آینده نفت ایران در دوران فشار

رضا کربلایی‌؛ روزنامه نگار

صنعت نفت ایران در 2دهه اخیر با وجود تشدید تحریم‌ها از نفس نیفتاد؛ هرچند آسیب دید اما رؤیای فلج‌کردن اقتصاد کشورمان با رویکرد صادرات صفر محقق نشد. اکنون و در شرایطی که چشم‌انداز آینده مذاکرات هسته‌ای چندان روشن نیست، به‌نظر می‌رسد حیات صنعت نفت با روش گذشته سخت‌تر، پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر خواهد بود و ضرورت ایجاب می‌کند در یک فضای علمی و کارشناسی راهبرد نوینی برای افزایش کارآمدی و بهره‌وری این صنعت اندیشیده شود. هدف قراردادن صادرات نفت ایران به‌عنوان یک ابزار سیاسی اقتصادی جهت تمکین ایران در برابر خواسته‌های غرب به بهانه پرونده هسته‌ای نشان داد که هرچند صنعت نفت کشور تاب‌آور بوده، اما واقعیت این است که پیامد تحریم‌ها، کاهش سرمایه‌گذاری در بالادست نفت، افت میزان برداشت و تحلیل‌رفتن میزان صادرات بوده و ایران به‌عنوان یکی از بنیانگذاران سازمان اوپک، جایگاه دوم خود در تولید را طی 2دهه اخیر از دست داده است. افزون بر اینکه از تعداد خریداران طلای سیاه ایران هم کاسته شده و چین به‌عنوان یک قدرت بزرگ اقتصادی دنیا به اصلی‌ترین خریدار نفت ایران تبدیل شده است. استمرار چنین وضعیتی، قدرت چانه‌زنی ایران را در عرصه بین‌المللی تحت‌تأثیر قرار داده و از این جهت تأکید صریح رهبر انقلاب در دیدار اخیر اعضای دولت چهاردهم مبنی بر ضرورت افزایش تولید با تکیه بر دانش داخلی، نوسازی فناوری‌ها و به‌ویژه تنوع‌بخشیدن به مشتریان و خریداران نفت ایران، یک نقشه راه پیش روی دولت و دیگر تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیرندگان به‌حساب می‌آید.  از سوی دیگر این واقعیت را نمی‌توان از نظر دور داشت که ما دچار پدیده خام‌خوری در صنعت نفت هستیم و به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده، همچنان زنجیره کامل برای رهایی از خام‌خوری نفتی به دلایل مختلف تکمیل نشده و نتیجه وضعیت فعلی را می‌توان در کمرنگ‌شدن حضور شرکت‌ها و محصولات ناشی از صنعت نفت در بازارهای بین‌المللی مشاهده کرد.