گزارش
نشای برنج دسترنج زنان
خزانه‌گیری برنج از نیمه فروردین در استان‌های شمالی به روش سنتی و مکانیزه آغاز می‌شود
راحله عبدالحسینی-روزنامه‌نگار
گرمای بهار که آغاز می‌شود و فروردین به نیمه می‌رسد، خزانه‌گیری برنج در استان‌های شمالی هم آغاز می‌شود. خزانه‌گیری برنج حدود 2دهه است که به‌صورت مکانیزه انجام می‌شود، اما هنوز هم در گوشه‌وکنار رشت، خمام و سوادکوه شالیکارانی هستند که خزانه‌گیری برای زمین شالی کوچک خود را سنتی انجام می‌دهند.
آغاز کار؛ شستن بذرها با آب و نمک
«خزانه‌گیری به شکل سنتی خیلی کم شده، اما حال‌وهوای خودش را دارد.» این را عباس حیدری، شالیکار رشتی به همشهری می‌گوید و ادامه می‌دهد: «برخی از شالیکاران که خزانه‌گیری سنتی را زنده نگه داشته‌اند باز هم برای بخشی از شالی خزانه‌گیری مکانیزه را انجام می‌دهند. در یک مدت مشابه خزانه‌گیری سنتی برای یک هکتار انجام می‌شود و خزانه‌گیری مکانیزه برای 10هکتار. روش مکانیزه زحمت کمتری هم دارد.»
حیدری روش سنتی خزانه‌گیری را از 10سالگی خودش به یاد دارد؛ از نخستین روزی که با مادرش همراه شد. او می‌گوید که برای روش سنتی خزانه‌گیری شالیکار از زمستان به فکر تهیه بذر است تا نیمه فروردین خزانه‌گیری را شروع کند.
آماده‌سازی نشا
خزانه‌گیری همان تهیه و آماده‌سازی نشاهای برنج است. یک روش سنتی که عباس حیدری، شالیکار اهل رشت در قدیم تجربه کرده، زمانی بوده که حتی برای حفظ رطوبت و گرمای خزانه نشاها از پلاستیک هم استفاده نمی‌شد، اما حالا بیش از 2دهه است که به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی، برای گرم و مرطوب نگه داشتن بذرها، روی خزانه را با پلاستیک می‌پوشانند یا آن را شبیه گلخانه درست می‌کنند. حیدری در توضیح بیشتر می‌گوید: «بذرها در فصل زمستان در صندوق یا انباری نگهداری می‌شد که از آفات دور باشد، مخصوصا که موش هم به آن وارد نشود. روز اول خزانه‌گیری با شستن بذرها در تشت شروع می‌شد. تشتی پر از آب و نمک. غلظت آب و نمک هم در حدی بود که تخم مرغ روی آب بایستد و زیر آب نرود. بذرها بعد از 48ساعت خیس خوردن یا به‌اصطلاح آماس شلتوک، ضدعفونی شده‌بودند.» بذرها داخل کیسه پارچه‌ای دور از فضولات حیوانی، کاه‌وکلش و نور خورشید خشک می‌شدند.
یک کار کاملا زنانه
سند شش دانگ خزانه‌گیری به روش سنتی به نام بانوان است. عباس حیدری، شالیکار اهل رشت علت را دقت و حوصله بانوان می‌داند و می‌گوید: «زمین خزانه‌گیری اول باید صاف و تراز شود و بعد بذرها روی آن پاشیده شود. طوری که سطح زمین را یکدست پر کند و در نقاط مختلف کمتر و بیشتر نشود.»
بذرها هم باید «گَلَف» پاشیده شود که در زبان محلی به‌معنای «پخش» است. زنان شالیکار برای گرم نگه‌داشتن کمر خود، چادری دور کمر می‌بندند که به زبان محلی «کمر دَبَد» گفته می‌شود. آنان از بالای زمینی که برای خزانه‌گیری آماده شده شروع می‌کنند و قدم به قدم به انتهای زمین می‌روند.
حیدری می‌گوید: «با هر قدمی که برمی‌دارند، سطح آب داخل زمین را هم تراز می‌کنند تا هیچ بذری بی‌آب نماند. این کار دقت می‌خواهد.»
آوای کار؛ ترانه‌خوانی دسته‌جمعی
رسم ترانه‌خوانی درکارهای دسته‌جمعی در شالیزار رواج دارد. ترانه‌ها به‌گونه‌ای است که یک گروه می‌خوانند و گروه دیگر جواب می‌دهند.درگذشته معمولا ترانه«کونوس کله»رامی‌خواندند:
ای روز بوشوم کونوس کله، ایشااله/ کونوس بیچم‌ای پرپره، ایشااله
یعنی یک روز به باغ ازگیل رفتم، انشاالله/ یک دامن ازگیل چیدم، انشاالله»
در همینه زمینه :
