گپ
چرا صهیونیست‌ها با هرگونه توافقی مخالفند؟
بازگشت به دیپلماسی؛ وقتی اسرائیل نگران و عربستان همراه می‌شود
محسن تولایی، محمدعلی حسن نیا-روزنامه‌نگار
در شرایطی که فضای ژئوپلیتیک منطقه دستخوش تحولات تازه‌ای است، سفر وزیر دفاع عربستان سعودی به تهران و همزمانی آن با مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط و رم، نشانه‌ای معنادار از تغییر رویکرد بازیگران کلیدی منطقه به‌شمار می‌آید. برخلاف دوره مذاکرات برجام که ریاض موضعی تردیدآمیز و بعضا تقابلی اتخاذ می‌کرد، این‌بار نه‌تنها مخالفتی ابراز نکرده، بلکه به نوعی بر مشروعیت روند گفت‌وگوها مهر تأیید زده است.
از سوی دیگر، آمریکا نیز مسیر مذاکره را با واسطه‌گری عمان و حضور در سفارت این کشور در رم پی گرفته است؛ اقدامی که نشان می‌دهد گفت‌وگو در جریان است. در این میان، اسرائیل همچنان مخالف سرسخت مسیر دیپلماتیک باقی مانده است و تلاش دارد با تهییج کاخ سفید، مسیر را به تقابل بکشاند.
تجربه دولت‌هاي بایدن و ترامپ در مواجهه با مذاکرات نشان داد که حتی در قالب‌های مختلف، ایران از موضع مذاکره برابر کوتاه نیامده است و بر حفظ استقلال، عزت و حقوق هسته‌ای خود تأکید دارد. اگر آمریکا از گذشته درس گرفته باشد، می‌توان به مرحله‌ای تازه در روابط امیدوار بود. برای بررسی روند مذاکرات، تلویزیون اینترنتی همشهری گفت‌وگویی را با حمیدرضا دهقانی، سفیر اسبق ایران در قطر ترتیب داد که در ادامه تقدیم می‌شود.
سفر وزیر دفاع عربستان به ایران و مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط و ایتالیا و همچنين موافقت عربستان با مذاکرات برخلاف دوره برجام نشانه چه تحولاتی است؟
البته آن دفعه هم عمانی‌ها شروع‌کننده بودند. موضع آنها همواره قابل تقدیر و دوستانه و برادرانه بوده است. عربستان آن زمان مقداری نگران بود. امروز وضعیت اما متفاوت است. نمی‌گویم مسئولان کشورها را نیت‌خوانی کنیم؛ ما درباره عملکردها و ظاهر قضاوت می‌کنیم. عربستان به‌عنوان یک کشور همسایه همواره از اینکه بین ایران با آمریکا و اسرائیل جنگ صورت گیرد، نگران است؛ عربستاني‌ها نگران خودشان نیستند نگران این هستند که چنین جنگی دامن آنها را هم بگیرد. آنها نمی‌خواهند بدون اعلام رضایت خودشان در حل مشکلات هم، میدان را واگذار کنند و می‌خواهند مشارکت هم داشته باشند و اعلام کنند مخالفتی با این روند ندارند. عربستان با این مذاکرات احساس می‌کند ما به یک کشور عربی در حاشیه خلیج‌فارس این امتیاز را داده‌ایم که چنین نقشی را ایفا کند. ما در تمام مذاکرات‌مان هیچ‌گاه قصد نداشته‌ایم در مذاکره با غرب راجع به دیگران مذاکره کنیم. ما دنبال دفاع از حقوق خودمان هستیم؛ چه با جنگ و چه با صلح. ما سال گذشته هم در وعده‌های صادق ثابت کردیم در دفاع از سرزمین و مردم خودمان با هیچ طرفی شوخی نداریم، اما دنبال حل مسائل با جنگ نیستیم؛ هیچ‌گاه میز مذاکره را ترک نکرده‌ایم و به‌عنوان عضو ان‌پی‌تی و کشوری که قطعنامه شورای امنیت توافق هسته‌ای را تأیید کرده، دنبال حقوق خودمان هستیم؛ در عین حال نمی‌خواهیم همسایگان‌مان احساس کنند که آنها را تنها گذاشته‌ایم. بنابراین خالد بن سلمان در سطح بالایی مورد استقبال قرار گرفت و ما از این جهت خشنود هستیم. عربستان در کل اتحادیه عرب و جهان اسلام نفوذ دارد و خوشحال بودیم اقدام ما به اطلاع آنها هم برسد.
ترامپ زمانی که خودش نتوانست پاسخ مستقیمی از ایران در ارتباط با مذاکره دریافت کند، به امارات متوسل شد و ایران پاسخ را به عمان داد. تعبیر شما از این موضوع چیست؟
البته امارات متحده عربی هم یکی از همسایگان ماست و روابط تجاری ما با هیچ‌کدام از کشورهای عربی به اندازه امارات نیست. روابط ما با چین از طریق امارات انجام می‌شود. ما روابط دیرینه‌ای با کشور عمان داریم و همین باعث می‌شود روابط خودمان با غرب را به‌علت اعتماد میان 2کشور از این طریق پیگیری کنیم. ارسال نامه ترامپ به امارات هم به این معنا نبود که امارات میانجی باشد؛ در واقع می‌خواست گفت‌وگو را مديريت کند. حضور ما در اروپا هم معنی خاصی داشت؛ ولو اینکه در سفارت عمان در ایتالیا باشد. ما خواستیم نقش اروپا را هم در این قضیه داشته باشیم.
نتانیاهو مخالفت سختی با برنامه هسته‌ای داشته است. اساسا آنها دنبال چه هدفی هستند؟
آنها اصلا راضی نیستند. برخلاف عربستان که مثال آوردیم، اسرائیلي‌ها در هر دو دفعه به‌دنبال تخریب بودند و هستند. آنها می‌خواهند آمریکا را تحریک کنند تا علیه ما بجنگند. نتانیاهو به‌علت وضعیتی که پیش آورده است برخلاف دوره قبل با شخصیتی طرف است که مثل بایدن انسان ضعیفی نیست. او نمی‌تواند در برابر ترامپ مقاومت کند. من معتقدم دعوت ترامپ و اینکه جلوی خود نتانیاهو گفت، معنی‌اش این بود که سیاستی را اتخاذ کرده است و نتانیاهو هم باید تبعیت کند؛ به همین علت هم قیافه نتانیاهو در هم کشیده شد. نتانیاهو خیلی ناراحت شد. از شخصی مثل نتانیاهو و مجموعه حاکم بر تل‌آویو هیچ‌وقت جز شرارت و دشمنی برنمی‌آید و در اینجا نیز همه تلاش خود را خواهد کرد.
آمریکا ابتدا یک یادداشت اجرایی نوشت که مسائل منطقه‌ای و موشکی را هم شامل می‌شد، اما در نهایت بعد از نامه‌نگاری پای میز مذاکره آمد و ویتکاف هم گفت تنها بحث هسته‌ای مطرح است و ايران اورانیوم 3.67درصد مي‌تواند داشته باشد. روند مذاکره را چطور ارزیابی می‌کنید؟
گفته‌هاي هم آقای عراقچی وزیر محترم امور خارجه و هم آقای بقایی سخنگو و هم کاخ سفید و شخص آقای ترامپ و آقای ویتکاف موید این بوده که مذاکرات سازنده و روبه‌جلو بوده است. این عبارات در هر دو دور مذاکره در مسقط و رم به‌کار برده شده است. مذاکره پشت درهای بسته صورت می‌گیرد، اما سروصدای 2طرف ممکن است از طریق توییتر و رسانه‌ها بلند باشد. مخاطب این صحبت‌ها افکار عمومی است، نه مذاکره‌کنندگان. ولی پشت میز مذاکره آن خواسته‌هایی مطرح می‌شود که طرفین توافق می‌کنند و الان توافق‌شان این است. چه اسرائیلی‌ها و چه برخی از مجموعه‌هایی که در خارج وابسته به غرب و اسرائیل هستند از وضعیت پیش آمده ناراحتند. جای تأسف است که مجموعه‌ای به‌خاطر اختلاف با جمهوری اسلامی حاضر است ایران به سمت جنگ برود، چون نانش در این جنگ است. خیلی‌ها تصور می‌کردند با آمدن ترامپ جنگ مي‌شود، اما او حقوق آنها و درآمد صدای آمریکا را قطع کرد. صرف‌نظر از اینها که حرف‌هاي رسانه‌ای را برجسته می‌کردند که ترامپ چنین و چنان می‌خواهد، ولی دیدند پای میز مذاکره همان‌طور که مورد نظر است جلو می‌رود. ما دنبال تسلیم نیستیم؛ بلكه دنبال این هستیم که از موضع برابر مذاکره کنیم و پایبند به اخلاق اسلامی و ایرانی هستیم. ما صریحا گفته‌ایم که حاضر به مذاکره هسته‌ای هستیم و درباره همین مسئله هم پای میز نشستیم.
جمع بندی
من خیلی خوشحالم که دیپلماسی بتواند به این روند و حل مشکل کمک کند. مسئولان و مردم ما نسبت به تعهدات مسئولان آمریکایی بدبین هستند. من امیدوارم در این مذاکرات، آمریکایی‌ها این درس را گرفته باشند که به تعهدات خودشان مقابل ایران پایبند باشند. اگر چنین باشد، ما می‌توانیم بگوییم مرحله نوینی را آغاز کرده‌ایم که در این مرحله به‌دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم و آنها هم نبايد دنبال تحمیل جنگ ظالمانه علیه ایران باشند.
