گزارش
هم‌پیمان علیه تحریم‌ها
۱۰ همکاری ایران و روسیه برای دور زدن تحریم‌ها
علیرضا احمدی | روزنامه‌نگار
مسکو تازه‌ترین مقصد سفرهای راهبردی دبیر شورای‌عالی امنیت‌ملی در ماه‌های اخیر بود؛ سفری که علاوه بر تقدیم پیام رهبرمعظم‌انقلاب به رئیس‌جمهور روسیه با رایزنی‌هایی درباره موضوع‌های دوجانبه و همکاری‌های اقتصادی، منطقه‌ای و بین‌المللی همراه شد.
دیدار روز پنجشنبه علی لاریجانی و ولادیمیر پوتین در شرایطی انجام شد که از 10مهرماه (زمان لازم‌الاجرا شدن توافقنامه راهبردی تهران و مسکو) مناسبات دوطرف وارد مرحله نوینی شده و در کانون توجه بین‌المللی قرار گرفته؛ همکاری‌هایی که پس از اقدام نامشروع طرف غربی در بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران، اهمیت دوچندانی یافته‌است.
این روزها تعمیق روزافزون همکاری‌های راهبردی تهران و مسکو در حالی نگرانی‌های عدیده‌ای را در اردوگاه غرب به‌دنبال داشته است که «خنثی‌سازی» تحریمهای غربی، از کلیدی‌ترین گزاره‌های مدنظر ایران و روسیه در گسترش روزافزون همکاری‌های دوجانبه است.
با توجه به چنین رویکردی است که رسانه‌ها و اندیشکده‌های غربی در ماه‌های اخیر با ابراز نگرانی از توسعه مناسبات تهران و مسکو، آن را از یک‌سو یکی از گزینه‌های راهبردی در دورزدن تحریمهای غربی می‌دانند و ازسوی دیگر این مناسبات را تهدیدی برای هژمونی غربی در خاورمیانه به‌حساب می‌آورند.
این روزها توسعه همکاری‌های ایران و روسیه در حالی با فضاسازی‌ها و حاشیه‌سازی‌های تخریبی مواجه شده که مقام‌های ارشد تهران و مسکو با عزم ویژه‌ای، توسعه مناسبات دوجانبه را به‌ویژه باهدف خنثی‌سازی تحریمهای غربی پیگیری می‌کنند؛ همکاری‌هایی که در سال‌های اخیر نقش پررنگی در بی‌اثرسازی رویکردهای خصمانه غرب علیه ایران داشته است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
حمایت سیاسی علیه تحریم‌ها
راهبرد: مسکو به‌عنوان یکی از اعضای دارای حق وتو در شورای‌امنیت سازمان ملل، طی هفته‌های اخیر از مخالفان اصلی بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران بوده و بارها تأکید کرده‌است که بازگشت تحریم‌ها را به رسمیت نمی‌شناسد و به همکاری‌هایش با تهران ادامه می‌دهد.
اقدامات
1- پس از اقدام نامشروع تروئیکای اروپایی در بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی، مقام‌های رسمی مسکو بارها تأکید کرده‌اند که تعهدی به اجرای تحریم‌ها علیه ایران ندارند.
2- روسیه به همراه چین با ارائه قطعنامه‌ای به شورای امنیت، خواستار تمدید اسنپ‌بک شدند که با اعمال فشار آمریکا تصویب نشد، اما اقدامی قابل توجه در حمایت از ایران بود.
3- مقام‌های روس بر تعمیق همکاری‌های راهبردی تهران – مسکو با وجود فشارها و تحریمهای غربی تأکید دارند.
همکاری در سازمان‌های بین‌المللی
راهبرد: یکی از حوزه‌های مهم همکاری ایران و روسیه، حمایت از مواضع ایران در سازمان‌های بین‌المللی ازجمله شورای امنیت و آژانس بین‌المللی انرژی‌اتمی بوده‌است؛ همکاری‌هایی که با توجه به آغاز ریاست روسیه بر شورای امنیت، نقش مهمی در بی‌اثرسازی تحریم‌ها خواهد داشت.
اقدامات
1- روسیه در ماه‌های اخیر در شورای حکام آژانس از موضع ایران حمایت کرده‌است؛ به‌عنوان مثال میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی وین، روز جمعه تأکید کرد که با انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ (از 26مهرماه) آژانس صرفا در چارچوب پادمان‌ها به پرونده ایران می‌پردازد.
2- وزارت امور خارجه روسیه نیز با صدور بیانیه‌ای، ضمن
اشاره به پایان دوره ۱۰ساله تعیین شده در قطعنامه ۲۲۳۱شورای امنیت، تأکید کرد که در این مرحله باید موضوع نظارت بر عدم‌اشاعه هسته‌ای درباره ایران از فهرست مسائل تحت بررسی این شورا خارج شود.
3- همزمان با آغاز ریاست روسیه بر شورای امنیت، واسیلی نبنزیا، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل تأکید کرد که روسیه «اسنپ‌بک» را به‌عنوان مکانیسمی در حال اجرا، به رسمیت نمی‌شناسد.
توسعه مناسبات هسته‌ای
راهبرد: یکی از عرصه‌های همکاری ضدتحریمی اخیر تهران و مسکو در حوزه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای بوده‌است که در جریان سفر اخیر رئیس سازمان انرژی اتمی ایران به روسیه، با توافق‌های مهمی نیز همراه شد.
اقدامات
1- امضای تفاهمنامه ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای مقیاس کوچک ازسوی روس‌ها در ایران
2- توافق برای ساخت 4واحد نیروگاه اتمی ایران‌هرمز در «سیریک» هرمزگان با ارزشی بیش از ۲۵ میلیارد دلار
3- توافق برای توسعه همکاری‌های صادراتی و وارداتی در عرصه صنعت هسته‌ای
توسعه مسیر تجاری شمال-جنوب
راهبرد: کریدور شمال – جنوب به‌عنوان یکی از برگ‌های برنده مشترک ایران و روسیه برای خنثی‌سازی تحریم‌ها مطرح است و در روزهای اخیر شاهد توافق‌ها و تحول‌های مهمی در این زمینه بوده‌ایم.
اقدامات
1- نهایی‌سازی قرارداد تجاری بین شرکت ایرانی و شرکت روسی به‌عنوان پیمانکار در خط آهن رشت- آستارا در مراحل نهایی قرار دارد و قرار است به‌زودی پروژه وارد فاز اجرایی شود.
2- به‌گفته مقام‌های ایرانی، قرار است برنامه اقدام مشترک 3کشور ایران، روسیه و جمهوری‌آذربایجان برای تحقق هدف ۱۵میلیون‌تنی ترانزیت با تمرکز بر توسعه کریدور شمال - جنوب طی 3ماه آینده تدوین شود.
تعمیق مراودات در بخش انرژی
راهبرد: با وجود تحریمهای گسترده غربی، ایران و روسیه با تعمیق همکاری‌ها در عرصه انرژی، از نفت و گاز گرفته تا برق، توانسته‌اند گام‌های مؤثری در مسیر خنثی‌سازی تحریم‌ها بردارند.
اقدامات
1- مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل شرکت توانیر روز پنجشنبه از آغاز «همکاری جدید» ایران و روسیه در صنعت برق خبر داد و اعلام کرد که در دیدار با مدیران شرکت «روستی» (مشابه توانیر در روسیه)، زمینه‌های همکاری مشترک میان 2شرکت در حوزه شبکه‌های انتقال و مدیریت هوشمند برق بررسی شده و یکی از محورهای مهم همکاری‌ها در این حوزه، انتقال برق از روسیه به ایران بوده‌است.
2- محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، چندی قبل اعلام کرده بود که ایران و روسیه چند تفاهمنامه در حوزه صنایع بالادستی نفت دارند که قرار است به قرارداد تبدیل شود.
3- امید شاکری، معاون وزیر نفت نیز روز پنجشنبه اعلام کرد که متخصصان و شرکت‌های ایرانی در بسیاری از حوزه‌ها توانمندی‌هایی دارند که قابل انتقال به طرف روسی است و در مقابل شرکت‌های ایرانی نیز از فناوری‌های روسی در زمینه‌های موردنیاز بهره‌مند می‌شوند.
راهبردهای مشترک در سازمان‌های منطقه‌ای
راهبرد: ایران و روسیه در سال‌های اخیر همکاری‌های ضدتحریمی گسترده‌ای را در چارچوب سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، ازجمله «شانگهای»، «بریکس» و «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» آغاز کرده‌اند.
اقدامات
1- با اجرای توافقنامه تجارت آزاد بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران از اردیبهشت‌ماه 1404، نرخ عوارض گمرکی واردات کالا از کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ایران از 20درصد به 5/4 درصد کاهش یافت.
2- توافقنامه تجارت آزاد بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران زمینه‌ساز رشد گردش مالی تجارت متقابل ایران و روسیه و ارتقای پروژه‌های اقتصادی مشترک در صنعت، انرژی، داروسازی و کشاورزی می‌شود.
3- در آخرین روزهای تیرماه 1404، ایوان چبسکوف، معاون وزیر دارایی روسیه بر حمایت این کشور از عضویت ایران در «بانک توسعه نوین بریکس» تأکید کرد.
تقویت روابط مالی و بانکی
راهبرد: ایران و روسیه در سال‌های اخیر گام‌های ملموسی در راستای تقویت همکاری‌های مالی و بانکی برداشته‌اند؛ راهبردی که یک عرصه مهم از مناسبات ضدتحریمی تهران و مسکو را تشکیل می‌دهد و برای دوطرف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اقدامات
1- در آبان‌ماه ۱۴۰۳شهروندان ایرانی این امکان را یافتند که با استفاده از کارت‌های بانکی شتاب، از دستگاه‌های خودپرداز روسیه وجه نقد به روبل دریافت کنند.
2- از 23اردیبهشت‌ماه 1404نیز شهروندان روس می‌توانند با استفاده از اپلیکیشن پرداخت «میر‌پی» در پایانه‌های فروشگاهی ایران خرید کنند. همچنین برای تراکنش‌های بالای ۲۰۰هزار تومان، امکان پرداخت از طریق فناوری NFC و نصب آن روی تلفن‌های همراه فراهم شده‌است.
3- قرار است استفاده از کارت‌های «شتاب» در فروشگاه‌های روسیه نیز ممکن شود.
4- ایران و روسیه تقریبا به‌صورت کامل استفاده از ارزهای خارجی را در تجارت دوجانبه کنار گذاشته‌اند و از ارز ملی استفاده می‌کنند.
مناسبات دفاعی – نظامی مشترک
راهبرد: با وجود تحریمهای گسترده غربی علیه ایران، به‌ویژه در عرصه نظامی – دفاعی، این حوزه به یکی از مهم‌ترین عرصه‌های همکاری ضدتحریمی ایران و روسیه تبدیل شده‌است؛ همکاری‌هایی که پس از جنگ تحمیلی 12روزه، بیش از پیش در کانون توجه رسانه‌های غربی قرار گرفته‌است.
اقدامات
1- سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه در روزهای اخیر در جریان یک کنفرانس خبری، تأکید کرد که مسکو مطابق با قوانین بین‌المللی، تجهیزات نظامی مورد نیاز ایران را تأمین می‌کند.
2- در هفته‌های اخیر خبرها و گزارش‌های متعدد رسانه‌ای درباره خرید جنگنده‌های سوخو35، میگ 29و سامانه‌های پدافندی اس400ازسوی ایران منتشر شده‌است.
همکاری ضدتحریمی در بخش سلامت
راهبرد: تهران و مسکو در سال‌های اخیر با تمرکز ویژه‌ای، توسعه همکاری‌ها در عرصه سلامت و فعال‌سازی ظرفیت‌های موجود در این عرصه را پیگیری کرده‌اند.
اقدامات
1- در نشست چند روز قبل طرف‌های ایرانی و روس، فرصت‌های همکاری تجاری ایران و روسیه بررسی و تأکید شد که ایران و روسیه به‌دنبال گسترش تعامل‌های دارویی و تجهیزات پزشکی هستند؛ همکاری‌هایی که اثرات تحریمی در حوزه نیازهای دارویی کشور را تا حدودی بی‌اثر خواهد کرد.
2- ایران و روسیه ظرفیت‌های گسترده‌ای برای همکاری در حوزه‌های بیماری‌های واگیردار و غیرواگیر، دارو، تجهیزات پزشکی، بهداشت، فناوری‌های نوین و سلامت دیجیتال دارند که بهره‌مندی از آنها مورد تأکید مسئولان مربوط در 2کشور است.
مسیر تضمین امنیت غذایی
راهبرد: همکاری‌های کشاورزی از دیگر عرصه‌های «تحریم‌شکن» در مناسبات ایران و روسیه است که دوطرف درحال تعمیق مناسبات دراین عرصه هستند.
اقدامات
1- تقویت همکاری‌های 2 کشور در بخش کشاورزی و غذایی در چارچوب توافقنامه مشارکت جامع راهبردی 2کشور، گام مهمی در تضمین امنیت غذایی در ایران به‌حساب می‌آید.
2- در جریان گفت‌وگوی تلفنی وزیر جهادکشاورزی با همتای روس خود در تیرماه گذشته، ایران و روسیه برای اجرای طرح‌های مشترک تولید بذر، دام و طیور توافق کردند.
