بناهای تاریخی خاک می‌خورند

سعیده اسدیان | روزنامه‌نگار

‌مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی چند‌ماه پیش گزارشی از عملکرد صندوق توسعه صنایع‌دستی و فرش دستباف و احیای اماکن تاریخی و فرهنگی و بهره‌برداری از آنها منتشر و طی آن اعلام کرد که با گذشت 2دهه از تأسیس آن، صندوق فاقد عملکرد قابل‌قبولی بوده است. بنابر این گزارش از مجموع ۱۶بند وظیفه محوله حدود ۹۴درصد از وظایف مطرح در اساسنامه صندوق به شکل مشروط یا بدون عملکرد باقی مانده است. همچنین از ۷۴۶بنای تحت تملک صندوق تا سال1401 تنها ۱۴۶بنا واگذار شده و از این تعداد فقط ۶درصد در حال بهره‌برداری است.

سنگ‌‌اندازی در برابر سرمایه‌گذاران
بسیاری از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و توسعه‌گران فرهنگی از فرایندهای طولانی، نبود شفافیت و خطر فسخ یا دعواهای قضایی گلایه دارند. یک سرمایه‌گذار و توسعه‌گر فرهنگی که نامش نزد روزنامه همشهری محفوظ است، درباره تجربه خود از احیای یکی از بناهای تاریخی به همشهری می‌گوید: «در زمان عقد قرارداد، کارشناسان صندوق هزینه مرمت را یک‌ونیم‌ میلیارد تومان برآورد کردند، اما مشاوران مستقل پس از قرارداد هزینه واقعی پروژه را بیش از 10میلیارد تومان اعلام کردند. با وجود این شکاف فاحش و تورم شدید، پروژه با اتکا به منابع شخصی و عزم تیم اجرایی تا مرحله پایانی پیش رفت. بااین‌‌حال تأخیر بیش از یک‌‌سال در ابلاغ رسمی مرمت، نادیده ‌گرفته‌‌شدن این تأخیر در محاسبه مدت قرارداد و دریافت اخطارهای مکرر برای میزبانی بازدیدکنندگان، فضا را برای همکاری دشوار کرده است.» 

قراردادهای یک‌‌طرفه 
براساس اطلاعات خبرنگار همشهری و صحبت با تعدادی از توسعه‌گران فرهنگی، یکی از مشکلات عمده سرمایه‌گذاران، تنظیم قرارداد از سوی صندوق به‌صورت یک‌طرفه است، به‌نحوی که امکان تغییر یا مذاکره از سوی سرمایه‌‌گذار وجود ندارد. مشکل دیگر این است که سرمایه‌‌گذار همه هزینه‌ها را به‌‌تنهایی متحمل می‌شود، بدون حمایت مالی یا انعطاف در قرارداد از سوی صندوق. نکته مهم دیگر این است که اغلب بناها پس از واگذاری کاربری‌هایی مانند رستوران و سفره‌خانه پیدا می‌کنند. درواقع ‌رویکرد بیشتر اقتصادی است. همچنین وام‌های صندوق احیا بیشتر با معیارهای بنگاه‌های اقتصادی کلان طراحی شده‌اند نه با رویکرد فرهنگی یا حمایتی. 
شرایط دریافت این وام‌ها (بهره‌های بالا، ضمانت‌های سنگین و اسناد متعدد) از توان اغلب فعالان میراث فرهنگی خارج است و متأسفانه این شرایط، دسترسی به منابع مالی را برای مرمت‌کنندگان واقعی بناها بسیار دشوار کرده است.‌

3 ‌برابرشدن نیروی انسانی صندوق
مشاور اسبق مدیرعامل صندوق احیا درگفت‌وگو با خبرنگار همشهری درباره عملکرد گذشته صندوق احیا اظهار کرد: بعد از گذشت ۲۰سال از ۷۴۶بنایی که در دست صندوق احیا قرار دارد، نزدیک به ۲۰۰بنا واگذار شده و کمتر از ۱۰درصد آنچه در اختیار دارد در حال بهره‌برداری است! 
عبدالمهدی همت‌پور اظهار کرد: مسئله اصلی از همان ابتدا این بود که صندوق قبل از اینکه شناخت کافی از بناهای در اختیار خود داشته باشد آنها را واگذار می‌کرد. مورد بعد کارشناسی‌های نادرست است. کارشناس رسمی برای یک‌بنا برآوردی می‌دهد، درحالی‌که واقعیت کار خیلی بیشتر هزینه دارد.
او با تأکید بر برخورد سلیقه‌ای در صندوق ادامه داد: از سال۱۳۹۳ تا امروز تعداد نفرات شاغل در صندوق احیا 3‌برابر شده ‌و این موضوع چابکی صندوق را گرفته است.
عبدالمهدی همت‌پور همچنین تصریح کرد: مشکلاتی که قراردادها برای سرمایه‌گذارها ایجاد کرده‌اند، موجب شده ‌تعداد پرونده‌های حقوقی صندوق زیاد باشد.

تعدادی از توسعه‌گران فرهنگی : 
یکی از مشکلات عمده سرمایه‌گذاران، تنظیم قرارداد از سوی صندوق به‌صورت یک‌طرفه است، به‌نحوی که امکان تغییر یا مذاکره از سوی سرمایه‌‌گذار وجود ندارد

عبدالمهدی همت‌پور ، مشاور اسبق مدیرعامل صندوق احیا: 
 بعد از گذشت ۲۰سال از ۷۴۶بنایی که در دست صندوق احیا قرار دارد، نزدیک به ۲۰۰بنا واگذار شده و کمتر از ۱۰درصد آنچه در اختیار دارد در حال بهره‌برداری است!