ردپای پول‌های مخرب در سقف‌شکنی‌دلار

 موج نقدینگی پرقدرت که از شهریورماه پارسال به تناوب بازارها را به تلاطم انداخته و تورم ساخته بود، دیروز موجبات ثبت رکوردی تازه را در بازار ارز فراهم آورد. در این میان کارشناسان بر این باورند که نباید اثر عوامل بیرونی یعنی نزدیکی به زمان آغاز تحریم‌های یکجانبه آمریکا در 13مرداد را بر بازار ارز نادیده گرفت. به گزارش همشهری، در شرایطی که هفته‌ها بود نرخ دلار مدام به سقف مقاومت 9هزار و 600تومان برخورد می‌کرد و به سطوح پایین‌تر بازمی‌گشت، انتشار و تکذیب نابهنگام یک خبر ارزی در روز شنبه سقف مقاومت منحنی دلار را شکافت و بازار ارز را وارد کانال تازه‌ای از نوسان نرخ کرد. در این میان فشارهای بیرونی بر توقف عملی بازار آتی سکه هم موجب شد موجی از نقدینگی تازه به سوی بازار غیررسمی ارز سرازیر شود. توجه داشته باشیم بازار آتی سکه در 4‌ماه نخست امسال دست‌کم 60هزار میلیارد تومان نقدینگی را محبوس کرده بود و حالا باید در انتظار هجوم معامله‌گران این بازار شفاف به سوی بازارهای غیرشفاف باشیم.

سکه‌ای که به دلار خط می‌دهد

مدت‌هاست که سرنوشت قیمت دلار نه در بازار ارز بلکه در بازار سکه رقم می‌خورد. از یک‌ ماه پیش سکه‌های بهار آزادی بر مبنای دلارهای بالاتر از 11هزار تومان کشف قیمت می‌شود و این بازار عملا به نرخ دلار سیگنال نوسان می‌دهد. البته در چند هفته گذشته فاصله بین قیمت دلار کشف شده در بازار سکه و قیمت دلار در بازار غیررسمی به‌شدت افزایش یافته و به مرز 2هزار تومان رسیده بود. این فاصله درپایان تحولات دیروز بازار ارز و سکه تا حد زیادی کم شد.

مدیریت نقدینگی و ثبات ارزی

نوسان شدید قیمت ارز و سکه و بالا و پایین‌شدن قیمت‌ها باعث شده تا سیاستگذاران پولی و مالی روی مدیریت نقدینگی و ثبات ارزی تمرکز کنند؛ چنان که در آخرین نشست شورای‌عالی اقتصادی با حضور سران قوا، یکی از اصلی‌ترین محورهای مذاکرات چگونگی مدیریت نقدینگی 1500هزار میلیارد تومانی بود و بانک مرکزی در دوران ریاست همتی، تمام همت خود را به برقراری دوباره ثبات به بازار ارز معطوف خواهد کرد. قول رئیس‌کل جدید مبنی بر پایان دادن به دوران رانت ارزی، می‌تواند به‌معنای محدودشدن توزیع دلار رسمی به کالاهای اساسی و آزادسازی قیمت ارز برای سایر درآمدهای ارزی باشد ولی باید منتظر ماند و دید در آینده‌ای که چندان طول نخواهد کشید، نسخه مدیریت نقدینگی و ثبات ارزی شفاف‌بخش خواهد بود یا نه؟ در این میان به‌نظر می‌رسد تندترشدن نبض قیمت ارز و سکه عمدتا ناشی از فرارسیدن مرحله نخست تحریم‌های آمریکا علیه ایران در 13مردادماه امسال باشد.

آنچه گذشت

اقتصاد ایران در طول 10‌ماه گذشته تحت‌تأثیر چند موج نقدینگی تورم‌زا بوده است؛ از یکسو در تابستان96 بانک مرکزی 2اقدام مشخص را در حوزه پولی در دستور کار خود قرار داد که اثر آن در ادامه بازارهای مختلف را متاثر کرد، در نخستین اقدام نهاد ناظر بازار پول زیر فشار منتقدان به کاهش نرخ سود بانکی تا سطح 15درصد تن داد و در ادامه صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس‌ها را مجبور کرد پول‌های نقد خود را از حساب‌های بانکی خارج کنند. درباره رقم کل نقدینگی خارج شده از بانک‌ها تحت‌تأثیر این سیاست ارقام متفاوتی منتشر شده اما بدبینانه‌ترین تخمین از خروج دست‌کم 40هزار میلیارد تومان نقدینگی از بانک‌ها حکایت دارد. دومین اقدام بانک مرکزی یعنی تسویه‌حساب‌های موجود در مؤسسات غیرمجاز هم عملا به چاپ 35هزار میلیارد تومان پول پرقدرت و سرازیرشدن آن به دل اقتصاد ایران منجر شد. امواج ناشی از این سیاست‌ها ابتدا در پاییز96 بازار‌های طلا و سکه را رو به بالا هدایت کرد. در پایان پاییز این پول‌های پرقدرت به سرعت در بازار مسکن خالی شد و سیل رشد قیمت‌ها را به راه انداخت. با فروکش‌کردن تب رشد در بازار مسکن در نوروز97 دوباره بازار ارز و سکه صعودی شد. در گام بعدی بازار خودروهای خارجی و داخلی متلاطم شد وحالا گام آخر این سیلاب برای نخستین‌بار قیمت دلار را از مرز 10هزار تومان فراتر برده است.

تا کجا؟

این روزها همه می‌پرسند سقف قیمت سکه و دلار کجاست و کی این موج مخرب متوقف می‌شود؟ برای پاسخ دادن به این پرسش باید چند نکته را درنظر گرفت؛ نخست اینکه به لحاظ تکنیکالی فعلا دلار به یک سقف مقاومت نه‌چندان قوی برخورد کرده و احتمال صعود آن تا مرز 13هزارتومان بعید نیست. اما برای تعادل بخشیدن به بازار ارز لازم است دولت و نهاد ناظر بازار یعنی بانک مرکزی معادلات منطقی اقتصاد را بپذیرد و اجازه دهد دلار در یک بازار شفاف، تحت نظارت و متشکل نظیر بورس مبادله شود. شورای بورس 2سال پیش طرح تاسیس بازار آتی ارز را تصویب کرد اما مثل همیشه تکنوکرات‌های محافظه‌کار بانک مرکزی روش‌های قدیمی را به ابزارهای نوین مالی ترجیح دادند. حتی یک ‌ماه پیش با وجود ابلاغیه معاون اول رئیس‌جمهور مبنی بر تشکیل بازار ثانویه ارز در بورس تهران، بانک مرکزی در یک دوربرگردان آشکار بازار ثانویه ارز را به پستویی غیرشفاف هدایت کرد. به‌نظر می‌رسد این بار رئیس‌کل تازه‌نفس یک مسیر روشن در پیش رو دارد و آن اعتماد به مکانیسم بازار و پافشاری بر آن است.

سیاست‌های کلان باید تغییر کند

بهزاد صمدی از تحلیلگران تکنیکال درباره دلایل رشد قیمت دلار و سکه و پیش‌بینی قیمت‌ها در آینده گفت: یکی از دلایل رشد قیمت دلار خروج آمریکا از برجام و دوم افزایش جریان نقدینگی بود. در‌واقع خروج آمریکا از برجام و به‌دنبال آن افزایش حجم نقدینگی به رشد قیمت‌ها در بازار منجر شد. او اضافه کرد: اگر تصمیم‌های اقتصادی به‌درستی گرفته می‌شد شاید هیجان بازار کنترل می‌شد اما تصمیم‌های غلط دولت و اشتباه‌های مداوم موجب رشد قیمت‌ها شد و هم‌اکنون هیجان بر بازار غلبه کرده که این افزایش هیجان به دستپاچگی دولت منجر شده است. صمدی با بیان اینکه یکی از اشتباه‌های جبران‌ناپذیر دولت تبدیل 80تن از ذخایر طلای کشور به سکه بود، تأکید کرد: دست دولت رو شده است؛ از یک طرف مشخص شده که برنامه مشخصی برای بازار‌ها وجود ندارد و از سوی دیگر بازار به این نکته پی برده که دست دولت برای کنترل بازار خالی است. این تحلیلگر با اشاره به اینکه نخستین اشتباه دولت کاهش نرخ سود بانکی بود، ادامه داد: رشد قیمت‌ها بعد از خروج آمریکا از برجام شدت گرفت. در نتیجه هرچه به زمان تحریم‌ها نزدیک‌تر می‌شویم با توجه به محدودیت‌هایی که در این تحریم‌ها برای منابع ارزی درنظر گرفته شده است قیمت‌ها بیشتر رشد می‌کند؛ مگر اینکه بسته پیشنهادی اروپا حاوی نکاتی باشد که اندکی از تب بازار کم کند. او ادامه داد: 13 مرداد که زمان اعمال تحریم‌های یکطرفه علیه ایران است زمان تقابل بسته اروپا با بسته تحریمی است. در‌واقع اگر اروپا با تحریم‌ها همراهی کند بازار طلا و ارز به‌شدت متشنج و هیجان‌زده خواهد شد و قیمت‌ها با رشد زیاد‌تری مواجه می‌شود. او درباره پیش‌بینی قیمت طلا و ارز از دیدگاه تکنیکال گفت: به هیچ عنوان در چنین شرایط پیچیده‌ای نمی‌توان قیمت طلا و ارز را محک زد؛ زیرا از مدت‌ها پیش این دو بازار دیگر رفتار تکنیکالی از خود بروز نمی‌دهند و کاملا گرفتار هیجان شده‌اند.

هیجان سقف ندارد

حمید میرمعینی، از تحلیلگران بنیادی گفت: اقتصاد ایران و مردم دچار یک جو بی‌اعتمادی نسبت به سیاست‌های اقتصادی شده‌اند و این موضوع بازار را دچار هیجان کرده است و هیجان هم سقف ندارد. او با بیان اینکه نقدینگی در حال حفظ ارزش خود است، گفت: پس از آنکه مشخص شد دولت هیچ برنامه مشخصی ندارد بازار با التهاب بیشتری مواجه شد. در واقع دولت تکنیک‌های مختلفی را در بازار اجرا کرد اما با توجه به نا‌موفق بودن همه این راهکار‌ها اعتماد بازار و مردم نسبت به این سیاست‌ها بیشتر از گذشته سلب شد. او تأکید کرد: واقعیت این است که تا سیاست‌های کلان اقتصادی تغییر نکند، بازار به تعادل نمی‌رسد در شرایط کنونی دیگر نمی‌توان با اجرای چند بسته سیاستی بازار را متعادل کرد و اگر این تعادل‌ها هم در بازار ایجاد شود به‌صورت موقت خواهد بود و بعد از آن بازار با التهاب بسیار بیشتری مواجه می‌شود که ویرانگر است. او تأکید کرد: اجرای چندین بسته برای ایجاد تعادل در بازار همگی با شکست مواجه شده و منجر به بروز چالش بی‌اعتمادی در تمام سطوح اقتصادی و اجتماعی ایران شده است. او افزود: جرقه اتفاق‌های اخیر از زمان خروج آمریکا از برجام زده شد اما ماجرا این است که عوامل داخلی اقتصاد مانند رشد نقدینگی تداوم‌دهنده این التهاب بودند. میر‌معینی به اشتباه‌های دولت اشاره کرد و گفت: بستن صرافی‌ها، ایجاد بازارهایی شبیه به مرکز مبادلات و تعیین دستوری قیمت‌ها از اشتباه‌های جبران‌ناپذیری است که اثرات ویرانگری داشت. او راه‌حل مشکلات کنونی بازار طلا و ارز را اجرای سیاست‌های کلان در حوزه اقتصادی با حضور همه ارکان حاکمیت دانست و ادامه داد: برای اینکه این مشکلات حل شود، باید اهداف مشخص شود و سیاست‌های کوتاه‌مدت یک ساله، میان‌مدت 5ساله و بلندمدت 10ساله تدوین شود و در این زمینه همه ارکان حاکمیت باید همراهی کنند تا این سیاست‌ها به نتیجه برسد.





   نقدینگی؛ انبار باروت التهاب‌ها

تحلیل اثر نقدینگی 1500هزار میلیارد تومانی بر روند نوسان نرخ ارز بدون درنظر گرفتن تأثیر اقدامات دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده بر محیط تجاری کشور بی‌معناست. هرچند حجم نقدینگی خود به‌تنهایی نقش انبار باروت را دارد و هرچند 98درصد از کل نقدینگی سپرده‌های بانکی است، اما این میزان نقدینگی آماده حرکت به سمت سایر بازارهاست و چه بازاری بهتر از ارز، مسکن و خودرو و سایر کالاهای دارای پتانسیل گران‌شدن. وقتی شکاف نرخ رشد نقدینگی و تورم بیشتر شده و وضع بازار پولی شکننده‌تر شده و مشکلات بانکی همچنان به قوت خود باقی است، اقتصاد نفتی ایران با شوک‌های بیرونی ازجمله خروج آمریکا از برجام آسیب می‌بیند و در این شرایط وابسته‌بودن واردات کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای به نوسانات نرخ ارز وضع را پیچید‌ه‌تر می‌سازد تا آنجا که نادیده‌گرفتن اثر تحولات در عرصه سیاست خارجی بر اقتصاد ایران و اتخاذ روش‌هایی که به رانت و فساد دامن می‌زند، شاهد افت شدید اعتماد عمومی مردم بر رفتار و گفتار دولتمردان و ارکان حاکمیت خواهد بود. کمرنگ جلوه‌دادن اثرات روانی و واقعی یک شوک نظیر خروج آمریکا از برجام چاره‌ساز نخواهد بود و لازم است تا سیاستگذاران اقتصادی به جای نفی واقعیت‌ها به اتخاذ روش‌ها و سیاست‌های درست اقتصادی ازجمله جراحی‌های بزرگ روی آورند.





   پالس رئیس جدید به بازار ارز

بساط رانت ارزی برچیده می‌شود. این نخستین پالس ارزی رئیس‌کل جدید بانک مرکزی بود اما واکنش بازار متفاوت با انتظار عبدالناصر همتی رقم خورد. دیروز در بازار غیررسمی ارز قیمت هر دلار آمریکا از 10هزار تومان فراتر رفت و این روند ادامه پیدا نکرد و دوباره قیمت به کانال کمتر از 10هزار تومان بازگشت. نبض تند قیمت ارز و سکه دیروز در بازار طلا و ارز همه را شوکه کرد به‌گونه‌ای که قیمت هر یورو به بالای 12هزار تومان رسید و رشدی 6.5درصدی را نسبت به روز شنبه تجربه کرد. بازار سکه هم روز عجیبی را پشت سرگذاشت و تا ظهر دیروز ارزش هر سکه بهار آزادی طرح جدید به مرز 4.5میلیون تومان هم رسید و در پایان معاملات به محدوده 4میلیون تومان بازگشت. برآوردها از قیمت واقعی ارز و سکه نشان می‌دهد دیروز هر سکه بهار آزادی با حباب بالای 2میلیون‌تومانی مواجه شده و مشخص نیست چه میزان سکه و ارز در روز پرالتهاب گذشته با چه قیمتی دادوستد شده است.