شفاف‌سازی تنها راه کاهش هزینه شهر
کارشناسان حوزه برنامه‌ریزی و اقتصاد شهری در گفت‌وگو با همشهری از راهکار‌های کاهش هزینه‌های اداره پایتخت می‌گویند
حامد فوقانی | خبر‌نگار:
با افزایش نرخ ارز و تلاطم در بازار، مطمئنا هزینه‌های اداره شهرها هم روزبه‌روز بالاتر می‌رود؛ حتی اگر کارخانه‌های داخلی با تمام توان‌شان برای تولید قطعات خودروهای مخصوصی که خیابان‌ها را تمیز می‌کنند، موتور قطارهای مترو، تجهیزات برف‌روبی، ماشین‌آلات تفکیک پسماند و صدها دستگاه دیگر فعال باشند، باز هم بازار ارز و جو روانی حاکم بر اقتصاد تأثیرات خود را به وضوح بر هزینه‌های شهر می‌گذارند. تازه این در حالی است که شهرهای ما به‌طور معمول هم طی سال‌های اخیر گران اداره شده‌اند؛ یعنی نگاهی به بودجه‌های صرف شده در شهرداری‌‌ها طی یک‌بازه زمانی 10ساله نشان می‌دهد که به چه طرز شگفت‌آوری، بودجه‌ها افزایش یافته و هزینه‌ها گران شده‌اند. حالا این وسط، نرخ ارز بالا کشیده و کشتی مبادلات در یک طوفان سخت افتاده است. این درصورتی است که مدیران شهری مدعی هستند راه‌های تأمین بودجه 17هزار و 500میلیارد تومانی امسال نیز بسیار سخت بوده و به‌احتمال فراوان حدود 2500میلیارد تومانش محقق نشود. به همین منظور سیدمحمدعلی افشانی، شهردار تهران اعلام کرده که در شرایط فعلی باید ٣٠درصد از هزینه‌های جاری زائد کم شود. او این مسئله را به مدیران شهرداری و شهرداران مناطق نیز تذکر داده است. با چنین تفاسیری پرسش این است که راه کم کردن هزینه‌های اداره شهر در شرایط اقتصادی کنونی چیست؟ مجید فراهانی، رئیس کمیته بودجه و نظارت شورای شهر تهران، حجت‌الله میرزایی، معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران و آنیتا هروی، استاد دانشگاه در زمینه مدیریت شهری و برنامه‌ریزی در گفت‌وگو با همشهری به این سؤال پاسخ داده‌اند.
مجید فراهانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران می‌گوید برای کاهش هزینه‌های اداره شهر اساسا 3راهکار اصلی وجود دارد. او به همشهری می‌گوید: به همین‌خاطر در مدیریت شهری فعلی کمیته‌های اقتصادی مختلفی تشکیل شده تا نه‌تنها به‌دنبال کاهش هزینه‌های جاری باشند، بلکه راه‌های جدید درآمدی را نیز کشف کنند. او می‌گوید: «کمیته‌های درآمد و اقتصادی در مناطق با حضور شهردار منطقه، معاون شهرسازی و مالی او و کارشناس حوزه برنامه‌ریزی و اقتصادی فعال شده‌اند. به‌عنوان راهکار نخست در این کمیته‌ها باید نحوه جذب سرمایه‌گذاران داخلی یا خارجی مقیم داخل برای انجام کارها با به‌صرفه‌ترین هزینه‌ها بررسی شود.» فراهانی با بیان اینکه معاونت مالی- اقتصادی شهرداری تهران در این زمینه باید تحرک بیشتری داشته باشد، میافزاید: «تاکنون از این معاونت خروجی مناسبی را شاهد نبوده‌ایم.»
او که ریاست کمیته بودجه و نظارت شورای شهر تهران را برعهده دارد، توجه به شفافیت را نیز یکی دیگر از راه‌های کاهش هزینه عنوان می‌کند و می‌گوید: «لازم است قراردادهای عمرانی- غیرعمرانی بدون ترک تشریفات مناقصه و به‌صورت رقابتی ارائه شود تا آنهایی که کمترین قیمت را می‌دهند، کار را به‌دست بگیرند. در ضمن این قراردادها باید با جزئیات در سایت Shafaf.tehran.ir بارگذاری شوند.» فراهانی سومین راهکار اساسی را هم کاهش قیمت خدمات جاری شهرداری می‌داند؛ به‌طور نمونه پولی که بابت رنگ‌آمیزی، رفت‌وروب و آسفالت‌ریزی پرداخت می‌شود. البته او تأکید می‌کند که قیمت هر واحد خدمات باید شفاف و روشن معلوم باشد تا جلوی فساد گرفته شود؛ چراکه اکنون قیمت بسیاری از خدمات مثل آسفالت در هر منطقه نسبت به منطقه دیگر تفاوت دارد. عضو شورای شهر تهران راه‌حل این مسئله را چنین عنوان می‌کند: «معاونت مالی موظف است فهرست قیمت خدمات را به‌صورت واحد مشخص کرده و به همه شهرداری‌های مناطق، شرکت‌ها و سازمان‌های تابعه شهرداری تهران ابلاغ کند. حال اگر هر نهادی خارج از ابلاغیه عمل کرد، توبیخ می‌شود.» فراهانی تورم نیروی انسانی در شهرداری را عامل دیگر گران اداره شدن شهر دانسته و اعتقاد دارد که الان به جای برون‌سپاری خدمات، می‌توان از ظرفیت نیروی داخلی استفاده کرد. او تشکیل کارگروه بهره‌روی در سازمان‌ها و شرکت‌های شهرداری را برای درآمدزایی مناسب می‌داند.
حجت‌الله میرزایی، عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی بر این نظر است که کاهش هزینه‌های اداره شهر امکانپذیر است البته نه در کوتاه‌مدت. او با اشاره به اینکه در شهرداری تهران قیمت خدمات شهری بالاست، می‌گوید: «هزینه‌های شهری کارایی پایینی دارد. علت این مسئله به رویه‌های فسادآلود، شیوه انتخاب پیمانکاران و واگذاری کارها، رقابتی نبودن انجام امور، متورم بودن بخش منابع انسانی، شیوه تخصیص بودجه، نظارت پایین، غیرمؤثر در حوزه مالی و عملیاتی و عوامل دیگر برمی‌گردد. با این حساب در مجموع بین 15 تا 25درصد هزینه‌های اداره شهر بیشتر از آن چیزی است که باید باشد و قابلیت کاهش و صرفه‌جویی این میزان وجود دارد.»
او می‌گوید که بر این اساس در تدوین برنامه پنج‌ساله سوم توسعه شهر تهران که از سال آینده شروع می‌شود، 12رویه اصلاح ساختار و سیستم مدیریتی پیش‌بینی شده است. معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران میافزاید: «یکی از رویه‌ها فروگذار کردن فعالیت‌های غیرماموریتی است. یعنی شهرداری فعالیت‌هایی را که در ماموریت‌های ذاتی‌اش نیست یا در شرایط تنگاهای مالی مجاز نیست انجام بدهد را باید واگذار کند. این فعالیت‌ها اکنون بیشتر در زمینه فرهنگی- اجتماعی انجام می‌شود و به‌صورت کمک‌های مالی است.» میرزایی همچنین واگذار کردن برخی فعالیت‌ها به بخش خصوصی و همچنین بهره بردن از نیروی داخلی را به‌جای واگذاری امور به خارج از بدنه هم با اهمیت می‌داند. او می‌گوید: «برخی شرکت‌ها و سازمان‌هایی که ضرورتی ندارد، وجود داشته باشند و زائد هستند هم باید حذف شوند. از سوی دیگر شفاف‌سازی حداکثری نباید فراموش شود. صدور مجوزها، تراکنش‌ها، واگذاری‌ها، استخدام‌ها، انتصاب‌ها و... که به کاهش فساد و افزایش نظارت عمومی منجر می‌شود، در این حوزه قرار دارد.» او همچنین اعتقاد دارد که پایتخت ظرفیتی را از نظر هوشمندسازی پیدا کرده که می‌توان با کمک آن، ارتباط بین کارمند و مشتری را در شهرداری به حداقل رساند تا با فساد مبارزه کرد.
آنیتا هروی، استاد دانشگاه در حوزه مدیریت شهری هم اعتقاد دارد که هوشمندسازی برای افزایش شفافیت، کاهش فساد و در نتیجه کاهش هزینه اداره تهران و سایر کلانشهرها اهمیت بسیاری دارد. او همچنین می‌گوید: «برخی افرادی که در سیستم شهرداری کارایی لازم را ندارند اما باعث تحمیل هزینه‌های هنگفت در‌ماه می‌شوند باید حذف شوند. مبالغی که بابت برق، آب، تلفن و سایر خدماتی که به کارکنان ارائه می‌شود کم نیست. به همین‌خاطر شهردار تهران اعلام می‌کند که هر‌ماه حدود 650 میلیارد تومان درآمد دارند اما همین مقدار را برای امور جاری، رفت و روب و حقوق کارکنان باید هزینه کنند و پولی برای توسعه و نوسازی نمی‌ماند.» به گفته این کارشناس حوزه مدیریت و برنامه‌ریزی برخی کارکنان در 3سال آخر خدمتی خود، اضافه‌کاری بیشتری می‌مانند چراکه روی دریافتی بازنشستگی‌شان تأثیر زیادی دارد؛ درحالی‌که می‌توان از نیروهای کارآی دیگر استفاده کرد. هروی به تنظیم دقیق بودجه عملیاتی شهر اشاره کرده و می‌گوید: «در علم مدیریت امروز، هوشمندی بسیار اهمیت دارد. این مسئله به مبارزه با فساد کمک زیادی می‌کند. از طرفی شهرداری باید در حوزه‌هایی ورود پیدا کند که مربوط است؛ نه اینکه کار دیگر نهادها را به‌عهده بگیرد. اما حالا هم کار دیگران را به‌عهده گرفته و هم به‌دلیل نبود مدیریت یکپارچه شهری، باید تاوان موازی‌کاری‌ها را هم بپردازد.» به‌نظر او کاهش 30درصدی هزینه اداره شهر با توجه به نکات فوق در یک بازه زمانی منطقی، شدنی است.
