دوربین‌ها خاموش؛ بازرسان بیرون!

سیده‌زهرا عبداللهی؛ روزنامه‌نگار

در پی اجرای مصوبه مجلس شورای اسلامی درباره تعلیق همکاری‌های داوطلبانه با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جمهوری اسلامی ایران گامی عملیاتی و قاطع در واکنش به اقدامات خصمانه اخیر علیه تأسیسات هسته‌ای‌ خود برداشت. این تصمیم که با محوریت «صیانت از منافع ملی» و در واکنش به آنچه «رفتار سیاسی و تبعیض‌آمیز آژانس» خوانده می‌شود، اتخاذ شده، به‌طور کامل به اجرا درآمده است.
مطابق اعلام منابع رسمی، آخرین بازرس آژانس نیز از طریق مرز زمینی ارمنستان از کشور خارج شده و کلیه تجهیزات نظارتی متعلق به آژانس، شامل دوربین‌ها، پلمب‌ها و ابزارهای راستی‌آزمایی از تأسیسات هسته‌ای ایران جمع‌آوری شده‌اند.

آغاز فصل جدید در مناسبات هسته‌ای
ابوالفضل ظهره‌وند، دیپلمات ارشد پیشین و تحلیلگر مسائل راهبردی، در گفت‌وگو با همشهری آنلاین با تأکید بر اجرای کامل این مصوبه مجلس، گفت: «بلافاصله پس از ابلاغ رسمی، تمام اقدامات لازم برای قطع همکاری‌های داوطلبانه با آژانس انجام شد. آخرین بازرس آژانس نیز اخیراً از طریق مرز ارمنستان ایران را ترک کرده است.»
وی با اشاره به اینکه «دوربین‌های نظارتی جمع‌آوری و نظارت مستقیم آژانس بر تأسیسات هسته‌ای متوقف شده»، تصریح کرد: «این گام، در واکنش به تخلفات مکرر غرب و خصوصاً سکوت و انفعال آژانس در قبال حملات مستقیم به مراکز صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، اجتناب‌ناپذیر بود.»

زمینه‌چینی مجلس برای مقابله با باج‌خواهی هسته‌ای
مصوبه تعلیق همکاری‌ها با آژانس، از جمله بندهای کلیدی طرحی بود که مجلس شورای اسلامی پیش‌تر در پاسخ به سلسله اقدامات خصمانه غرب علیه برنامه هسته‌ای ایران تصویب کرده بود. نمایندگان مردم، در اقدامی هماهنگ با دستگاه‌های راهبردی کشور، خواستار قطع همکاری‌های داوطلبانه ایران فراتر از تعهدات پادمانی و ان‌پی‌تی شدند.
در جریان بررسی این طرح، نمایندگان تأکید داشتند که ایران علیرغم حسن نیت مستمر در چارچوب برجام، همواره از سوی طرف‌های غربی با اقدامات خصمانه، فشارهای سیاسی و رفتارهای دوگانه مواجه بوده و آژانس نیز نه‌تنها به وظیفه فنی و بی‌طرفی خود عمل نکرده، بلکه با اطلاع‌رسانی گزینشی و در مواردی افشای اطلاعات، بستر هدف قرار دادن دانشمندان و تأسیسات ایران را فراهم کرده است.

پاسخ به یک تجاوز؛ آغاز بازتعریف رابطه با آژانس
ظهره‌وند در ادامه گفت‌وگوی خود با اشاره به تحولات پس از تجاوز اخیر رژیم صهیونیستی به مراکز هسته‌ای ایران افزود: «پس از حملات اخیر به سایت‌های هسته‌ای که تحت نظارت کامل آژانس بودند، دیگر ادامه همکاری داوطلبانه با چنین نهادی فاقد توجیه است. این تصمیم، نوعی بازتعریف در رابطه با آژانس محسوب می‌شود که نه از برجام خارج می‌شود، نه تعهدات پادمانی را نقض می‌کند، اما اجازه بهره‌کشی سیاسی از حسن نیت ایران را هم نمی‌دهد.»
وی همچنین با اشاره به همکاری‌های گسترده ایران طی سال‌های اخیر با آژانس خاطرنشان کرد: «ما بیشترین سطح شفاف‌سازی را انجام داده‌ایم؛ اما در عوض، تحریم شدیم؛ هدف حمله قرار گرفتیم و آژانس حتی حاضر به محکوم کردن این اقدامات غیرقانونی نشد. این یک شکست بزرگ برای مفهوم بی‌طرفی نهادهای بین‌المللی است.»

هشدار به غرب؛ ایران سیاست مماشات را کنار گذاشته است
در فضای سیاسی فعلی، پیام اجرای کامل این مصوبه برای طرف‌های غربی بسیار روشن است. ایران در شرایط جدید، سیاست «مماشات فنی» را پایان‌یافته تلقی می‌کند و مسیر جدیدی در مواجهه با سیاست‌های دوگانه و فشارهای غیرقانونی گشوده است.
به گفته کارشناسان، این اقدام می‌تواند موجب بازنگری جدی در رفتار طرف‌های مقابل شود. آژانس اکنون در موقعیتی قرار دارد که یا باید استقلال خود را از ساختارهای سیاسی غرب بازیابد و به مأموریت فنی بازگردد، یا به‌طور رسمی از سوی ایران به عنوان بازیگر سیاسی بی‌اعتبار شناخته خواهد شد.

گام بعدی ایران؛ بازگشت به همکاری مشروط
بر اساس برخی تحلیل‌ها، ایران مسیر بازگشت به همکاری‌های فراتر از NPT را نیز باز گذاشته، مشروط به اینکه طرف‌های غربی به تعهدات خود بازگردند و رویکرد بی‌طرفانه‌ای از سوی آژانس مشاهده شود. در غیر این‌صورت، جمهوری اسلامی ایران در مسیر حفظ اقتدار ملی و استقلال هسته‌ای خود، مسیر فعلی را با جدیت ادامه خواهد داد.
در همین حال مجلس شورای اسلامی و کمیسیون امنیت ملی اعلام کرده‌اند که اجرای دقیق این مصوبه، با هدف صیانت از امنیت ملی و ارتقای سطح بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران طراحی شده و به‌هیچ‌وجه بازگشت به دوره همکاری‌های یک‌طرفه و فاقد دستاورد را نمی‌پذیرند.

نکته آخر
تعلیق همکاری‌های داوطلبانه با آژانس، اقدامی نمادین و راهبردی است که در کنار خروج کامل بازرسان و جمع‌آوری دوربین‌ها، پیام مهمی برای بازیگران بین‌المللی دارد. ایران نشان داده در برابر نقض عهد و رفتار دوگانه، مسیر مقاومت فعال را در پیش می‌گیرد. حالا همه نگاه‌ها به رفتار بعدی آژانس و کشورهای غربی دوخته شده است؛ آیا عقلانیت بین‌المللی به مسیر خود بازمی‌گردد یا باید منتظر مرحله‌ای جدید از تقابل راهبردی بود؟