اتحاد؛ راهکار امروز جهان اسلام

محمدعلی حسن‌نیا- علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

در آستانه برگزاری کنگره عظیم حج ابراهیمی، دست‌اندرکاران حج و جمعی از زائران بیت‌الله الحرام صبح یکشنبه به دیدار رهبرمعظم‌انقلاب رفتند؛ دیداری که با تأکید ایشان بر حج به‌عنوان «الگویی کامل و جهت‌دهنده برای اداره بشریت» همراه بود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار علاوه‌بر بیان توصیه‌ها و نکاتی برای حجاج، حج را تنها فریضه‌ای دانستند که شکل و ترکیبی 100درصد سیاسی دارد؛ چراکه مردم را هر سال در یک مکان و زمان واحد برای اهداف خاص گرد می‌آورد که نفس این کار دارای ماهیت سیاسی است.
یکی دیگر از جنبه‌های مورد تأکید رهبرمعظم‌انقلاب در این دیدار، «اتحاد امت اسلامی» بود؛ چراکه جدایی و تفرقه امت اسلامی زمینه‌ساز تحمیل منافع و مطامع استعمارگران، آمریکا، رژیم صهیونیستی و دیگر زیاده‌خواهان بر ملت‌هاست و حج، فرصتی برای «اتحاد امت» به‌شمار می‌رود؛ اتحادی که با تحقق آن، «امنیت»، «پیشرفت» و «هم‌افزایی» کشورهای اسلامی و کمک‌های آنها به یکدیگر ممکن می‌شود. تلویزیون همشهری نکات راهبردی مطرح‌شده در این دیدار را در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام سیدعلیرضا طباطبایی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم قضایی به بحث گذاشته است که در ادامه می‌خوانید.

 رهبرمعظم‌انقلاب در دیدار کارگزاران حج به بیان نکات مهمی پرداختند که یکی از آنها، فلسفه حج بود. اکنون سؤال این است که شاخص‌های اصلی حج چیست؟
در آیات متعددی دستور به اقامه حج داده شده و روایات معتعددی نیز در این زمینه از ائمه(ع) وجود دارد و به‌عنوان رکن دین مطرح شده است. روایاتی داریم مبنی بر اینکه دین پابرجاست تا کعبه پابرجاست. همچنین در روایات، حاجی تکریم شده است. شیخ‌صدوق در کتاب «خصال» خود، حاجی را مهمان خدا می‌داند. از سوی دیگر در روایات ذکر شده که خداوند با هزار صفت خود از حاجی خانه خدا تکریم می‌کند. در این ایام حجاج باید به جایگاه حج توجه و ملزومات آن را درک کنند. در ادعیه ‌ماه مبارک رمضان نیز به حج اشاره شده است. از سوی دیگر باید به اهداف حج نیز توجه کرد. سیره انبیاء(ع)، نشان‌دهنده اهمیت درک جایگاه حج است. به حجاج توصیه می‌کنم درباره فلسفه حج مطالعه کنند. زائران خانه خدا باید شرکت در جلسات آموزشی را جدی بگیرند. شرکت در این جلسات، تأسی به سیره انبیاء است. وقتی آیات قرآن را می‌بینیم، مشاهده می‌کنیم که درباره حضرت ابراهیم(ع) و حضرت اسماعیل(ع) نیز به این موضوع اشاره شده است. در مورد حضرت محمد(ص) نیز این نکته قابل مشاهده است.

حج را چگونه می‌توان یک فریضه سیاسی به‌حساب آورد؛ به‌ویژه درباره گزاره «وحدت»؟
یکی از عناصر کلیدی در مفاهیم اسلامی، مفهوم «امت» است. مردم در پذیرش اسلام به‌صورت اختیاری و گفتن شهادتین، عضو امت اسلامی می‌شوند؛ آن هم فارغ از هر مرز و زبانی. قرآن در آیات متعددی به این موضوع اشاره دارد. قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز در اصل11 بر مفهوم وحدت پای فشرده است. در 5اصل قانون اساسی مفهوم امت مورد تأکید قرار گرفته است. نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، تفکر ناسیونالیستی است که در یکی، دو قرن اخیر گرفتار آن شده‌ایم و در جهان اسلام نیز قابل مشاهده است.
نکته مهم این است که عنصر خون و خاک در تعیین تابعیت اختیاری نیست؛ بر این اساس در نظام معرفت‌شناسی این ارزش نیست. «ارزش» چیزی است که امر اختیاری باشد. «انتخاب» ارزش‌دهنده به هر امری است. اکنون ملیت در نظام دولت- ملت محوری است، اما در نظام امامت «انتخاب» نقش محوری دارد. در نظام ارزشی اسلام، هر کسی در هر کجای جهان اسلام می‌تواند عضو امت اسلامی باشد. بنابراین موسم حج، فرصت مناسبی برای واکاوی راهبرد «امت‌سازی» است. امام خمینی(ره) بزرگ‌ترین آفت امت اسلامی را تفکر ناسیونالیستی مي‌دانستند. «توحید» باید محور وحدت باشد، نه تفکرات ناسیونالیستی. ظواهر مادی باید کنار گذاشته شود و مردم یکسان در این فریضه الهی مشارکت ‌کنند. به نسل جدید باید اهمیت «نظام اصیل» یا همان نظام «امت- امامت» را یادآور شد. نظامی که حضرت ولی‎‌عصر(عج) پیگیری خواهند کرد، رنگ ارزشی دارد و بر مبنای ارزش‌های توحیدی بنیانگذاری خواهد شد و در واقع نخ تسبیح، اعتقاد مشترک است. بنابراین حج فرصت طلایی برای تفکرات درباره «امت‌سازی» است.

 رهبرمعظم انقلاب روز یکشنبه اشاره کردند که نخبگان و دولتمردان اسلامی وظیفه تقویت همکاری‌ها به‌منظور دستیابی به یک هدف مشترک را دارند؛ به‌ویژه در موضوع غزه. با توجه به این موضوع، مفهوم حج را برای مقابله با دشمنان امت اسلامی چطور می‌توان تبیین کرد؟
ابعاد حقوق بشری حج قابل توجه است. هم اعلامیه غربی حقوق بشر و هم اعلامیه حقوق بشر اسلامی، تعریف دقیقی در این زمینه دارند. نکته مهم درنظر گرفتن حقوق انسان بدون هیچ گزاره دیگری است. امروز اما رژیم صهیونیستی ناقض همه اصول اولیه حقوق بشر بوده و در حال نسل‌کشی است. حدود نیمی از شهدای غزه زنان و کودکان هستند که اين موضوع با هیچ معیاري توجیه‌پذیر نیست. نکته قابل توجه این است که حتی با تعریف غربی حقوق بشر، این جنایات محکوم است و تراژدی غزه لکه ننگی بر دامان بشریت است. حجاج در این موسم باید جبهه واحدی را در این زمینه تشکیل دهند. رسانه‌های اسلامی هم باید هم‌افزایی داشته باشند در این زمینه و «دیپلماسی ترند» را باید پیش برد. در این حوزه هنوز مسیری طولانی در پیش است. فضای‌مجازی زمان و مکان ندارد و در این حوزه می‌تواند راهگشا باشد. بنابراین باید از چنین ابزارهایی بهره‌برداری مناسبی داشت. با توجه به اینکه امت اسلامی محدود به مکان نیست، مشابهت ویژه‌ای با فضای ‌مجازی دارد و می‌تواند فرصت‌های ارزشمندی ایجاد کند. رسانه‌های نوین در این حوزه می‌توانند نقش ویژه‌ای داشته باشند.

حج؛ محور وحدت امت اسلامی و پاسخ به چالش‌های جهانی
براساس تحلیل‌های حجت‌الاسلام طباطبایی در گفت‌وگو با تلویزیون اینترنتی همشهری

حج: فریضه‌ای سیاسی-معنوی
  رکن دین
  تأکید قرآن و روایات بر اقامه حج به‌عنوان پایه استوار دین
  حاجی: «مهمان خدا» با تکریم الهی (منبع: شیخ صدوق در «خصال»)
  اهداف دوگانه
  بعد سیاسی: گردهمایی جهانی مسلمانان فارغ از مرزها
  بعد معنوی: نمادهای عبادی آموزش‌دهنده (طواف، سعی، قربانی)

امت اسلامی در برابر ملی‌گرایی
  مفهوم «امت» در اسلام
  عضویت براساس انتخاب (شهادتین) نه خون یا خاک
  اصل ۱۱ قانون اساسی ایران: تأکید بر وحدت جهان اسلام
  نقد ملی‌گرایی
  امام خمینی(ره): «ناسيوناليستی؛ بزرگ‌ترین آفت امت اسلامی»
  نظام «امت-امامت»: جایگزین دولت-ملت‌های مدرن

حج؛ فرصتی برای امت‌سازی
  وحدت توحیدی
  محوریت اعتقاد مشترک به جای نژاد یا زبان
  الگوی حکومت مهدوی(عج): مبتنی بر ارزش‌های الهی
  نمادهای عملی:
  پوشش یکسان احرام: نفی تبعیض
  مراسم مشترک: تقویت همبستگی

حج و بحران غزه: نقش رسانه‌ها
  جنایات رژیم صهیونیستی:
  نسل‌کشی با ۵۰درصد تلفات کودکان و زنان (ناقض حقوق بشر جهانی)
  رسالت حجاج و رسانه‌ها:
  تشکیل جبهه واحد رسانه‌ای برای افشای جنایات
  استفاده از «دیپلماسی ترند» در فضای مجازی
  بهره‌گیری از ظرفیت‌های بین‌المللی بدون محدودیت مکانی