گزارش
نسخه تکراری غرب برای غنی‌سازی
کنسرسیوم بین‌المللی غنی‌سازی؛ راه‌حل تکراری و بدون نتیجه
مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در شرایطی در جریان است که چند موضوع ازجمله حق غنی‌سازی در داخل خاک ایران، به یکی از گره‌های اصلی میان طرفین تبدیل شده است.
جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده هدفش از غنی‌سازی اورانیوم، صرفا مصارف صلح‌آمیز است و آموزه‌های اعتقادی و پرهزینه‌بودن نگهداری تسلیحات کشتارجمعی، جملگی موجب شده‌اند تا نظام به سمت سویه‌های نظامی غنی‌سازی نرود. با این حال دولت آمریکا برخلاف مواضع ابتدایی پس از روی کار آمدن ترامپ، اکنون غنی‌سازی در خاک ایران را به کلی رد می‌کند و آن را خط‌قرمز خود می‌داند.
خط‌قرمز دانستن غنی‌سازی در خاک ایران، البته با واکنش محکم ایران مواجه شده است. فرمایش‌هاي رهبر انقلاب جدی‌ترین موضع در قبال مخالفت آمریکایی‌ها با حق غنی‌سازی اورانیوم در ایران بود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، چندی پیش در دیدار خانواده‌های شهیدرئیسی و دیگر شهیدان خدمت، فرمودند: «این حرف آمریکایی‌ها که به ایران اجازه غنی‌سازی نمی‌دهیم، غلط زیادی است و در کشور کسی منتظر اجازه این و آن نیست و جمهوری اسلامی، همان سیاست و روش خود را پیگیری خواهد كرد.»
کنسرسیوم هسته‌ای، راه‌حلی برای حل مسئله غنی‌سازی
پس از این فرمایش‌هاي قاطع، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان نیز تصریح کرد که بحث غنی‌سازی اصلا موضوعی نیست که از نظر ما قابل مذاکره باشد. با وجود رویکرد قاطع ایران، غنی‌سازی همچنان از مسائل مبهم در مذاکرات است. پیش از همه آنچه تا الان گفته شد، یکی از ایده‌های مطرح برای حل موضوع غنی‌سازی، ایده «کنسرسیوم هسته‌ای» بوده است.
این ایده نخستین‌بار توسط برخی رسانه‌های غربی مطرح شد و ایران ارائه رسمی آن به طرف آمریکایی را تکذیب کرده است. روزنامه گاردین چند روز قبل در گزارشی نوشت که در کنسرسیوم هسته‌ای، عربستان‌سعودی و امارات سهامدار و تأمین‌کننده مالی خواهند بود و به محصول غنی‌سازی در سطح ۳.۶۷ دسترسی خواهند یافت. طبق گفته گاردین، مشارکت کشورهای حوزه خلیج‌فارس در پروژه غنی‌سازی ایران خواهد توانست نوعی «تضمین امنیتی اضافی» تلقی شود و به نوعی شرط ادعایی آمریکا برای اطمینان‌یافتن از منحرف‌نشدن برنامه هسته‌ای ایران به سمت اهداف نظامی را پاسخ دهد. دیروز، نیویورک‌تایمز نیز مدعی شد که آمریکا به ایران پیشنهاد داده یک مرکز غنی‌سازی مشترک با عربستان در جزایر خلیج‌فارس احداث کند و آمریکا هم بر آن نظارت داشته باشد.
کنسرسیوم، جایگزین حق غنی‌سازی؟
با رصد اخبار می‌شود به نوعی رویکرد مثبت تهران نسبت به ایده کنسرسیوم هسته‌ای را دریافت. برای نمونه اسماعیل بقايی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان چندی پیش در نشست خبری‌اي به ابتکار «کنسرسیوم هسته‌ای» اشاره کرد و گفت: «این موضوع جدید نیست و از 2دهه پیش درباره آن طرح و بحث شده است. یک توجیه این ایده نیاز کشورهای منطقه غرب آسیا به انرژی هسته‌ای است و ایجاد کنسرسیوم ایده بدی نیست. اگر این ابتکار وجود داشته باشد ایران استقبال و مشارکت می‌کند.»
با وجود استقبال ایران از کلیت ایده کنسرسیوم هسته‌ای، طبيعتا این طرح نمی‌تواند جایگزین حق غنی‌سازی در خاک ایران شود. این موضوع دیروز توسط بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه مطرح شد. او گفت: «از هر روندی که مبتنی بر مشارکت کشورهای منطقه جهت غنی‌سازی و تولید سوخت مورد نیاز برای طرح‌های هسته‌ای صلح آمیز باشد، حمایت می‌کنیم اما این ابتکار قاعدتا به هیچ عنوان نمی‌تواند جایگزین بحث غنی‌سازی در داخل ایران باشد.»
ایده‌ای به بلندای نیم‌قرن
ایده ایجاد «کنسرسیوم هسته‌ای» تازگی ندارد و عمر آن، به نیم‌قرن می‌رسد. این ایده بیش از هر چیز یادآور خاطره تلخ سرمایه‌گذاری یک‌میلیارد دلاری پهلوی دوم، در کنسرسیوم موسوم به «اورودیف» فرانسه است؛ اقدامی که در ظاهر حق ۱۰درصدی غنی‌سازی را برای ایران درنظر گرفت اما در عمل هیچ بهره‌ای از این معاهده نصیب ملت ایران نشد.
در سال۱۹۷۴، ایران یک‌میلیارد دلار به کمیساریای انرژی اتمی فرانسه وام داد تا برای ساخت کارخانه غنی‌سازی اورانیوم در «تریکاستن» صرف شود و در ازای آن، ۱۰درصد از سهام این کنسرسیوم را دریافت کرد.
براساس قرارداد، ایران باید ۱۰درصد از محصولات این کارخانه را دریافت می‌کرد و یکی از هر 10کارمند این کارخانه هم باید ایرانی می‌بود و ایران نيز در سود کارخانه شریک می‌شد. اما با پیروزی انقلاب اسلامی، فرانسه به تعهدات خود پایبند نماند و به بهانه‌های مختلف از اجرای قرارداد سر باز زد.
در سال۱۳۸۸ نیز دولت فرانسه اعلام کرد سهم ۱۰درصدی ایران را به رسمیت می‌شناسد اما به‌دلیل تحریم‌ها، امکان تحویل اورانیوم غنی‌شده وجود ندارد. این ادعا در حالی مطرح شد که حتی پیش از تحریم‌ها نیز فرانسه از انجام تعهداتش، سر باز زده بود.
روایت تازه حسن روحانی از ایده کنسرسیوم غنی‌سازی
در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، به‌ویژه پس از تندشدن شیب موضوعات مربوط به برنامه هسته‌ای ایران در نیمه اول دهه80 شمسی نیز بار دیگر ایده کنسرسیوم هسته‌ای، به میان کشیده شد. در همین باره حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین کشورمان، چندی پیش در دیدار اعضای شورای مرکزی حزب اصلاح‌طلب «مجمع ایثارگران» با اشاره به فراز و فرود مذاکرات هسته‌ای با 3کشور اروپایی، زمانی که عهده‌دار مسئولیت دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی بود، اظهار کرد: «با آفریقای‌جنوبی، الجزایر، هند و برزیل توافق کردم که ۵کشور به‌صورت یک کنسرسیوم در ایران غنی‌سازی کنیم. درباره این طرح رئیس‌جمهور آفریقای‌جنوبی با 3کشور اروپایی تماس گرفت و قبول کردند که اگر چند کشور با هم انجام دهید، مشکلی نداریم.»
روحانی در عین حال مدعی شد نتیجه انتخابات سال۱۳۸۴ که به پیروزی محمود احمدی‌نژاد انجامید، جلوی حصول عملی توافق بر سر ایجاد کنسرسیوم غنی‌سازی در ایران را گرفت. در سال‌های پس از ۱۳۸۴ نیز همواره ایده کنسرسیوم بین‌المللی برای غنی‌سازی اورانیوم، میان ایران و اروپا و آمریکا مطرح بوده اما هر بار، ازجمله به‌دلیل بی‌اعتمادی غرب، به نتیجه مورد نظر نرسیده است.
مانع دیگر کنسرسیوم هسته‌ای
با توجه به همه آنچه گفته شد، ایران با اصل ایده کنسرسیوم غنی‌سازی مشکلی ندارد لیکن با این قید که اصل غنی‌سازی در خاک ایران انجام شود و سایر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نظیر عربستان، امارات و قطر در ازای تزریق سرمایه، از محصول فناوری ایران بهره ببرند. البته چنانچه برخی ناظران نیز پیش‌بینی کرده‌اند، کنسرسیوم هسته‌ای، علاوه بر رفع قید «غنی‌سازی در خاک ایران» مانع دیگری نیز دارد و این مانع، معطوف به رضایت کشورهای نامبرده برای اضافه شدن به این کنسرسیوم است؛ چراکه ورود به این کنسرسیوم شاید با کلان‌راهبرد هسته‌ای آنها که عمدتا در نسبت با فناوری غربی تعریف می‌شود، مغایرت داشته باشد.
