درمان با نسخه تئاتر

فاطمه عسگری‌نیا-  ‌روزنامه نگار

«‌تئاتر کاربردی امروز مورد توجه دنیا قرار گرفته و اگر از دنیا عقب بمانیم بعدا باید از سر افسوس دست روی دست بکوبیم.» این دغدغه‌های میلاد جباری مولاناست که امروز به‌عنوان یکی از فعالان حوزه تئاتر کاربردی در کشور مطرح است. آخرین کاری که از او در پایتخت اجرا شد و اتفاقا کلی هم مورد توجه مخاطبان در فضای مجازی قرار گرفت، نمایشنامه‌ای بود که در جمع معتادان متجاهر محله شوش به بهانه آمدن زمستان اجرا شد؛ پروژه‌ای که نه‌تنها هنر را در کوچه پس کوچه‌های این محله قدیمی و آسیب‌خیز به نمایش درآورد، بلکه یک گام عملی بود در جهت ترمیم زخم‌های عمیق اجتماعی افراد آسیب‌دیده که به مدد این اجرا حتی یکی دو نفرشان هم به آرزوهایشان رسیدند. میلاد جباری‌مولانا معتقد است، بهتر است تئاتر کاربردی کم‌کم جای خودش را در جامعه باز کند تا از این طریق بتوان مرهمی بر زخم‌های روحی و روانی افراد گذاشت. با او در گپ و گفتی دوستانه، درباره تئاتر کاربردی اطلاعات جالبی کسب کرده ایم.


انگار سال‌های سال بود که منتظر بودند یکی از آنها درباره آرزوهایشان بپرسد، یکی به حسابشان بیاورد و ساعتی کنارشان به گپ‌و‌گفت بنشیند. نامشان در جامعه معتاد متجاهر شده است، اما هر کدام برای خود زمانی اسم و رسمی داشته‌اند؛یکی حسین بوده و همه او را به نام حسین مکانیک می‌شناخته اند، دیگری فرزاد بوده و در بازار لوازم‌خانگی کار می‌کرده، اما امان از اعتیاد که وقتی آتشش به جانشان افتاد و داروندارشان را پایش ریختند، سقف خانه‌شان شد آسمان پرستاره و بالش زیر سرشان مقواهای تکه‌پاره‌ای که حالا میلاد جباری مولانا از آنها خواسته آرزوهایشان را روی آنها یکی‌یکی بنویسند. یکی نوشته بود: «آرزو دارم برگشتن همه معتادان را به آغوش خانواده‌شان»، دیگری درحالی‌که دست‌های سیاه و پینه‌بسته‌اش رمقی در خود نداشتند پاکی خود و همه همنوعانش را آرزو کرده بود و دیگری ساده و عاشقانه نوشته بود که آرزو دارم مادرم را ببینم؛ همه اینها هرکدام پرده‌هایی از تئاتر کاربردی بود که به کارگردانی میلاد جباری‌مولانا در میدان شوش همراه با هنرنمایی معتادان بی‌خانمان اجرا شد؛ نمایشی که هدف از اجرایش دیده شدن دردهای این آدم‌های آسیب‌دیده اجتماعی و شنیده شدن خواسته‌های دلشان بود؛ اجرایی کوتاه، اما پروپیمان به‌طوری‌که هنوز که هنوز است گوشه‌هایی از این تئاتر در فضای مجازی دست به‌دست می‌چرخد و مخاطبان خودش را دارد: «در این اجرا هدف ما اجرای یک نمایش نبود، بلکه می‌خواستیم در یک فضای تعاملی از معتادان بی‌خانمان دعوت کنیم تا مشکلاتی را که اعتیاد برایشان به‌وجود آورده در آینه تئاتر ببینند و آن‌ را احساس کنند، شاید انگیزه‌ای شد برای تغییرشان. من معتقدم از آنجا که این افراد معمولا در حاشیه جامعه بوده و طرد شده‌اند، تئاتر می‌تواند به آنها قدرت دوباره در مرکز توجه قرار گرفتن را بدهد و با دیده شدن احساس کنند هنوز برای جامعه ارزش دارند.»

آرزوهای کارتنی برآورده شد
اجرای تئاتردرمانی در میدان شوش برای میلاد همراه با خلق صحنه‌های زیبا و جذابی بود که اصلا پیش‌بینی نشده بود: «از معتادان خواستم روی کارتن‌هایی که شب می‌خوابند آرزوهایشان را بنویسند و قرار بود تلاش کنیم این آرزوها تا حد ممکن برآورده شوند. جالب بود که همه دلتنگ خانواده بودند و به یکدیگر کمک می‌کردند تا راه رسیدن به آرزوهایشان را فراهم کنند. در بین افراد خبری از خودخواهی، بخل،حسد و کینه نبود و هر چه می‌خواستند همزمان برای دوستانشان هم آرزو می‌کردند.» در شب آرزوهایی که میلاد با تئاتردرمانی برای بی‌خانمان های شوش رقم زد ،یک معتاد بعد از حرف زدن با مادرش و رفع دلتنگی تصمیم به ترک اعتیاد گرفت و معتاد بهبودیافته دیگری با کمک تشکل‌های مردم‌نهاد صاحب شغل مناسبی شد.

درمان دردها با تئاتردرمانی
 میلاد جباری‌مولانا که سال‌های سال است می‌کوشد جای پای تئاتر کاربردی را در هنر نمایش و ابعاد زندگی اجتماعی مردم محکم کند، معتقد است تئاتر کاربردی شاخه‌های مختلفی دارد که تئاتردرمانی یکی از این شاخه‌هاست؛ شیوه‌ای که ما معتقدیم در درمان معتادان و جامعه بزرگی از بیماران ازجمله بیماران روحی و روانی می‌توانیم ازآن‌استفاده کنیم و نتایج خوبی هم بگیریم: «دقیقا برخلاف تئاتر سنتی که هدفش سرگرمی و انتقال پیام به تماشاگر است در تئاتردرمانی تمرکز روی مشارکت فعال افراد، تجربه احساسی و پردازش درونی آنهاست؛ شیوه‌ای که به افراد کمک می‌کند احساسات سرکوب شده خود را بروز دهند و بعد از پردازش آسیب‌های روحی‌شان راه بهتر برقراری تعامل با جامعه را پیدا کنند.» میلاد جباری که این روزها همه تلاشش را به‌کار گرفته تا نخستین مرکز تخصصی تئاتردرمانی کشور را در تهران راه‌اندازی کند، معتقد است تجربه سال‌های طولانی‌ام در حوزه تئاتر به من ثابت کرد که تئاتر یک سرگرمی نیست، بلکه ابزاری قدرتمند برای درمان و رشد فردی است و برای اثبات این حرف از کارشناسان می‌خواهم در یک کارگاه روانشناسی تأثیرات تئاتر بر افراد آسیب‌دیده را بررسی کنند؛ هر چند معتقدم تئاتردرمانی صرفا برای افراد آسیب‌دیده نیست و حتی از این ابزار می‌توان برای حل مشکلات ارتباطی افراد با همسر و فرزندانشان هم استفاده کرد.

درمان ترومای بازماندگان جنگ با تئاتر
جباری برای تکمیل توضیحاتش به نمونه‌های جهانی استفاده از تئاتردرمانی برای کمک به افراد جامعه اشاره می‌کند و می‌گوید: «جامعه ما امروز بیش از هر چیزی به گفت‌وگو نیاز دارد و ما با کمک تئاتر کاربردی و تئاتردرمانی می‌توانیم سبک غلط زندگی‌مان را اصلاح کنیم. امروزه خیلی از کشورها برای بازماندگان جنگ که دچار تروماهای شدید می‌شوند یا بیش‌فعالی کودکان اتیسمی، زندانی‌ها و مجرمان در حبس از تئاتردرمانی کمک می‌گیرند. ما هم با توجه به ضرورت به‌کارگیری این سبک از هنر در درمان بیماری‌ها در تلاشیم که با کمک شهرداری تهران شاهد راه‌اندازی نخستین مرکز تخصصی تئاتردرمانی کشور باشیم تا از فعالیت‌های پراکنده در این حوزه جلوگیری کنیم. درواقع ما امروز چیزی به نام تئاتردرمانی اصولی نداریم؛ چراکه تئاتردرمانی مبانی خاص خود را دارد.»