شهر هزار اقوام

علیرضا زمانی

 اگر چه ظاهر تهران و فعالیت‌های فرهنگی‌اش، چندان نشانی از فرهنگ قومیت‌ها و طوایف ساکن آن ندارد، اما تنوع اقوام و طوایف ساکن شهر، حیرت‌آور بوده و جا دارد تهران را شهر هزار اقوام بنامیم! تنوعی که در دهه‌های گذشته چندان توجهی به آن نشده و پژوهشی بنیادین در موردش صورت نپذیرفته است؛پژوهشی که برای رونق و افزایش سرمایه‌های فرهنگی این شهر از نان شب نیز واجب‌تر است.
اگر نگاهی به وضعیت کلانشهرهای جهان بیندازیم، لندن به سبب تنوع قومی طایفه‌ای که تعدادشان مشخص است و فعالیت‌های فرهنگی آنها، جزو 12 شهر فرهنگی برتر دنیا قرار گرفته است.به آمارهای 1284ق و 1296تا 1304ش تهران هم که نظر افکنیم، تا حدودی آماری از قومیت‌ها و مهاجران شهرهای دیگر ارائه شده؛اما در دهه‌های گذشته آمار چندانی از آنها وجود ندارد.در دوره ناصری، اصفهانی‌ها بیشترین آمار اقوام مهاجر تهران را تشکیل می‌دادند اما اواخر دوره قاجار این ترک‌ها بودند که گوی سبقت را از اصفهانی‌ها ربودند.در دوره قاجار هر یک از این اقوام و طوایف در صنوف و مشاغل بخصوصی به‌کار مشغول بودند.ترک‌های تبریز و اطرافش در بازار به تجارت فرش، خشکبار و ارسی(نوعی کفش) مشغول بودند. اهالی فراهان و تفرش مستوفی بودند و کارهای اداره دارایی امروز را انجام می‌دادند.بروجردی‌ها هم نمدمال‌های شهر بودند.
در دوره پهلوی اول عده‌ای از کاشانی‌ها فروش تنبوشه(لوله سفالی) و کوزه آب را برعهده داشتند و نطنزی‌ها آب پاشی خیابان‌های پرگرد و خاک تهران را انجام می‌دادند.
از دوره پهلوی دوم هم اقوام و طوایف مختلفی راه هجرت به پایتخت را در پیش گرفتند.در این دوره مشاغل جدیدی توسط اقوام و طوایف مختلف در تهران دنبال شد و تا امروز نیز کماکان ادامه دارد.دریانی‌ها از همان سال‌ها کار خواربارفروشی را آغاز و رفته رفته سوپرمارکت‌های تهران را قرق کرده‌اند و امروزه بزرگانشان کارخانه‌های بزرگ موادغذایی، به‌خصوص شکلات‌سازی‌ را در اختیار دارند.قهرودی‌ها، روستای کنار قمصر کاشان، کار چرخ خیاطی و فروش و تعمیر آن را در راسته خیابان خیام دست گرفته و حسینیه‌ای در منطقه 11برای خود دست و پا کرده‌اند.
کیوجی‌های اردبیل کیسه پلاستیک فروشی‌های پله نوروزخان را قرق کرده و مسجدی در خیابان خیام بنا نهاده‌اند. سولوتی‌های نمین، کت و شلواری‌های باب همایون هستند.مشکین شهری‌ها ابتدا روزنامه فروشی‌های پایتخت را نشانه رفتند و سپس میدان میوه و تره بار مرکزی تهران محل کارشان و ساکنان منطقه 19شدند.
فراهانی‌ها و تفرشی‌های امیریه و منیریه به بنایی و معماری مشغول بودند.یزدی‌ها هم جوادیه و تهرانپارس را برای سکونت انتخاب کردند.اسب فروشانی‌های سراب، سیمان کارهای تهران شدند و منطقه 9محل گردهمایی مذهبی‌شان شد، قره‌چمنی‌های منطقه 10 هم کانال سازهای عمده پایتخت لقب یافته و مسجد اراکی‌های خیابان خواجه نظام نشان از حضور اراکی‌ها در منطقه 7 دارد.سولایی‌های نمین آرماتوربند و کلخورانی‌های منطقه 13ابتدا دستفروشان شرق تهران بودند و امروزه مشاغل دیگری را تجربه می‌کنند؛البته کلخورانی‌های خیابان منوچهری از ابتدا به کارهای ساختمانی مشغول بودند.کردها هم که در سال‌های اخیر نگهبانی ساختمان‌های تهران را تجربه می‌کردند، می‌روند تا میوه وتره بارهای شهر رابه اجاره انحصاری خود درآورند. مثال‌های بالا بخش محدودی از اقوام و طوایفی هستند که بخش عمده ساکنان تهران را تشکیل می‌دهند؛اقوام و طوایفی که اگرچه آداب و رسوم زیادی برای خود دارند و می‌توانند با آنها تهران را شهری فرهنگی از شهرهای عالم کنند، هنوز بستر مناسبی برای بروز آنها بخاطر افزایش ظرفیت‌های فرهنگی این شهر ایجاد نشده و همه آنها تحت لوای فرهنگ یکسانی به نام تهران، می‌روند تا آداب و رسوم خود را به فراموشی بسپارند.‌