شهر باید زنده بماند

شهر چگونه باید زنده شود و احساس تعلق به آن چگونه حاصل می‌شود؟ نقش نهادهای فرهنگی در زنده‌سازی شهر و تشویق حس تعلق به آن چیست؟ توسعه فضاهای فرهنگی چه اندازه بر حس تعلق شهروندان به شهر تأثیر دارد؟«اردشیر صالح‌پور» دکتری تخصصی پژوهش هنر از دانشگاه هنر است. او عضویت هیأت اجرایی کمیته ملی موزه‌های ایران را نیز برعهده دارد. نویسنده کتاب تئاترهای تهران که مسیرگردشگری هنری پایتخت را مشخص کرده است در این گفت‌وگو به نقش فضاهای شهری و چگونگی زیست آرام شهروندان وبررسی عملکرد شرکت توسعه فضاهای فرهنگی پرداخته است.

شهر چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
یک مادری داریم به نام شهرهمچنان که مادری داریم به نام وطن که نامش ایران است،شهرموطن شهروندان است و با این دیدگاه پایتخت باید ازتشخص ویژه و برندینگ برخوردار باشد که ویژگی مادرانگی آن را نمایش دهد. وقتی نام شهر پاریس را می‌شنویم بدون تردید متوجه می‌شویم ازشهری متفاوت از رم، نیویورک و سن پترزبورگ سخن می‌گوییم. تهران یک پایتخت 200ساله است و از دوره آقامحمد‌خان قاجار رسما پایتخت شد. یک دوره هویتی با معماری خوب داشت. اما پهلوی اول شروع به نابودی نشانه‌های قاجاری آن کرد. این ضربه‌ای بود که در آن زمان به هویت و اصالت تهران وارد شد.

چگونه می‌توان شهری مانند تهران را به مرکزی برای زیست آرام شهروندان تبدیل کرد؟
من جایی خواندم که معاون شهردار تهران گفته بود معماری فرش فرهنگ است. واقعا حرف درستی است. شهر تهران باید هویت معماری اسلامی - ایرانی خود را داشته باشد. اما در یک دوره‌ای درگذشته چیزی به اسم تجدد آمد و شیشه‌های سکوریت که مربوط به معماری اروپا بود را در شهر رواج داد. در اهواز همین شیشه‌های سکوریت با آن آفتاب سوزان کاری کرده است که چشم‌تان در خیابان از تشعشع می‌سوزد. در اروپا آنها از شیشه‌های سکوریت و رنگ‌های تند استفاده می‌کنند چون 6‌ ماه سال آفتاب ندارند. به این شیوه زیست‌پذیر کردن شهر می‌گویند.

در دوره کنونی مدیریت شهری موضوع شهروند اولویت اول و کالبد اولویت دوم است. آیا این نگاه درست است؟
باید ابتدا در شهر جلوه‌های کالبدی را درست کرد. اتفاقی که در دوره‌ای در شهر تهران افتاد و سازمان زیباسازی شهرداری تهران در خیابان انقلاب همه را موظف کرد که پلاک‌ها و تابلوهایشان را همخوان کنند اتفاق خوبی بود. البته قرار نیست تنها شهرداری حال کالبد و فیزیک شهر را خوب کند. باید حال مردم هم خوب شود و در این مسیر ایجاد فضاهای دلنشین شهری گامی برای بهبود حال ساکنان شهرهای بزرگی مانند تهران است. ایجاد بوستان‌ها، فضاهای شهری ملایم و فضاهای فرهنگی ازجمله راهکارهایی است که این مهم را محقق می‌کند. از این حیث فضاهای شهری فوق‌العاده مهم هستند. پس حتما رویه کنونی شهرداری برای توجه به حال ساکنان با تقویت زیرساخت‌های فرهنگی کاردرستی است.

چگونه می‌توان چنین فضاهایی ایجاد کرد؟
یکی از راهکارها می‌تواند تجلی مکان‌هایی مثل موزه‌ها درسطح شهر یا در مبلمان شهری باشد. تهران باید به‌سوی هویت و تشخص و ویژگی فرهنگی حرکت کند. شهروندان باید از زیست شهری برخوردار باشند تا حس تعلق آنها به شهرشان افزایش یابد و این حس با ایجاد فضاهای فرهنگی وتفریحی مناسب درشهر ایجاد می‌شود. شهر باید خاطره و نوستالژی هم برای شهروندان و بازدیدکنندگانش ایجاد کند. این اتفاق فقط با ایجاد فضاهای فرهنگی وهنری مداوم همراه با رعایت زیبایی‌شناسی ممکن است. شرکت توسعه فضاهای فرهنگی در این زمینه نقش مهمی دارد. مثلا این شرکت باید درطراحی المان‌ها و سازه‌هایی که درشهرطراحی می‌کند به ظرایف اینچنینی توجه کند. اکنون شاهد هستیم که این شرکت در حفظ و بازسازی ابنیه تاریخی یا تملک و بازگشایی خانه‌‌موزه‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند وتوانسته است آن حس نوستالژیک را برای بازدید‌کنندگان از شهر زنده کند. بنابراین شهرباید جایی باشد که شهروند از قدم زدن درخیابان‌ها و کوچه‌پس‌کوچه‌های آن احساس خوبی داشته باشد.

به‌نظر شما نیاز تهران به فضاهای فرهنگی برای زیست‌پذیر کردن بیشتر شهر چیست؟
باید محلی ایجاد شود که توریست و شهروند و هموطنان اقوام مختلف کشور که به پایتخت می‌آیند به آن محل بروند و آنجا تردد کنند. درگذشته این محل لاله‌زار تهران بود. به‌عنوان شهروند تهران باید احساس کنم در دامان مادری به نام تهران زندگی می‌کنم و آرامش مادرانه را از این شهر بگیرم. در چنین شهری خود شهروند نیز مسئولیت دارد. چون شهر با هویت شهر فرهنگی است که روح زیبایی شناسانه در آن وجود دارد و مهم‌ترین وظیفه شرکت توسعه فضاهای فرهنگی تهران ایجاد همین فضاهای زیست‌پذیر درپایتخت است. باید تهران را تبدیل به شهری کنیم که شهروندانش دلشان برای شهر تنگ شود، نه اینکه چمدان‌هایشان را بردارند و در نخستین تعطیلات از شهر خارج شوند. چه چیزی شهروند را پایبند شهر می‌کند؟ همین حس تعلق و داشته‌ها و نوستالژی شهری است که در آن زندگی می‌کنند و در این راستا شرکت توسعه فضاهای فرهنگی باید این حس را در شهروندان با تملک سازه‌ها و ساخت ابنیه‌  خاص تقویت کند.

موفقیت در توسعه فضاهای فرهنگی
«اردشیر صالح‌پور»، عضو کمیته ملی موزه‌های ایران می‌گوید: «عملکرد شرکت توسعه فضاهای فرهنگی درتهران خوب بوده است. تلاش‌هایی شده است، ولی هنوز آنطور که باید به آن شهر ایده‌آل نرسیده‌ایم. تهران شهری است که مدام جشنواره‌های مختلف فرهنگی و هنری در آن برگزار می‌شود اما هنوز کاخ جشنواره‌های شهری در پایتخت نداریم. بنابراین به فضاهای بیشتری احتیاج است. با این حال فضاهای زیادی هم ایجاد شده است که در تعریف کاربری آنها مشکل داریم و برخی از آنها به‌رغم ساخت بدون کاربری هستند. خانه های مشاهیر و مفاخر بعد از مرمت باید کاربری مورد انتظار را داشته باشد شاهدیم برخی از خانه ها بعد از مرمت و بهره برداری تبدیل به کافه می شوند و کاربری لازم را ندارند.