ترکیه، سرگردان میان بحران اقتصادی و سیاسی

محمد امین خرمی/ خبرنگار
 رجب طیب اردوغان تنش بی‌سابقه میان ترکیه و آمریکا را به یک «جنگ ملی» تشبیه کرده و از مردم ترکیه خواسته است برای تقویت ارزش لیر در برابر دلار آمریکا وارد میدان شوند. راهکار پیشنهادی اردوغان، معامله طلا و ارزهای خارجی موجود در خانه‌های مردم با لیر است.

رئیس‌جمهور ترکیه دیروز در جمع مردم در شهر بایبورت در شمال این کشور، سقوط ارزش لیر را بی‌اهمیت خواند و گفت: «دلار نمی‌تواند سد راه ما شود. نگران نباشید.» او بار دیگر همان جمله همیشگی ماه‌های گذشته را تکرار کرد: «طلاها و دلارهای‌تان را از زیر بالش بیرون بیاورید و به بانک‌ها بروید؛ این یک جنگ است.»  درست زمانی که اردوغان سخنرانی می‌کرد، شیب سقوط لیر در بازار ارز هم تندتر می‌شد. ارزش لیر ترکیه در برابر دلار از ابتدای سال‌جاری میلادی یعنی طی 7ماه، 40درصد سقوط کرده است. 30درصد از کاهش ارزش لیر تنها مربوط به یک‌ماه گذشته بوده است. هر دلار آمریکا در بازار ارز ترکیه اکنون با رقم بی‌سابقه 7لیر معامله می‌شود.

کاهش ارزش لیر ترکیه از چند‌ماه قبل یعنی زمانی که اردوغان برای اعمال نفوذ بیشتر در سیاست‌های بانک مرکزی ترکیه خیز برداشت، آغاز شد. وضعیت اما از حدود یک‌ماه پیش با بالا‌گرفتن تنش میان ترکیه و آمریکا حادتر شد و شیب نمودارها به‌شدت به ضرر لیر پیش رفت. اردوغان با آزادی اندرو برانسون، کشیش آمریکایی بازداشتی در ترکیه مخالفت کرد و دونالد ترامپ هم ابتدا کار را به دعوای لفظی کشاند و سپس 2مقام ترکیه‌ای را تحت تحریم قرار داد. وزیر کشور و وزیر دادگستری ترکیه به این بهانه که در بازداشت برانسون نقش داشته‌اند، هدف تحریم‌های آمریکا قرار گرفتند. برانسون و 19آمریکایی دیگر طی 2سال گذشته به بهانه نقش‌داشتن در کودتای نافرجام نظامیان علیه اردوغان بازداشت شده‌اند.

10روز پیش، زمانی که آمریکایی‌ها تحریم‌ها علیه مقام‌های ترکیه را آغاز کردند، احزاب موافق و مخالف اردوغان یکصدا از او حمایت کردند. این برای نخستین‌بار بود که احزاب ترکیه که همین یک‌ماه پیش در انتخابات سراسری رو‌در‌روی هم قرار گرفته بودند، بر سر موضوعی اجماع کرده و بیانیه‌ مشترک صادر می‌کردند. کمال قلیچدار اوغلو، رهبر اپوزیسیون، حتی پا را فراتر گذاشت و از دولت خواست همچون آمریکا، وزرای این کشور را تحت تحریم قرار دهد.


عمر کوتاه اتحاد احزاب
اتحاد احزاب ترکیه اما دوام چندانی نیاورد. دونالد ترامپ روز جمعه آتش اختلاف میان آمریکا و ترکیه را شعله‌ورتر کرد و با اعمال تعرفه‌های بی‌سابقه، اقتصاد این کشور را هدف قرار داد. ترامپ در پستی توییتری اعلام کرد که تعرفه‌های فولاد وارداتی از ترکیه را دو‌برابر می‌کند و به سطح بی‌سابقه 50درصد می‌رساند. رئیس‌جمهور آمریکا تعرفه آلومینیوم وارداتی از ترکیه را هم به 20درصد رساند. ترکیه 13درصد فولاد تولید‌ی‌اش را به آمریکا صادر می‌کند و به این ترتیب، عملا روند صادرات فولاد ترکیه به این کشور متوقف می‌شود.

افزایش تعرفه‌ فولاد و آلومینیوم وارداتی آمریکا از ترکیه، یادآورد جنگ تجاری ماه‌های اخیر میان آمریکا با اروپا و چین است. همین موضوع آهنگ کاهش ارزش لیر را تندتر هم کرده است. شوک ناشی از افزایش تعرفه‌های فولاد و آلومینیوم ترکیه اما آنقدر ناگهانی بود که اتحاد احزاب سیاسی ترکیه را هم به لرزه درآورد. کمال قلیچدار اوغلو، رهبر حزب جمهوریخواه خلق و از مخالفان اصلی اردوغان که تا 10روز پیش رئیس‌جمهور ترکیه را به تلافی اقدام ترامپ ترغیب می‌کرد، دیروز زبان به انتقاد گشود. قلیچداراوغلو گفت: «اگر امروز لیر ترکیه در مقابل دلار به کاغذپاره‌ای تبدیل شده، دلیلش رژیم استبدادی است.» او ضمن انتقاد از سیاست‌های اقتصادی دولت ترکیه گفت: «البته بحران امروز ترکیه تنها اقتصادی نیست؛ این بحران سیاسی است.» قلیچداراوغلو تلاش اردوغان برای خدشه‌دار‌کردن استقلال بانک مرکزی و دخالت در سیاست‌های پولی آن را عامل بحران در ترکیه خواند. او همچنین دولت اردوغان را یک «حکومت فردی» دانست که منافع نزدیکانش‌ را به منافع کشور ترجیح می‌دهد.

اشاره قلیچداراوغلو به حضور داماد اردوغان در کابینه است که طی هفته‌های اخیر انتقادهای بسیاری را به‌دنبال داشته است. اردوغان یک‌ماه پیش بلافاصله پس از آنکه به‌عنوان رئیس‌جمهور بار دیگر سوگند یاد کرد، برات البایراک را به‌عنوان وزیر دارایی معرفی کرد. حضور البایراک به عنوان وزیر انرژی در کابینه قبلی اردوغان به اندازه کافی برای دولت او حاشیه‌سازی‌ کرده بود اما اردوغان نشان داد قصد ندارد مقابل انتقادها کوتاه بیاید. واکنش بازار به این انتخاب اردوغان البته منفی بود و به کاهش دوباره ارزش لیر منجر شد. لیر ترکیه در میانه بحران اقتصادی داخلی در ترکیه و دعوای سیاسی ترکیه و آمریکا سرگردان شده است.