امیدوار مثل نوروز

لیلا شریف- روزنامه‌نگار

نوروز مثل جریان آب یک رودخانه زنده‌ است؛ کاری ندارد جنگ است، انقلاب شده، کرونا آمده و... می‌آید و راه خودش را در مسیر زندگی ایرانیان پیدا می‌کند. نوروزهایی که با جنگ جهانی همزمان شده تا انقلاب اسلامی به پیروزی رسیده، با ‌ماه رمضان یکی شده و حتی کرونا خواسته چنگ به‌صورت آن بزند، خوب یا بد بوده. ایرانی‌ها با نگاه به تجربه‌ گذشته در مسیر درست حفظ فرهنگ، مذهب و کنشگری اجتماعی گام برداشتند.
از نوروز ۱۳۵۸ گرفته که در التهاب انقلاب گذشت تا نوروزهایی که در میانه جنگ تحمیلی، زیر صدای آژیر خطر و در سنگرهای جبهه برگزار شد؛ سال‌هایی که سفره‌های هفت‌سین در پناهگاه‌ها چیده شد و سربازان در لباس رزم، تحویل سال را کنار همرزمانشان جشن گرفتند. حتی کرونا با وحشت مرگ‌آورش نتوانست یاد سال نو را در دل ایرانی‌ها کمرنگ کند.
اکنون هم نوروز 1404با روزه‌داری و شب‌زنده‌داری‌های معنوی همراه شده و حال و هوایی ویژه به آغاز سال بخشیده است.
در این گزارش، نگاهی داریم به نوروزهایی که در بزنگاه‌های تاریخی ایران رقم خورده‌اند؛ رسم‌ و رسومی که در دل بحران‌ها و تحولات، همچنان برپا مانده و نشان داده‌اند که بهار، حتی در سخت‌ترین روزها، راهی برای آمدن پیدا می‌کند و ایرانی‌ها میان اعیاد و مراسم‌ مذهبی به درستی قدم خواهند زد.

بهار با انقلاب

‌از 22بهمن 1357تا بهار 1358راهی طولانی نبود. نوروز پس از پیروزی انقلاب با حال و هوای خاص خود برگزار شد. این سال نو نخستین سالی بود که براساس مصوبه دولت موقت، برای کارگران 5روز اول سال 58به‌عنوان تعطیلات نوروزی مشخص شد. روزنامه کیهان در آن روزها در مورد نخستین نوروز پس از انقلاب، گزارشی با تیتر «نخستین نوروز بی‌طاغوت چگونه گذشت؟» چاپ کرد. در این گزارش جزئیاتی از آن سال‌ها روایت می‌شود که شاید کمتر کسی در خاطرش مانده باشد:«امسال در همه خانه‌ها بحث‌های سیاسی گرم بود و اول و آخر این بحث‌ها این بود که در بهار آزادی جای شهدا خالی‌است. در تهران با فرا رسیدن سال نو پاسداران انقلاب به نشانه شروع نخستین بهار آزادی هزاران تیر به هوا شلیک کردند و با سرودهای انقلابی خود عید را جشن گرفتند. بعد رادیو به آنها اخطار کرد که ضد‌انقلاب ممکن است از این کار آنها سوءاستفاده و خرابکاری کند و آنها هم از شلیک خودداری کردند.تهرانی‌هایی که به هر دلیل در شهر ماندگار شده بودند، در عید دیدنی‌ها دادن سکه پهلوی را به یکدیگر تحریم کردند و به‌جای آن کتاب، به‌خصوص قرآن و کتاب‌های سیاسی عیدی دادند و امسال این سکه‌ها بی‌خریدار مانده بود.»

نوروز زیر گلوله‌باران

در تمام سال‌های دفاع‌مقدس، ایرانی‌ها تلخی جنگ را با شیرینی نوروز گره زدند تا مبادا جریان زندگی در میانه نبرد از خاطرشان برود. به همین دلیل بود که در 8 سال دفاع‌مقدس بسیاری از رزمندگان در گوشه‌ای از سنگر و با کمترین امکانات سفره هفت‌سین خود را پهن کردند تا یاد نوروز در دلشان زنده باشد.
از آن سال‌ها روایت‌های زیادی به جای مانده است، مانند این روایت که در خبرگزاری فارس منتشر شد: «خیلی‌ها نمی‌دانند که آن‌ سال‌ها عید نوروزی داشتیم که زیر موشک‌باران بود و نوروز سال ۱۳۶۷ ناامن‌ترین نوروز قرن بود. موشک‌باران تهران در ایام نوروز تا ۱۱ فروردین ادامه داشت و رژیم بعثی عراق اعلام کرد از ۲۳ اسفند تا ۲ فروردین ۱۰۶ موشک به سمت شهرهای ایران پرتاب کرده است. در سفره‌ هفت‌سین یک رادیوی ترانزیستوری کوچک هم می‌گذاشتند تا اگر برق‌ها قطع شد از قرمزی یا سفیدی وضعیت بی‌خبر نمانند... نوروز آن سال دید و بازدید خطر جانی داشت».
اگر پای صحبت رزمندگان جنگ بنشینیم، بدون شک خاطرات زیادی از نخستین ساعت‌های منتهی به سال نو و تکاپوهای روز اول عید دارند. نیم‌نگاهی به خاطرات رزمندگان نشان می‌دهد که اغلب رزمندگان برای هفت‌سین از ابزار جنگی استفاده می‌کردند و حتی گاهی رقابتی بین رزمندگان در گفتن تعداد بیشتر وسایل سفره هفت‌سین برگزار می‌شد.

همنشینی با ‌ماه رمضان

تقریبا 3دهه زمان لازم است تا‌ ماه رمضان با نوروز همنشین شود. نخستین تلاقی در دوران بعد از انقلاب در سال 1370رقم خورد. از آنجا که ایرانی‌ها می‌دانستند چطور فرهنگ و اعتقاداتشان را به هم پیوند بزنند، نوروز آن سال هر چند کمی متفاوت‌تر اما برگزار شد.
مردم مانند هر سال تا آخرین روزهای سال، مشغول خانه‌تکانی بودند اما همزمانی ‌ماه رمضان و عید نوروز به دغدغه آن روزهای مردم تبدیل شده بود تا جایی که رهبر معظم انقلاب هم در دیدار مدیران مراکز سازمان صدا و سیما در استان‌ها فرمودند:«امسال ایام‌ ماه رمضان با عید نوروز هم همراه است؛ پارسال هم این مسئله را داشتیم. سال گذشته آقایان صدا و سیما آمدند و ما قدری راجع به تلفیق عید نوروز و ‌ماه رمضان با هم بحث کردیم. عید نوروز هم حقیقتی است. ما با عید نوروز موافقیم. کسی خیال نکند که عید نوروز از لحاظ اسلامی چیز بدی است؛ هرکس چنین تصوری بکند، واقعاً اشتباه کرده است. اسلام عید نوروز را رد نکرده است. عید نوروز را شاد کنید؛ منتها چون‌ ماه رمضان است، در تلفیق بین این دو، هنری لازم است. مانعی ندارد که شما سحرها را کلاً رمضانی باشید؛ اما شب‌ها رمضانی و نوروزی با همدیگر.»
تهیه و پخش سریال‌های مناسبتی یکی از اقدامات ماندگاری بود که به یمن تلاقی نوروز و ‌ماه رمضان رقم خورد، در واقع نخستین سریال مناسبتی که از تلویزیون ایران پخش شد سریالی با نام میهمان بود که سال ۱۳۶۹ ساخته شد و در نوروز ۱۳۷۰ که مقارن ‌ماه رمضان نیز بود به روی آنتن رفت.

دید و بازدید زیر سایه کرونا

نوروز ۱۳۹۹ یکی از متفاوت‌ترین نوروزهای تاریخ معاصر ایران بود. درحالی‌که مردم طبق سنت همیشگی، خود را برای دیدوبازدید، سفر و جشن آماده می‌کردند، شیوع گسترده ویروس کرونا تمام برنامه‌ها را تغییر داد. چند هفته پیش از آغاز سال نو، ویروس کرونا در ایران شیوع پیدا کرده بود و آمار مبتلایان و قربانیان روزبه‌روز بیشتر می‌شد.
مقامات بهداشتی محدودیت‌هایی برای کنترل بیماری وضع کردند؛ ازجمله تعطیلی اماکن عمومی، لغو سفرهای نوروزی و تأکید بر قرنطینه خانگی. شعار «در خانه بمانیم» به پیام اصلی نوروز آن سال تبدیل شد. خیابان‌های شهرهای بزرگ که هر سال در این ایام پر از جنب‌وجوش بودند، خلوت شدند و بسیاری از خانواده‌ها برای نخستین بار دیدوبازدیدهای خود را به تماس‌های تصویری و پیام‌های مجازی محدود کردند. سفرهای نوروزی که بخشی جدانشدنی از تعطیلات عید بود، به حداقل رسید و در کنار سفره‌های هفت‌سین، ماسک و محلول ضدعفونی‌کننده نیز به نمادهای آن سال تبدیل شد.نوروز ۱۳۹۹ اگرچه در سکوت و نگرانی سپری شد، اما نشان داد که حتی در شرایط بحرانی، مردم همچنان به آیین‌های خود پایبندند و امید به بهبود اوضاع، چراغ جشن سال نو را روشن نگه‌می‌دارد.