فوتبال از میدان مشق!

لیلا باقری

تهران، اوایل قرن چهاردهم... میدان مشق، زمین بازی افسران انگلیسی و دانش‌آموزان مدارس خارجی. آن روزها فوتبال برای ایرانی‌ها هنوز ورزشی غریبه بود.
اولین ‌بار، انگلیسی‌ها این بازی را به ایران آوردند و سپس مربیان فرانسوی و آمریکایی آن را در مدارس به دانش‌آموزان آموزش دادند. با این ‌حال، فوتبال همچنان در زمین‌های خاصی چون میدان مشق جریان داشت.
داریوش شهبازی در کتاب «برگ‌هایی از تاریخ تهران» می‌نویسد که پس از درگذشت مظفرالدین‌شاه، انگلیسی‌ها محل بازی‌شان را تغییر دادند و زمین فوتبال را به نزدیکی حصار ناصری در ضلع شمالی سفارت انگلیس در خیابان فردوسی منتقل کردند. اما این ورزش هنوز میان مردم جایگاه رسمی نداشت تا آنکه در واپسین سال‌های سلطنت احمدشاه، در جنوب اراضی بهجت‌آباد، حوالی خیابان انقلاب و دبیرستان البرز کمپانی «لنج» نخستین زمین فوتبال واقعی تهران را ساخت، زمینی که با دروازه‌های استانداردش برای نخستین بار شکلی مدرن به این بازی داد.
با این‌ حال، فوتبال همچنان ورزشی اشرافی محسوب می‌شد. برای بسیاری از کودکان تهرانی، به ‌گفته جعفر شهری، توپ چیزی نبود جز مثانه گاو یا پارچه‌های کهنه‌ای که به هم پیچیده شده بود. اما این عشق متوقف نمی‌شد...
با آغاز جنگ جهانی اول، فوتبال در ایران به محاق رفت. کشور درگیر قحطی و بحران شد، اما پس از جنگ این ورزش دوباره به زمین بازگشت. این ‌بار فوتبال دیگر تنها یک بازی خارجی نبود. تیم‌های ایرانی شکل گرفتند، باشگاه‌ها متولد شدند و این ورزش در محله‌ها و شهرهای مختلف گسترش یافت.
سرانجام در سال۱۲۹۸شمسی، فوتبال ایران ساختاری رسمی به‌ خود گرفت و «مجمع فوتبال ایران» تأسیس شد که گام نخست در مسیر حرفه‌ای شدن و شکل‌گیری باشگاه‌ها بود. یک سال بعد، نخستین تورنمنت رسمی باشگاه‌های تهران برگزار و تیم انگلیسی‌های مقیم ایران قهرمان آن شد. اما ایرانی‌ها مصمم بودند که این بازی را از سلطه‌ خارجی‌ها بیرون بیاورند. در سال1300شمسی، نام «مجمع فوتبال ایران» به «انجمن ترقی و ترویج فوتبال» تغییر یافت، یعنی نخستین سازمان ورزشی مدرن ایران. با روی کار آمدن رضاخان، نیروهای مسلح نیز به این ورزش پیوستند، مسابقاتی که حتی در تیپ کردستان با لباس‌های سنتی برگزار می‌شد، یک طرف با لباس نظامی و یک طرف هم گیوه‌به‌پا! از زمین‌های اشرافی انگلیسی‌ها تا محله‌های فقیرنشین تهران... از توپ‌های مثانه‌ گاوی تا ورزشگاه‌های مدرن امروزی... فوتبال ایران راهی طولانی تا اینجا آمده است از میدان مشق تا استادیوم آزادی.