نسیم زندگی در کوچه‌های هرندی
گشت‌و‌گذار خبرنگار همشهری در دل بافت فرسوده محله قدیمی تهران که به‌زودی با اعطای بسته‌های تشویقی ویژه متحول می‌شود
سیدمحمد فخار-روزنامه‌نگار
آخرین بار 14سال پیش برای گزارش و مصاحبه سری به محله هرندی زده بودم و حالا حضور دوباره در این محل حال‌وهوای دیگری دارد. سال1390 گوشه زمین‌های خاکی سرنگ مصرف‌شده بود و معتادانی که شلاق خورشید تابستان هم بیدارشان نکرده بود. یا خانه‌هایی با 100نفر جمعیت و مغازه‌هایی که کرکره‌شان را بریده بودند! در بازگشت به این محل فقط خانه‌های قدیمی یکی‌درمیان سرجایشان مانده بودند. حالا خبر از بسته تشویقی ویژه برای نوسازی بافت فرسوده محله هرندی می‌آید که در راه تدوین است.
از گذر قاراشی تا خیابان شهید آقداشی
با ورود به محله پس از یک دهه، تغییرات کاملا محسوس است. سال1388 بعضی اشرار محله هرندی، تابلوی کوچه‌ها را کندند و حتی یکی از معابر از مولوی تا خیابان شهید هرندی را «گذر قاراشی» نامیدند. اما حالا کوچه‌ها اسم دارند و همان گذر نامش شده «شهید علی آقداشی». همه‌‌چیز نسبت به یک دهه قبل تغییر کرده است. البته حضور اتباع هم بیشتر شده است، تا جایی که در نانوایی کوچه شوشتری نان روغنی افغانستانی هم فروخته می‌شود.
خانه‌هایی با ساکنان بسیار
خانه‌های محله هرندی را اگر یک پارچه در نظر بگیرید، شاید عجیب‌ترین سازه معماری جهان با هزاران پستی و بلندی و اختلاف سطح به حساب بیایند. در بیشتر کوچه‌های شرق محل از خورشید و زالی و الماسیان تا فرعی‌های قاسمی و منتظری خانه‌ها گویی پشت هم قایم شده‌اند. البته بعضی از آنها که تجمیع کرده‌اند و وامی گرفته‌اند، ملک را پس از عقب‌نشینی، نوسازی کرده‌اند؛ اما املاک 50 و 60 و 70ساله همچنان وسط راه مانده‌اند و مشکل بزرگ‌تر این است که این خانه‌های بازمانده از حکومت پهلوی دوم، سکنه رسمی و غیررسمی هم دارند. کافی است دقایقی در کوچه مقابل این خانه‌ها بایستید تا تردد بالای این سازه‌ها را ببینید! از میوه‌فروش کوچه چوبدار می‌پرسم چطور این خانه‌ها هنوز سکنه دارند؟( می‌خندد و سر تکان می‌دهد و می‌گوید: این خانه‌ها را برای 5نفر ساخته‌اند و حالا بعد از نیم‌قرن 30نفر در آنها زندگی می‌کنند. بیشترشان هم پلاک‌قرمز هستند و هر‌ماه یکی‌دو بار مأموران می‌آیند خانه را تخلیه می‌کنند و بعد از چندوقت باز از نو پر می‌شوند!)
موقعیت خاص محله
در خیابان شوش در محله هرندی بافت فرسوده کمتری دیده می‌شود. قرارگیری میان 4خیابان بزرگ موجب شده محله هرندی به جزیره‌ای در جنوب بازار تهران تبدیل شود. از غرب خیابان خیام، از جنوب خیابان شوش، از شرق خیابان صاحب‌جمع و از شمال خیابان مولوی، این محله را محصور کرده‌اند تا ترددهای بی‌شمار بازار تهران در این محل بسیار کمتر از محله‌های اطرافش باشد. درعین‌حال وجود 12هکتار فضای سبز موجب شده فضای آن برای حضور خانواده‌ها مساعدتر از سایر نقاط بازار تهران باشد. یکی دیگر از نکات جالب درباره محله هرندی این است که این تکه از جنوب منطقه12، براساس آمار 21مسجد دارد. تقریبا در هر خیابان فرعی محل می‌توان مسجد را دید. تازه این جدا از ده‌ها حسینیه‌ای است که در جای‌جای محله قرار دارد و محل تردد شهروندان در مناسبت‌های مذهبی است. البته وجود نرده‌های بلند و بعضا سیم خاردار در اطراف مسجد هم جلب توجه می‌کند.
گودنشینان رفتند
محله 174هکتاری هرندی تا نیم‌قرن پیش 8گود خاکی داشت که گودهای کاسه‌ساز و عرب‌ها بزرگ‌ترین آنها بودند. در آنها خانواده‌های کم‌توان مالی، بی‌سرپرست و گاه جنگ‌زده خارجی زندگی می‌کردند که به این بخش از تهران نقل‌مکان کرده بودند و در حلبی‌ها روزگار سختی می‌گذراندند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی این گودها یک‌به‌یک پر و برخی به فضای سبز تبدیل شدند. حتی 2ورزشگاه نیز در محله هرندی ساخته شد تا اثری از گودهای قدیمی باقی نماند. این‌روزها در تقاطع خیابان‌های مالکی و هرندی و غرب خیابان صادق آثاری از زمین‌های بی‌دفاع شهری دیده می‌شود که یادگار گودهای تاریخی هرندی‌اند؛ البته می‌توان اثر روشن‌کردن آتش توسط معتادان را کنار برخی خانه‌های نوسازی‌شده شرق هرندی دید. سیاهی دوده آتش حتی دیوارهای سفید پارک بهاران را بی‌نصیب نگذاشته است.
اهالی چه می‌گویند؟
با نوسازی معتادان می‌روند
اعظم فتح‌الهی، ساکن کوچه باغ‌انگوری: معتادان شب‌ها جلوی خانه ما می‌نشینند، مواد می‌کشند و شب تا صبح همان‌جا می‌مانند. چند باری مجبور شدم روی آنها آب بریزم تا بروند؛ ولی خطر همچنان وجود دارد. همسایه‌مان بارها به پلیس زنگ زده؛ ولی فایده‌ای ندارد. چند روزی می‌روند باز وقتی می‌بینند ماموری نیست، می‌آیند. مثلا خانه‌مان را نوسازی کرده‌ایم. چون عقب‌نشینی دارد، جای دنجی برای معتادان درست شده و پاتوق شده است. اگر سایر ملک‌ها هم نوسازی کنند، این پاتوق معتادان از بین می‌رود.
تجاری‌سازی، راه‌حل رفع مشکل محله
حجت‌الاسلام موسی ارمی، امام جماعت مسجد قائمیه:باید املاک محله طبق یک تصمیم جدی تجاری شوند تا شرایط برای نجات از وضع موجود فراهم شود. ملک پلاک‌قرمز داریم و برخی املاک فرسوده در حال ریزش‌اند. بسیاری از قدیمی‌های محل رفته‌اند و خانه را برای انبار اجاره داده‌اند. آنها که نتوانسته‌اند هم در دوراهی مانده‌اند که چه باید بکنند؟ خیلی از شب‌ها جلوی مسجد می‌خوابند و آتش روشن می‌کنند. باید برای تجاری‌شدن محل کاری کرد.
نیاز فوری هرندی به طرح تشویقی
محمد قاسمی، مغازه‌دار خیابان مالکی:باید انبوه‌سازها به محل بیایند و املاک قدیمی را نوسازی کنند. جز این راهی برای املاک فرسوده نیست. دیوارهای خانه‌ها و مغازه‌ها قدیمی شده و باید طرحی برای محله داشت. با این شرایط مالی کسی نمی‌تواند ملکش را نوسازی کند. حتما نیاز به طرح تشویقی، وام فوری و ایده‌های انبوه‌سازی است.
هزینه بازسازی بیشتر از ارزش ملک
جواد رحیمی، ساکن کوچه حافظ: در اطراف ما شاید کلا 5ساختمان نوسازی کرده باشند. اتباع در هرندی خیلی زیاده شده‌اند و کرایه خوبی هم به مالک می‌دهند. الان در اتاق 18متری، 25نفر زندگی می‌کنند. بیشتر ساکنان قدیمی محل هم رفته‌اند. شرایط مالی هم اجازه نمی‌دهد ما و بقیه ساکنان قدیمی برویم. ملک ما مربوط به سال47 است. دیگر باید آن را نوسازی کنیم؛ ولی با خرج بالا چه‌کسی می‌تواند آن را بازپرداخت کند؟ هزینه بازسازی بیشتر از ارزش املاک ماست. با این شرایط برای نوسازی کاری نمی‌شود کرد.
اعطای مشوق‌هایی برای بازگشت زندگی به هرندی
محمد آیینی، شهردار منطقه۱۲: از ابتدای سال1403 ساماندهی محله هرندی جزو اولویت‌های نخست شهرداری منطقه12 قرار گرفت. بخش زیادی از محله هرندی به‌عنوان بافت فرسوده باید نوسازی شود و این موضوع در محله قدیمی تهران یک ضرورت است. نکته مهم اینکه شهروندان و بخش خصوصی باید برای تحقق این هدف همکاری همه‌جانبه داشته باشند. برای ادامه کار، تدوین بسته تشویقی ویژه برای نوسازی بافت فرسوده محله هرندی را در دستورکار داریم و بسته تشویقی ویژه‌ای که پیشنهاد کرده‌ایم در مرحله نهایی تصویب است. این بسته مشوق‌های بسیار خوبی تعریف می‌کند.
