میدانی که در آن لاله رویید

سیدسروش طباطبایی‌پور

تاریخ میدان شهدا، جمع اضداد است؛ از سویی قصه‌ شکار و خوش‌گذرانی‌های شاهان قاجار را به یاد ما می‌آورد و از طرفی خاطره جان‌فشانی مردم انقلابی در 17شهریور سال 1357که البته هردو، خبر از بیداد شاهان بر این سرزمین هم می‌دهند. حالا در میدان شهدا یا ژاله سابق چرخی می‌زنیم و قصه آن را با هم مرور می‌کنیم.

تاریخش
یکی از دلایل توجه شاهان صفوی به روستای گمنام تهران، کوه‌ها و تپه‌های همراه با جانوران متنوعش بود که آنجا را برای شکار مناسب می‌کرد. در سفرنامه‌های ناصرالدین‌شاه قاجار هم خاطرات فراوانی از شکار در تپه‌ها و دشت‌های تهران و اطرافش می‌خوانیم؛ یکی از آن نخجیرگاه‌های فرح‌بخش، روستایی چسبیده به تهران آن روزگار بود؛ روستایی به نام دوشان تپه!  این منطقه خرگوش‌های فراوانی داشت و به همین دلیل نام دوشان را که به ترکی، خرگوش است، بر این روستا قرار دادند. او و درباریان، بسیار به دوشان تپه می‌آمدند و در آنجا اتراق می‌کردند و به شکار می‌پرداختند. علاقه شاه به آنجا به قدری بود که در آن، عمارتی به نام فرح‌آباد ساختند تا شاه در آنجا ساکن شود؛ کاخی که البته برخی مورخان زمان ساخت آن را به دوران مظفرالدین‌شاه نسبت می‌دهند. همین رفت‌وآمدها به دوشان‌تپه رونق بخشید تا جایی که در دوره گسترش تهران، دروازه دوشان‌تپه را هم ساختند که یکی از دروازه‌های 12گانه تهران به‌حساب می‌آمد. آن دروازه، درست جایی ساخته شد که حالا از آن میدان باشکوهی به نام میدان شهدا سربلند کرده!

نقطه عطف
پس از تصویب قانون بلدیه در سال1309 و در دوره پهلوی‌اول، دروازه دوشان‌تپه خراب و این میدان متولد شد. این میدان چندان نام و نشانی نداشت تا 17شهریور سال 1357 که حادثه‌ای آن را به نقطه عطفی در تاریخ پیروزی انقلاب اسلامی بدل کرد؛ حادثه‌ای که نامش را از میدان ژاله به شهدا تبدیل کرد. مردم تهران از تابستان سال57 و به‌دنبال آتش‌سوزی در سینما رکس آبادان، خونشان به جوش آمده بود. در روز 17شهریور همان سال که به جمعه سیاه نیز معروف شد و در پی اعلام حکومت نظامی از سوی دولت شریف‌امامی، مردم از خشم اتفاق‌های روزهای قبل که در تهران و دیگر شهرهای ایران رخ داده بود، در صبح هفدهم شهریور به میدان ژاله سرازیر شدند و حکومت ستم‌شاهی، با فرمان شلیک مستقیم، گروهی از زنان و مردان مبارز را به خاک و خون کشید و کاری کرد که از خاک این میدان به خون آغشته شده، لاله بروید و نامش را تا ابد جاودان کند.

امروز میدان
این روزها علاوه بر آن خاطره، میدان شهدا به یکی از شاهراه‌های مهم شرق تهران بدل شده و مسیرهای میدان‌هایی مثل خراسان، امام‌حسین(ع)، بهارستان و خیابان پیروزی را به هم وصل می‌کند. وجود ایستگاه مترو هم رفت‌وآمد را به این میدان سهل‌تر کرده است.