گفت‌وگو با محمدحسن ابوترابی‌فرد، امام جمعه موقت تهران
از برخی گفتارها متأثریم
تریبون نمازجمعه باید از نگاه سیاسی و جناحی منزه باشد
اسماعیل سلطنت‌پور، محسن تولایی | خبرنگار:
محمدحسن ابوترابی‌فرد، برادر سیدعلی‌اکبر ابوترابی‌فرد، مشهور به سید‌الاسراست. او 2 دوره نایب‌رئیس مجلس بوده و هم‌اکنون با حکم رهبر معظم انقلاب یکی از اعضای هیأت حل‌اختلاف قواست. ابوترابی‌فرد به‌تازگی و با کناره‌گیری آیت‌الله احمد جنتی از نمازجمعه تهران، یک حکم دیگر هم از رهبر انقلاب دریافت کرده و به‌عنوان امام‌جمعه موقت تهران منصوب شده است. به بهانه سالروز اقامه نخستین نمازجمعه تهران، گفت‌وگویی با او درباره رویکردهای تریبون‌های نمازجمعه داشته‌ایم.
اخیرا بحث‌هایی درباره گفت‌وگوی ملی و وحدت و همدلی جریان‌های سیاسی درون نظام مطرح شده است. به نظر شما وحدت سیاسی در درون کشور چقدر در حل مشکلات و مسائل امروزی اهمیت دارد؟
از دیرباز توفیق داشتم در خدمت جامعه علمی و دانشگاهی کشور باشم. با استادان دانشگاه از گرایش‌های مختلف سیاسی جلسات مختلفی داشته‌ام. در مورد مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گفت‌وگوهای فراوانی بوده و این گفت‌وگوها نیز ادامه دارد. با جامعه دانشجویی کشور با گرایش‌های سیاسی مختلف، چه بسیج و چه انجمن و سایر نهادها و تشکل‌های دانشجویی و جهاددانشگاهی ارتباط نزدیکی داشته و دارم. مفتخر هستم که سخنان طیف‌های مختلف را استماع می‌کنم. از نزدیک شاهد بوده‌ام و اعتقادم بر این بوده است که بسیاری از استادان دانشگاه با گرایش‌های مختلف سیاسی و ظرفیت‌های علمی و دینی، جز به اعتلا و اقتدار نظام اسلامی فکر نمی‌کنند. دغدغه دانشجویان ما خلق قدرت برای نظام جمهوری اسلامی است. اعتقادم بر این است که باید از این ظرفیت به خوبی استفاده شود و بر این باورم وحدتی که امروز در ایران است در کمتر کشوری وجود دارد. همین انتخابات ریاست‌جمهوری که برگزار شد نماد وحدت ملی نبود؟ بالاترین سطح مشارکت و امنیت در کشور برقرار بود. بله. از بعضی رفتارها و گفت‌وگوها به‌طور جدی متأثر هستم، اما این سرمایه بزرگ وجود دارد و باید ارتقا پیدا کند. این وحدت در نظام اسلامی از ظرفیتی برخوردار است که می‌تواند در سطوحی بسیار بالاتر و بدون کلمات و سخنان غیرقابل دفاع و جنجال‌برانگیز تقویت شود. ما پیوسته باید در قله‌های بالاتری از وحدت قرار گیریم؛ در قله بالاتری از انسجام اسلامی قرار بگیریم. این سطح وحدت از همدلی میان مذاهب اسلامی در ایران در هیچ کشور اسلامی دیگری نیست. نماینده محترم مردم(شیعه و اهل سنت) و نمایندگان اقلیت‌های دینی با کمال صمیمیت در کنار هم قرار دارند. اگر نخبگان سیاسی، علمی، دانشگاهی و حوزوی اراده کنند و از رهنمودهای رهبر معظم انقلاب درست استفاده کنند از سطح بالاتر وحدت نیز برخوردار خواهیم شد و در آن حالت کشور با شتاب و قدرت بیشتری نیز حرکت خواهد کرد.
شما به‌تازگی به‌عنوان امام‌جمعه موقت تهران انتخاب شده‌اید. این مراسم چقدر در ایجاد وحدت سیاسی بین مردم اهمیت دارد؟
نمازجمعه دارای ابعاد مهم و کلیدی در عرصه‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی بوده و برخوردار از یک جایگاه ممتاز و برجسته در ارائه تصویری از اسلام و مدیریت و رهبری جامعه اسلامی است. نمازجمعه به‌طور روشن و بسیار صریح تبیین‌کننده نگاه اسلام به جامعه و مدیریت و هدایت جامعه اسلامی و ساختن جامعه براساس آموزه‌های وحیانی است و نظر اسلام را در این حوزه به خوبی تبیین می‌کند.
نمازجمعه نگاه اسلام را به حیات سیاسی و نظام سیاسی به روشنی تبیین کرده و دغدغه‌های قرآن در ساختن یک نظام سیاسی مبتنی بر آموزه‌های وحیانی را مورد تأکید قرار داده است.
توصیه و سفارش موکد در خطبه‌های نمازجمعه بر رعایت تقوا، بیان‌کننده این واقعیت است که اسلام، تعالی و رشد جامعه را در سایه تربیت و تهذیب و آراستگی به تقوا و دوری از گناه می‌بیند، لذا بر رعایت این آموزه مهم دینی اصرار می‌کند. از موضوعات خطیری که خطیب جمعه باید به آن بپردازد، طرح و تبیین مسائل مهمی است که جامعه با آن روبه‌روست؛ یعنی توجه به مصالح و دغدغه‌های امت اسلامی که رعایت آن، راه را برای خلق قدرت برای امت اسلامی هموار می‌کند. خطیب جمعه باید در خطبه‌ها مسائل مهم سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور و جهان اسلام را مطرح کند. در مقایسه تطبیقی نمازجمعه و مناسک عبادی و سیاسی حج باید گفت همانطور که اگر حج آنگونه که اراده خداوند است اقامه شود امت اسلام در جایگاه ویژه‌ای از قدرت فرهنگی، سیاسی و اقتصادی قرار می‌گیرد، اقامه نمازجمعه نیز می‌تواند قدرت ویژه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی برای جامعه اسلامی خلق کند. این مشارکت خود آفریننده قدرت برای جهان اسلام است. نمازجمعه یک برنامه بسیار دقیق علمی، عبادی، سیاسی و فرهنگی برای مدیریت و رهبری جامعه اسلامی و خلق نظامی مبتنی بر آموزه‌های وحیانی است. نمازجمعه از ظرفیت بالایی برای حضور همه نیروها، مدیران سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، نسل جوان و همه افرادی که دغدغه جامعه اسلامی را دارند برخوردار است و می‌تواند پایگاه قدرتمندی برای بسیج مردم به سوی آرمان‌های والای الهی باشد.
سی‌و‌نهمین سال برگزاری نمازجمعه است. اشاره داشتید که نمازجمعه باید در قواره نظام اسلامی باشد اما به‌نظر می‌رسد آسیب‌هایی متوجه تریبون‌های نمازجمعه است. برای اینکه نمازجمعه گستره وسیع‌تری را به‌خود جذب کند چه باید کرد؟ از سوی دیگر انتخاب شما با توجه به شخصیت میانه و معتدلی که دارید نگاه‌ها را معطوف کرد که نمازجمعه نگاه تازه‌ای را در خود می‌بیند.
واقعیتی که باید به آن توجه کنید این است که نظام اسلامی در دوران جوانی است و بیش از 40بهار از عمر آن نگذشته. این نظام در آغاز دوران رویش و حرکت قرار دارد.
همه با هم باید دست در دست هم برای افزایش کارایی و اقتدار نظام گام برداریم. پیمودن این راه نیازمند مشارکت، همفکری و نقدهای صحیح و منصفانه و ارائه راهکار برای برون‌رفت از چالش‌هاست. نمازجمعه از بالاترین ظرفیت برای تحقق این مهم برخوردار است. بنابراین باید به نهاد نمازجمعه نگاه ویژه‌ای داشت و از همه توان برای ارتقای اثرگذاری آن بهره گرفت. اگر قدم‌ها را مبتنی بر مبانی دینی و اصول قطعی قرآن برداریم به موفقیت بیشتر و پیروزی‌های بزرگ‌تری دست خواهیم یافت. خطبه‌های نمازجمعه باید از بالاترین سطح اتقان و استحکام علمی بهره‌مند باشد، آموزه‌های وحیانی با استناد روشن و قابل اثبات تبیین شود و مباحث علمی و برهانی با استدلال قوی، متقن و منطقی همراه باشد. به بیان قرآن کریم، سخن ما باید قول سدید باشد. علاوه بر اتقان علمی و استحکام منطقی باید با زبان لین سخن گفت تا دل‌های آماده فتح شود؛ «محمد رسول‌الله والذین معه اشداء علی الکفار رحما بینهم؛ در برابر دشمنان، مستحکم و استوار و درون خود، منسجم و با محبت.»
اخیرا موضوع ساده‌زیستی ائمه‌جمعه و حضور آنان بین مردم یا برداشتن میله‌های تفکیک مسئولان و مردم در برخی شهر‌ها یا حضور امام‌جمعه خرمشهر در حل معضل کم‌آبی این شهر بسیار مورد توجه قرار گرفت. این تغییر رویکرد را چگونه می‌توان به همه ائمه‌جمعه تسری داد؟
مسئولین در نظام اسلامی در هر سطحی که قرار دارند و ائمه‌جمعه نیز به‌طور ویژه باید با مردم رابطه نزدیک و صمیمی داشته باشند. جایگاه ویژه و اثرگذار روحانیت در جامعه اسلامی برآمده از پیوند و رابطه نزدیک آنان با مردم و اخلاق و رفتار مبتنی بر آموزه‌های دینی است.
محل برگزاری نمازجمعه الان تنها در شرایط سرما به مصلی منتقل می‌شود و بعضا در دانشگاه تهران برگزار می‌شود که محدودیت‌های ترافیکی برای ساکنان منطقه ایجاد می‌کند. این در حالی است که هزینه زیادی برای مصلی انجام شده و نمایشگاه در آن برگزار می‌شود. شما به‌عنوان خطیب نمازجمعه تهران بر این قضیه تأکید داشته‌اید؟
با ارتقای خدمات ضروری در مصلی، شایسته است آسایش و راحتی نمازگزاران مورد توجه ویژه قرار گیرد.
نگاه شما اخلاقی، فقهی و استدلالی است. طیفی از جامعه معتقدند این تریبون دربرگیرنده همه سلیقه‌های جامعه نیست. این مسئله چگونه از طرف ائمه‌جمعه قابل حل است؟
نهاد و ستاد اقامه نمازجمعه تأکید دارد که نمازجمعه، تریبون نظام اسلامی است و باید از نگاه سیاسی و جناحی منزه باشد. امیدوارم در تحقق این راهبرد اساسی قدم‌های مؤثری برداریم. یکی از اساسی‌ترین مشکلات مدیریتی کشور، گفتمان و تصمیم‌گیری‌های سیاسی و جناحی است. بسیاری از مشکلات اقتصادی امروز، ثمره تصمیمات سیاسی و بدون پشتوانه علمی است. اداره امور باید مبتنی بر نگاه علمی باشد نه سیاسی. اگر بخواهید ساختمانی را براساس نگاه سیاسی طراحی کنید، ممکن است مهندس طراح هوشمندی وجود داشته باشد ولی در جریان سیاسی شما تعریف نشود و کار را به او نسپارید، آن‌گاه از مهندس طراح ضعیفی استفاده می‌کنید که از ظرفیت و اندازه کافی برخوردار نیست؛ بنابراین طراحی و نقشه شما مطلوب نخواهد بود. ما در کارهای شخصی خودمان سیاسی عمل نمی‌کنیم اما در مدیریت‌های اقتصادی و اجتماعی و... احیانا قدم‌ها را سیاسی برمی‌داریم. باید به‌طور جدی مراقب باشیم که راه اقتدار کشور از صراط مستقیم می‌گذرد و صراط مستقیم راهی است که دانش و علم ارائه می‌کند. صراط مستقیم راهی است که اخلاق جهت حرکت را نشان می‌دهد. راهی است که آموزه‌های وحیانی آن را امضا و تأیید می‌کند. ما باید به این آیه عمل می‌کردیم که «ان‌الله یامرکم ان تودّوا الامانات الی اهلها؛ امانت‌ها را به کسانی که اهلش هستند و صلاحیت دارند، بسپارید». ما باید به‌شدت مراقب باشیم که در حوزه اندیشه، تفکر و تصمیم و در واگذاری مسئولیت‌ها، اصول و مبانی صحیح وحیانی، علمی و عقلانی را ملاک قرار دهیم. تریبون نمازجمعه پایگاهی برای تبیین معارف اسلام ناب و رهنمودهای حکیمانه رهبرمعظم انقلاب اسلامی است که ترجمان اندیشه امام و آموزه‌های وحیانی است.
نقد سیاست‌زدگی متوجه خطبای جمعه نیز بوده است. آن را می‌پذیرید؟
امیدوارم با الهام از آموزه‌های دینی و هدایت خداوند سبحان در نهاد نمازجمعه قدم‌ها را درست و منطقی برداریم.
این درست است که خطبای نمازجمعه باید زبان گویای مردم باشند و اگر مشکلی دارند بیان کنند، اما اگر طرح این مسائل با شدتی بالاتر از واقعیت‌ها انجام شود، ممکن است نتیجه عکس ایجاد کند و باعث تزریق یأس و ناامیدی به جامعه شود. طرح مشکلات مبتنی بر واقعیت چگونه با جلوگیری از القای یأس قابل جمع است؟
بسیار عالی. یکی از سؤالات دقیق مورد نیاز امروز جامعه همین سؤال است. اصولا در نقد باید اول نقاط قوت را طرح کرد. اگر نقد ما معطوف به نقاط ضعف باشد اثر سازنده نخواهد داشت. باید نقاط قوت طرح و تبیین و در کنار آن نقد دقیق، علمی، مستند و واقع‌بینانه مطرح شود. با چنین نگاهی شاهد خلق امید خواهیم بود. بنده از بن دندان اعتقاد دارم که نظام اسلامی در این 40سال از عمر خود و در این دوران نوجوانی خویش، در رویارویی با قدرت‌هایی که رشد و بالندگی نظام جمهوری اسلامی را رویارو با منافع نامشروع خودشان می‌دیدند قرار داشته و آنها از همه ابزارهای خود برای به چالش کشیدن این نظام استفاده کرده‌اند. نظام سیاسی‌ای را نمی‌شناسیم که مانند جمهوری اسلامی از آغاز تولد خود رویاروی قدرت‌های بزرگ ایستاده و در یک جنگ نابرابر هشت‌ساله با پیروزی بر اقتدار خود افزوده باشد. نظام در مدت 40سال گذشته ظرفیت‌های فراوانی به‌دست آورده و به حوزه‌های مهمی از قدرت دست یافته است. مگر می‌شود در مدت کوتاهی با عبور از چالش‌های سخت به یک قدرت بزرگ سیاسی مطرح و مؤثر در معادلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل شد؟
کشوری را نمی‌شناسم در چنین دورانی، در این جایگاه از اقتدار قرار گرفته باشد. کشورهایی که توانسته‌اند جایگاهی از قدرت سیاسی به‌دست بیاورند، چه بسا در سال‌های متمادی و بیش از یک قرن، آن هم با وابستگی به یکی از قدرت‌های بزرگ، موقعیت فی‌الجمله‌ای را به‌دست آورده‌اند.
امروز یک ظرفیت ویژه و کاروان پرشتاب علمی با جایگاه ممتازی در تولید علم و تبدیل دانش به فناوری و تجاری‌سازی علم شکل گرفته است.
ما سال‌هاست که مسئله اول سرویس‌های امنیتی جهان هستیم. امروز در میان مجموعه‌ای از ناامنی‌ها و آتشی که آمریکا و متحدانش برافروخته‌اند از این امنیت مثال‌زدنی برخورداریم. ما اول انقلاب با وجود همه دلارهای هزینه‌شده آمریکایی، از کمترین قدرت دفاعی برخوردار بودیم. ما به‌شدت در معرض آسیب بودیم. مستشاران آمریکایی و غیرآمریکایی قدرت را در دست داشتند و گمان می‌کردند با رفتن آنها قدرت دفاعی جمهوری اسلامی کاملا فرو می‌پاشد ولی امروز تبدیل به یک قدرت دفاعی به‌معنای واقعی کلمه بازدارنده مقابل آمریکا شده‌ایم. این با تکیه بر ظرفیت علمی کشور و با کمترین هزینه در مقایسه با دیگران تحقق یافته است. ما با دانش و علم و نیروهای انسانی کارآزموده در دفاع‌مقدس به این جایگاه رسیده‌ایم. ما با یک رهبری قدرتمند در این جایگاه قرار گرفته‌ایم. زیرساخت‌های اقتصادی کشور امروز در اندازه ویژه‌ای شکل گرفته است و در توسعه نیروی انسانی رتبه اول را داریم.
این را در مقام مقایسه با سایر کشورها می‌گویید یا صرفا در مقایسه با گذشته خود ایران است؟
بله. کشورهای دیگر هم در این 40سال پیشرفت کرده‌اند و جلو رفته‌اند اما رشدی که جمهوری اسلامی داشته است با رشد آنها به‌طور جدی فاصله دارد. ممکن است نقدهایی وارد باشد. ایران، امروز تنها کشوری در دنیاست که گسترده‌ترین شبکه گازرسانی به اقصی نقاط میهن را دارد؛ در آبرسانی و برق نیز چنین است. در حوزه‌های پزشکی و راهسازی نیز در جایگاه ویژه‌ای هستیم، منتها از این زیرساخت‌ها هنوز برای خلق ثروت و رفع فقر و ایجاد اشتغال به نحو شایسته استفاده نکرده‌ایم. این زیرساخت‌ها بستر مناسبی برای خلق ثروت هستند. ما از آغاز انقلاب نگاه ویژه‌ای به خلق ثروت نداشته‌ایم. نگاه ما همیشه معطوف به ارائه خدمات و توزیع ثروت بوده است. امروز باید کاملا نگاه خودمان را معطوف به خلق ثروت کنیم. هر ریالی که هزینه می‌کنیم باید محاسبه کنیم که چه مقدار برای ملت ایران خلق ثروت می‌کند. دیگر باید نگاه قبل را کنار گذاشت. باید هزینه‌های اداره کشور را به حداقل ممکن کاهش دهیم. باید منابع ملی را به سمت سرمایه‌گذاری، اشتغال و خلق ثروت هدایت کنیم. باید با فراهم آوردن زمینه اجرای درست سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب ذیل اصل 44، راه را برای حضور و مشارکت ملت ایران، فعالان اقتصادی و کارآفرینان در عرصه‌های اقتصادی کشور هموار کنیم. با خلق اقتصاد دانش‌بنیان از اندیشه، دانش و اراده فارغ‌التحصیلان هوشمند دانشگاهی به شایستگی بهره‌برداری کنیم. باید با مبارزه بی‌امان با فساد، به‌ویژه مفسدان اقتصادی و پالایش ساختار اداری کشور و استفاده بایسته از نیروهای عالم و صالح انقلابی و متعهد و دلسوز، نظام اداری کشور را ارتقا بخشیم و به ابزاری کارآمد برای پیشرفت و توسعه کشور تبدیل‌کنیم.
انقلاب فرهنگی برای توسعه اقتصادی
ما باید با یک انقلاب فرهنگی راه را برای توسعه اقتصادی کشور هموار کنیم. باید مدیریت کار و تولید در دستور کارمان قرار گیرد. ما نیازمند به یک انقلاب گسترده فرهنگی در مردم و مسئولان هستیم. کشور را گران اداره می‌کنیم. هزینه اداره کشور بالاست. باید این هزینه‌ها به حداقل کاهش پیدا کند و تا این اتفاق نیفتد فکر نمی‌کنم در عرصه‌های اقتصادی با فضای قابل‌قبولی مواجه شویم. تصدی‌گری دولت موجب افزایش هزینه‌های کشور شده است. باید دولت به سرعت به وظایف حاکمیتی خود بپردازد و امور غیرحاکمیتی را به مردم بسپارد و با سیاستگذاری و نظارت دقیق، به اصلاح امور همت بگمارد. تا هزینه‌های کشور به حداقل ممکن کاهش پیدا نکند و منابع ملی به سرمایه ماندگار برای خلق ثروت تبدیل نشود، با تحول معنادار اقتصادی روبه‌رو نخواهیم شد.
در همینه زمینه :