جمهوری شهر فرنگ پایتخت

سیدسروش طباطبایی‌پور

در بررسی تاریخ برخی محله‌ها و خیابان‌های پایتخت، گاهی یک ماجرای تاریخی آنجا را مهم جلوه می‌دهد و گاهی خیابان، مدرسه و مسجدی و حتی گاهی فرزانه و فرهیخته‌ای که خانه‌اش در آن کوی و برزن است، باعث می‌شود آن خیابان یا محله، سر زبان‌ها بیفتد. اما برخی خیابان‌ها و محله‌های شهر مثل خیابان و محله جمهوری، همه‌چیز تمام‌اند؛ از کوچه، میدان‌، مسجد و مدرسه‌اش گرفته تا نویسنده و هنرمند و روحانی‌اش، همه و همه مهم و تاریخی‌اند و می‌توانند جور تاریخی کل پایتخت را به دوش بکشند.
تنها همان میدان بهارستان که در شرقی‌ترین بخش خیابان جمهوری جا خوش کرده، می‌تواند کل وقایع عهد قاجار و مشروطه را برای تو تعریف کند. کمی جلوتر، آیت‌الله طالقانی در مسجد هدایت برایت سخنرانی می‌کند و کمی آن سوتر، می‌توانی در کافه‌نادری، پهلو بگیری و در جوار آل‌احمد و هدایت، چای بنوشی و نفسی تازه کنی. خلاصه خیابان جمهوری، شهر فرنگ پایتخت است که می‌توانی در آن، حوادثی از همه رنگ را ببینی.

تاریخش
خیابان جمهوری با بیش از 5کیلومتر طول در گذشته لااقل از 4خیابان تشکیل شده بود. به محدوده میدان بهارستان تا تقاطع با خیابان سعدی، شاه‌‌آباد می‌گفتند؛ از تقاطع سعدی تا تقاطع  فردوسی را استانبول نامیده بودند؛ از فردوسی تا چهارراه ولیعصر (عج) به خیابان نادری معروف بود و از ولیعصر تا خیابان رودکی، خیابان شاه بود. اما شاید تاریخی ترین و قدیمی‌ترین بخش این خیابان، همان شرقی‌ترین آن باشد؛ یعنی محدوده میدان بهارستان که آغازش به زمان جلوس فتحعلی‌شاه قاجار در کاخ نگارستان بازمی‌گردد که به آنجا جلو باغ می‌گفتند.

مسجد هدایت
پیداکردن مسجد هدایت در این روزهای خیابان جمهوری، کمی سخت است؛ چون نه گنبدی به چشم می‌آید و نه مناره‌ای. در محدوده تقاطع خیابان سعدی و خیابان فردوسی، مسجدی با بیش از 80سال جا خوش کرده و همچنان پذیرای نمازگزاران است. شاید انقلابی‌ترین بخش خیابان جمهوری، همین مسجد هدایت باشد؛ چون اینجا پای سخنرانی‌های انقلابی امام جماعتش، ابوذر زمانش، آیت‌الله طالقانی نشسته و حتی دستگیری او و دیگر انقلابی‌ها را به چشم دیده است.
در این بخش از خیابان جمهوری، ساختمان پلاسکو هم اهمیت ویژه‌ای دارد. این ساختمان در سال 1341با اسکلتی فلزی و در 17طبقه، به‌عنوان یکی از بلندترین آسمانخراش‌های آن روزگار گشایش یافت که در اثر آتش‌سوزی سال 1395، سوخت و حالا دوباره در این خیابان، بلندبالا ایستاده و فعال است.

کافه‌نادری
در بخش سوم خیابان جمهوری، خاطره‌های کافه‌ نادری، شنیدنی‌ترین بخش این خیابان است. اگر کافه نادری روزی به حرف بیاید، از رفت‌و‌آمدها و گپ و گفت‌های هنرمندان و روشنفکرانی خواهد گفت که در دهه 40خورشیدی این سرزمین، نقش بسزایی داشتند.
این کافه را مردی ارمنی به نام خاچیک مادیکیانس برپا کرد، اما باعث و بانی شور و حرارت و بحث‌های شبانه آن، کافه‌نشین‌های آنجا بودند؛ بزرگانی چون نیما یوشیج،  آل احمد، فروغ فرخزاد، ابراهیم گلستان و...
در نزدیکی کافه، کلیسای ادونتیست در سال 1328در این خیابان بنا شده بود که حالا دیگر اثری از آن باقی نیست. سینما ایفل هم در سال 1337در این بخش از خیابان جمهوری گشایش یافت.

این روزهایش
خیابان جمهوری، این روزها یکی از خیابان‌های مرکزی و پرتردد پایتخت است و بخش‌های غربی‌تر آن به بورس کالاهای الکترونیکی و تلفن همراه تبدیل شده است.