آژانس یا ابزار اسرائیل؟

طي گفت‌وگویی با تلویزیون همشهری، 3کارشناس برجسته از نقش سیاسی و گزینشی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در قبال ایران پرده برداشتند. به گفته آنها، درز هدفمند اطلاعات از آژانس، زمینه‌ساز ترور دانشمندان و عملیات خرابکارانه علیه تأسیسات هسته‌ای ایران بوده و رد پای رژیم صهیونیستی در این اقدامات دیده می‌شود. آژانس به‌رغم مسئولیت نظارتی، در برابر پروژه‌های تسلیحاتی آمریکا، انگلیس و اسرائیل سکوت کرده و تمرکز خود را بر ایران گذاشته است. حسین آجرلو کارشناس بین‌الملل، سیدپژمان شیرمردی معاون سابق سازمان انرژی اتمی و سارا فلاحی عضو کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس در تلویزیون همشهری به تشریح تحولات اخیر حول اظهارات و مواضع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پرداختند.



اگر غنی‌سازی نداشتیم، چه اتفاقی برای کشور ما می‌افتاد؟
سیدپژمان شیرمردی: باید توجه کنیم که آیا ما با غنی‌سازی اورانیوم فقط به‌دنبال تولید برق هستیم یا کاربردهای دیگری در حوزه صنعت و سلامت هم با غنی‌سازی به دست خواهیم آورد. به‌طور کلی یکی از وجوه مهم غنی‌سازی، حوزه تولید برق و انرژی است و حوزه دوم مسائل غیرانرژی است. یک زیرمجموعه تسلیحاتی هم در غنی‌سازی وجود دارد که ما به‌دنبال آن نیستیم و مقام معظم رهبری هم با فتوا اعلام کردند که ایران به‌دنبال ساخت بمب هسته‌ای نیست. در کشورهای توسعه‌یافته، این توسعه‌یافتگی یک سبد متنوع است و توسعه‌یافتگی در بخش‌های مختلف صورت گرفته است. امروزه کشوری پیشرفته است که تنوع تولید انرژی داشته باشد. ما با غنی‌سازی فلز معجزه‌آسای اورانیوم توانستیم جزو 32کشور دارنده نیروگاه اتمی شویم و به بخش برق و انرژی در انرژی هسته‌ای برسیم. برنامه 20ساله سازمان انرژی اتمی ایران هم در راستای افزایش سهم انرژی هسته‌ای در تولید برق است. اینکه انرژی‌های نو و انرژی هسته‌ای را رقیب هم بدانیم، اشتباه است. صنعت انژری اتمی در تولید برق یک منبع مستمر تولید برق در بخش بنیادین و زیرساختی است، اما در حوزه انرژی‌های نو مثلا تولید برق با انرژی خورشیدی، ما با محدودیت‌های زمانی روبه‌رو هستیم. لذا برای صنعت برق پایه و اولیه، نیازمند نیروگاه فسیلی و هسته‌ای هستیم و در بخش تولید برق در زمان پیک بار می‌توانیم از تولیدات انرژی نو استفاده کنیم. ما نباید صرفا از نظر اقتصادی به مسئله انرژی اتمی نگاه کنیم. برخی سوال می‌کنند که وقتی منابع نفتی و فسیلی داریم چرا به سمت انرژی اتمی برویم؟ این شفاف است که ما با ناترازی در منابع تولید گاز مواجه هستیم. بنابراین در دسته‌بندی کلی، نیروگاه اتمی در رتبه اول تولید زیرساختی برق قرار دارد و ضرورت اساسی کشور است و در زمان بار پیک برق می‌توانیم از انرژی‌های نو از جمله خورشیدی استفاده کنیم. 

نظر شما درباره اهمیت تولید برق به وسیله صنعت هسته‌ای چیست؟ نقش نظارتی آژانس در فعالیت‌های هسته‌ای چگونه ارزیابی می‌شود؟
حسین آجرلو: حتی اگر ما نگاه فنی و تکنیکی هم به حوزه هسته‌ای نداشته باشیم، ما یک نیاز سیاسی و ژئوپليتیکی به انرژی هسته‌ای داریم. محدود شدن یک کشور موجب آسیب‌پذیری آن کشور می‌شود. اگر کشوری فقط انرژی فسیلی داشته باشد، دچار آسیب‌پذیری خواهد بود و لذا باید به دنبال تنوع منابع انرژی باشیم. حکومت‌ها ذاتا تصمیمات عقلانی می‌گیرند و ما باید ریسک‌گریزی کنیم. مثلا دولت‌ها در کشاورزی شاید در کاشت برخی محصولات هزینه بالایی متقبل شوند، اما برای ریسک‌گریزی و استقلال داخلی برخی محصولات کشاورزی را در داخل تولید می‌کنند. بر این اساس ایران به دنبال کاهش ریسک‌پذیری خود است و طبیعی است به سمت صنعت هسته‌ای حرکت کند. عملیات اخیر امنیتی ایران علیه اسرائیل براساس آنچه تاکنون منتشر شده و با توجه به واکنش‌های مقابل و مصاحبه تند گروسی با شبکه عبری‌زبان آی24 که به ایران اتهام می‎زند، این نشان می‌دهد که گروسی در حال متشنج کردن فضاست تا بتواند جو را علیه ایران پوشش دهد. رافائل گروسی به عنوان دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در چتم‌هاوس انگلیس وقتی درباره درز اطلاعات از آژانس مورد پرسش قرار گرفت، گفت که این مشکل ما نیست، بلکه مشکل کسانی است که این کار را می‌کنند. وقتی بار دیگر گروسی مورد سوال قرار گرفت که چرا با درز اطلاعات در آژانس برخورد نمی‌شود، گفت نمی‌شود و جالب است که بیشتر اسناد درز کرده در آژانس مدارک و اسناد مربوط به ایران است. در حالی که کمتر از 5درصد سهم هسته‌ای جهان مربوط به فعالیت‌های ایران است، اما یک‌سوم توان آژانس بین‌المللی انژری اتمی، روی بازرسی‌ها درباره ایران متمرکز است. روند کار آژانس اینگونه است که ما با درز اطلاعات از آژانس مواجه هستیم و در مرحله بعد یک هجمه رسانه‌ای و در گام سوم بیانیه از طرف اعضای سیاسی آژانس صادر می‌شود و در گام چهارم قطعنامه و بیانیه علیه ایران صورت می‌گیرد. در مرحله بعد عملیات پنهان نهادهای اطلاعاتی علیه ایران را داریم، از جمله ترورهایی که تا کنون نیز از همین درز اطلاعات انجام شده است. در واقع درزهای اطلاعاتی آژانس مقدمه عملیات پنهان علیه ایران است.
 
آیا اولین‌بار است که همکاری آژانس و اسرائیل افشا می‌شود؟
حسین آجرلو: حتی در دوران پهلوی و در دوران دکتراکبر اعتماد، یکی از معضلات این بوده که ایران نسبت به رفتار طرف‌های مقابل معترض بوده است. بعد از انقلاب این روند تشدید شده و ما بارها اعلام کردیم که نهادهای بین‌المللی علیه ایران فعالیت می‌کنند. براساس اساسنامه آژانس انرژی هسته‌ای، گسترش صلح‌آمیز علوم هسته‌ای به دیگر کشورها یکی از وظایف آژانس است، اما چرا آژانس مانع و محدودیت در برابر صنعت صلح‌آمیز هسته‌ای ایران ایجاد می‌کند؟ در پیمان اکوس که یک پیمان امنیتی سه‌جانبه بین استرالیا، آمریکا و انگلیس است و در آن ما شاهد همکاری‌های هسته‌ای میان 3کشور هستیم، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اصلا ورودی ندارد، اما روی فعالیت صلح‌آمیز ایران تمرکز دارند. در عین حال این سنت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است که علی‌رغم انتقاد و اعتراض علیه رفتار تبعیض‌آمیز سازمان‌های بین‌المللی، اما بر فعالیت در این سازمان‌ها و همکاری با آنها برای جلوگیری از سوءاستفاده تاکید دارد.
ما تا کجا قرار است که به دنبال همکاری با سازمان‌های بین‌المللی برای جلب اعتماد دیگران باشیم؟
حسین آجرلو:  سنت سیاست خارجی ایران این بوده است که ایرانیان از دیرباز اهل تعامل بوده‌‌اند و به تعهدات خود پای‌بند هستند. ایرانیان حتی در جنگ‌های دوران امپراطوری تاریخی خود هم پس از تهاجم، پیشروی کرده‌اند. گفته می‌شود که ایرانیان در تاکتیک ضربه‌پذیر و در راهبرد پیروز هستند. ما تا الان در حوزه تسلیحات هسته‌ای فعالیت نداشته‌ایم، اما ما برنامه هسته‌ای بومی خود را ایجاد کرده‌ایم که این صنعت هسته‌ای اینقدر پیشرفت کرده که امروزه ایران در میان کشورهای برتر در حوزه علوم و فنون هسته‌ای است. هر چند كه در این مسیر ضرباتی خورده‌ایم و شهید داده‌ایم و امروز می‌گويیم که نمی‌توانیم صنعت غنی‌سازی خود را تعطیل کنیم.

مجلس شورای اسلامی چه پاسخی به اقدامات غرب علیه ایران در بازگرداندن تحریم‌ها خواهد داشت؟
سارا فلاحی: جلسه امروز(ديروز) ما در کمیسیون امنیت ملی به این مقوله ارتباط داشت و درباره اسنپ‌بک و احتمال فعال شدن این مکانیسم برای بازگشت تحریم‌ها علیه ایران بود. اسنپ‌بک مانند شمشیر داموکلس است که اروپا روی سر ما گذاشته است،  اما سوال واقعی این است که اگر اسنپ‌بک فعال شود، چه اتفاقی مي‌افتد و با چه پیامدهایی روبه‌رو خواهیم شد؟ می‌دانیم که با فعال شدن اسنپ‌بک تمام قطعنامه‌ها علیه ایران برمی‌گردد. در عین حال ما باید یک مقایسه میان این قطعنامه‌ها داشته باشیم که آیا با فعال شدن قطعنامه‌ها وضعیت بدتر از وضعیت امروز می‌شود؟ آیا اسنپ‌بک اینقدر تاثیرگذار خواهد بود که بخواهیم از ترس آن امتیاز بزرگی بدهیم؟ ما اروپایی‌ها را از مذاکرات حذف نکردیم، اما آمریکا خودش به دنبال حضور اروپایی‌ها در مذاکرات نیست. بحث ما این است که از ترس مرگ خودکشی نکنیم و از ترس اسنپ‌بک امتیازات بزرگ ندهیم. از طرف دیگر به دنبال اقدامات اخیر تیم اطلاعاتی ایران و با توجه به اسنادی که از مراکز پنهان دشمن و رفتار ماموران آژانس داریم، اکنون دست ایران برتر است و ما باید مواظبت کنیم تا این شرایط را سپری کنیم و امتیارات بی‌دلیل به طرف مقابل ندهیم.
آیا ایران به دنبال خروج از ان‌پی‌تی است؟
سارا فلاحی: این موضوع را بررسی کردیم. با توجه به اینکه دشمن به دنبال به صفر رساندن غنی‌سازی است و ترامپ می‌خواهد غنی‌سازی مورد نیاز ایران یعنی غنی‌سازی 3.67درصدی را حذف کند، این موضوع برای ما پذیرفته نیست. نکته بعدی اینکه هدف ترامپ راضی کردن صهیونیست‌هاست که نقش بازی خراب کن را در مذاکرات دارند. همچنین کشورهای عربی تاکید دارند که غنی‌سازی یا برای ایران و کشورهای عربی باشد یا برای هیچکس. یکی از دلایلی که ترامپ وارد مذاکره با ایران شد، کسب امتیازات بیشتر از اعراب است. هدف ترامپ به صفر رساندن غنی‌سازی ایران است، اما ما این را قبول نخواهیم کرد و تاکید داریم که ما نباید قبول کنیم که اورانیوم‌های 60درصد خود را خارج کنیم، چون اورانیوم 60درصدی ما ضمانت ماست. بحث خروج از ان‌پی‌تی را بررسی می‌کنیم. ما بیشترین نظارت را از آژانس داریم و هرقدر این نظارت بیشتر شده، طرف مقابل هم جلوتر آمده است. بنابراین هرجا ما بر مبنای منطق مقاومت کردیم، موفق شدیم. ما پلن بی داریم و پلن سی هم داریم و سناریوهای مختلف را تدارک دیده‌ایم. همه‌چیز بستگی به بازی طرف مقابل دارد. ما دست‌مان پر است و اجازه نمی‌دهیم با منافع مردم بازی شود.
کابرد صنعت هسته‌ای در چه بخش‌هایی بیشتر مشهود است؟
سیدپژمان شیرمردی: صنعت هسته‌ای ما نه‌فقط برای تولید برق، بلکه در تولید ایزوتوپ‌های دارویی هم کاربرد دارد. ما ایزوتوپ‌هایی تولید می‌کنیم که هم کاربرد صنعتی و هم کشاورزی دارد. ایزوتوپ‌های ید ما یکی از داروهای موثر در جهان است. در حوزه کشاورزی نیز برای ردیابی خشکی زمین و یا در حوزه صنعت نفت از ایزوتوپ استفاده می‌کنیم. عملیات غنی‌سازی اورانیوم یک بعد نیست و کاربرد بسیار وسیعی دارد. با توجه به اینکه پیشینه هسته‌ای ما پیشرفته بوده، در حوزه رادیودارو هم از نظر کیفی و هم کمی در دنیا دارای حرف هستیم. ما با ظرفیت دانشمندان داخلی در دهه80 توانستیم صادرکننده رادیودارو شویم. مسئله دوم بحث کاربرد صنعت هسته‌ای در کشاورزی است. ما امروز جزو کشورهایی هستیم که ضایعات کشاورزی‌مان بالاست. با صنعت هسته‌ای می‌توانیم بذرهایی تولید کنیم که ارزش افزوده بیشتری داشته باشد و در کنترل آفات نیز سهم انرژی اتمی بسیار زیاد است. با آب سنگین اراک ثابت کردیم که با ساخت کیت‌های غربالگری نوزادان قادر به تشخیص 56بیماری آنان هستیم تا از آسیب بیشتر آنها جلوگيری کنیم. 
نقش آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سیدپژمان شیرمردی: برخی سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل دارای وجهه تزئینی هستند و دیدیم که در مسئله غزه این سازمان هیچ کاری نکرد. این نهاد در عمل سرپوشی برای نظام سلطه است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم به جای تمرکز بر مسائل فنی وارد مسائل سیاسی شده است. یکی از وظایف آژانس، پشتیبانی از فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای است، اما بعد سیاسی آژانس بیش از بعد نظارتی آن است و مسائل سیاسی بر مسائل فنی اولویت دارد. ما در ایران حدود 130بازرس آژانس داریم که جاهای مختلف مانند نطنز و فردو مستقر هستند. این ماموران می‌توانند نظارت کاملی بر فعالیت‌های هسته‌‎ای ایران داشته باشند، اما آژانس وارد سیاسی‌کاری شده است. یکی از مسائلی که باید به آن دقت کنیم، بحث نظارت پیوسته آژانس است. یک تحلیل کلی هم می‌تواند ثابت کند که ما به سمت ساخت سلاح هسته‌ای نمی‌رویم، چون وقتی دوربین‌‌ها مشغول هستند، بحث بمب هسته‌ای منتفی است. ساخت سلاح یک موضوع زمان بر است و در دکترین ایران هم جایی ندارد. نظارت آژانس فنی و علمی نیست و فشارها هم سیاسی است. در مواردی از جمله حوزه ورامین خرابکاری انجام شده است که شاید این خرابکاری توسط بازرسان یا افراد دیگری انجام شده باشد. وقتی فردی دست به ترور می‌زند، یعنی اطلاعات ایران را کسی در اختیار تروریست‌ها قرار داده است و معمولا این آژانس است که به این اطلاعات دسترسی دارد.

کمترین واکنش ما به عملکرد آژانس چه خواهد بود؟
حسین آجرلو: خود نهادهای اطلاعاتی آمریکا به صراحت اعلام کرده‌‎اند که ایران به‌دنبال گریز هسته‌ای نیست، اما رفتار غرب چیز دیگری است. جمهوری اسلامی ایران دارای سیاست همکاری است، پس چرا باید این تهمت‌ها علیه ایران مطرح شود. هر دفعه یک مسئله جدید را مطرح می‌کنند. یک اندیشکده دست راستی به نام «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها» در آمریکا بارها اتهاماتی را علیه ایران مطرح کرده‌ است، در حالی که این اتهامات هیچ منبع معتبری نداشته است. ما بازیگری هستیم که خودمان را در معرض تهمت قرار نمی‌دهیم. در بحث آژانس وقتی مستندات جدی وجود دارد، باید عمل متقابل در برابر آژانس انجام شود. ما باید از صنعت هسته‌ای خود دفاع کنیم و آن را گسترش دهیم. هرچه قدر صنعت هسته‌ای ما نیاز به توسعه دارد، باید برای توسعه آن اقدام کنیم.