‌شدن وجود نداشت و فقط توانستیم 40-30نفر بیمار ریوی را بستری کنیم، این تعداد منهای بیماران تصادفی، قلبی و... است. این در حالی است که مدت‌هاست ساخت بیمارستان تخصصی ریه شروع شده و حدود 85درصد از آن به اتمام رسیده است و به‌دلیل عدم‌تأمین نیروی پرستاری متخصص، پزشک فوق‌تخصص ریه و تجهیزات مورد نیاز به اتمام و بهره‌برداری نمی‌رسد. با توجه به مشکلات بالای ریوی در منطقه، فقط یک پزشک فوق‌تخصص ریه داریم که مشغول گذراندن طرح در این شهر است. شرایط آب و هوایی مانع از ماندن جامعه متخصص در این شهر می‌شود. اگر انگیزه‌های مالی تأمین شود، شاید بتوان به ماندگاری پزشکان امیدوار بود.

وی در مورد مراجعان به بیمارستان در روزهای اخیر می‌گوید: بالای 80درصد مراجعان بیماران ریوی بودند؛ از نوجوان 15ساله که به‌تنهایی به بیمارستان آمده بود تا بیمار سالمند 90ساله که از روستای دورافتاده «دوست‌محمد» آمده بود همگی دچار مشکلات تنفسی بودند. درمان‌های ما هم بیشتر کنترل‌کننده است و ما نمی‌توانیم همه را بستری کنیم. این افراد زمانی خوب می‌شوند که شرایط محیطی بهبود پیدا کند. هر چقدر هم دارو تجویز کنید، بیماری 6‌ماه بعد دوباره بازمی‌گردد. او اشاره‌ای می‌کند به هوای راهروی بخش اورژانس و می‌گوید: راهرو‌های بیمارستان مثل خانه و زندگی‌مان پر از غبار است. آمارهای وزارت بهداشت و گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی نیز تأکید می‌کند که شهر زابل به‌دلیل طوفان‌های شنی در ماه‌های تابستان از آلوده‌ترین شهرهای جهان است.


عدم‌تأمین حقابه و تخلیه منطقه

حسینعلی شهریاری، چشم‌پزشک و نماینده مردم زاهدان در مجلس بر مشکلات مردم زابل صحه گذاشته و می‌گوید: با توجه به اینکه ذرات موجود در این طوفان درشت است، مشکلات تنفسی و چشمی بسیاری برای مردم ساکن در این منطقه ایجاد شده و زندگی مردم مختل شده است. اوضاع به‌خصوص برای افراد سالمند، خردسال و کسانی که بیماری‌های مزمن قلبی و ریوی دارند، وخیم‌تر است. این در حالی است که دولتمردان هیچ کاری در سال‌های اخیر برای شن‌های روان منطقه نکرده‌اند. خشکسالی در منطقه موضوع فراگیری است و طوفان‌ها هم در این منطقه از سال‌ها پیش وجود داشته است. خیلی از روستاها زیر ماسه‌بادی‌ها مدفون شده‌اند و این موضوع در سیاست ما و برنامه های مسئولان از جایگاه مناسبی برخوردار نیست . از این‌رو هیچ دغدغه‌ای برای مردم محروم منطقه سیستان‌و‌بلوچستان ندارند، نه محیط‌زیست به داد آنها رسیده است نه جهادکشاورزی و منابع طبیعی. معلوم نیست مردم تا چه زمانی باید صبر کنند. سیاست خارجی ما هم که هنوز نتوانسته است حقابه ایران را حتی به اندازه آب شرب مردم تأمین کند.

وی ادامه می‌دهد: عدم‌رسیدگی به مشکلات مردم در این منطقه منجر به تخلیه محل می‌شود و دولت برای تأمین امنیت مرز‌ها باید صدها میلیارد تومان هزینه کند.

طوفانی که تا حدود ۲۰۰کیلومتر آن‌طرف‌تر در شهر زاهدان نیز رفته است، چشمان مردم این شهر را نیز می‌سوزاند. شیما دهقانی، متخصص و جراح چشم زاهدان در گفت‌وگو با همشهری درباره مشکلاتی که مردم در این روزها با آن به مراکز پزشکی مراجعه می‌کنند، می‌گوید: معمولا در مورد طوفان میزان مراجعه به‌دلیل وجود جسم خارجی در قرنیه بیشتر از همیشه است.

گردوغبارها ممکن است آلرژن (باعث ایجاد حساسیت می‌شود) بوده و حساسیت‌های چشمی ایجاد کند و خشکی و سوزش چشم و کاهش کیفیت اشک از دیگر موارد است. سوزش چشم اصلی‌ترین دلیل مراجعه به پزشک است و شرایط قطعا در زابل وخیم‌تر است. داروهایی که تجویز می‌شود، بیشتر جنبه کنترل‌کننده بیماری‌ را دارد و به‌محض قطع‌کردن دارو شرایط به وضع پیشین ‌باز‌می‌گردد. این بیماری کیفیت زندگی بیمار را پایین می‌آورد. بیمارانی که از مناطق دوردست‌ و شمالی به مرکز استان می‌آیند، معمولا بیماری‌های شدیدتری دارند و کمتر کنترل می‌شوند.


بیماری‌های احتمالی

نوع بیماری‌های ریوی که مردم منطقه درگیر آن هستند بستگی بسیار به جنس خاک بستر رودخانه هیرمند دارد، ولی هنوز تحقیقی در این زمینه انجام نشده است. سیدعلی جواد موسوی، فوق‌تخصص ریه و عضو هیأت علمی دانشگاه ایران درباره عوارض گرد و خاک به همشهری می‌گوید: عوارض این گرد و خاک به ماهیت آن بستگی دارد که بعید می‌دانم تا‌کنون بررسی شده باشد. معمولا ذرات بزرگ گرد و خاک وارد ریه نمی‌شود و مکانیسم‌های دفاعی در بینی و حلق مانع از ورود آن می‌شود ولی ممکن است نفس را سنگین کند و میزان اکسیژنی که به بدن می‌رسد کاهش یابد. تداوم کاهش میزان اکسیژن در بافت‌های بدن می‌تواند آسیب‌های مغزی، نارسایی‌های قلبی و ریوی و خفگی در افراد ایجاد کند. اگر خاک‌ها  دارای ذرات سیلیس باشند می‌توانند زمینه بروز بیماری شغلی سیلیکوزیس را در افراد به‌وجود آورند. ریه‌ای که درگیر سیلیس باشد، مستعد عفونت‌هایی مانند سل است.

البته بروز سل در منطقه زابل می‌تواند به‌دلیل مجاورت با کشورهای افغانستان و پاکستان باشد که در آنجا این بیماری بسیار شایع است. اگر در خاک رود هیرمند آزبست وجود داشته باشد بیماری آزبستوزیس در منطقه شیوع بیشتری می‌یابد و خطر بروز سرطان پرده جنب بیشتر می‌شود. این موارد قطعی نیست و باید بررسی دقیق‌تری شود. اگر خاک حاوی پولن گیاهان، میکروب‌ و قارچ‌ باشد می‌تواند باعث حساسیت و تشدید حساسیت‌های پیشین در افراد شود. در بیماران مبتلا به آسم و یا بیماری‌های مزمن ریوی مانند آمفیزم و برونشیت این آلرژن‌ها می‌تواند بیماری را در افراد تشدید کند.

او که ‌زاده خراسان جنوبی است معتقد است که گزینه‌هایی مانند مهاجرت و تخلیه منطقه، چاره‌ساز نیست و می‌گوید: بدن انسان به‌گونه‌ای است که قدرت مقاومت با شرایط بد محیطی را تا حدودی دارد. به‌نظر می‌رسد کاشت گیاهانی که خاک را نگه می‌دارد و مراقبت از آنها با کمک جامعه محلی بتواند شرایط را تا حدودی بهبود بخشد.

    طوفان ۴۶ نفر را بستری کرد

مدیرکل بحران استانداری سیستان و بلوچستان گفت: ۲۴۶ نفر از مردم منطقه سیستان به‌دلیل مشکلات تنفسی ناشی از طوفان از ۲۰ مرداد تاکنون روانه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شده‌اند. به گزارش روابط عمومی استانداری سیستان و بلوچستان، عبدالرحمن شهنوازی اظهار داشت: این افراد به‌دلیل عوارض تنفسی، چشمی و قلبی ناشی از طوفان به بیمارستان‌ها، مراکز درمانی و پایگاه‌های اورژانس مراجعه کردند. ۴۶ نفر از این افراد بستری و بقیه به‌صورت سرپایی درمان شدند. با توجه به خشک بودن تالاب هامون و در نتیجه بروز پدیده طوفان و گرد و خاک همواره مردم منطقه سیستان به‌دلیل مشکلات مختلف که عمده‌ترین آنها تنفسی و چشمی است به مراکز بهداشتی درمانی و بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند.