گزارش
درس و مشق عليه كتابخوانی
تسهيلگران كتابخواني مي‌گويند كه نظام آموزشي مدارس، كودك را از كتاب دور مي‌كند
علی‌الله سلیمی- روزنامه‌نگار
بسیاری از کودکان قبل از اینکه پایشان به مدرسه باز شود، از طریق والدین خود با کتاب و کتابخوانی آشنا می‌شوند و یکی از سرگرمی‌های اصلی آنها، انواع کتاب‌های قصه، شعر، بازی و سرگرمی است. کتاب‌هایی را که پدر و مادرها تهیه می‌کنند و برای کودکان می‌خوانند، از آثار موزون و لالایی‌ها در سنین خردسالی شروع می‌شود و همراه با رشد سنی کودکان، به قصه‌گویی، رنگ‌آمیزی و مطالب علمی ساده می‌رسد تا در کنار بازی و سرگرمی، جنبه‌های آموزشی برخی مسائل هم از طریق این کتاب‌ها به بچه‌ها منتقل شود. اما با ورود کودکان به مدرسه، به سرعت خرید و مطالعه کتاب، رنگ می‌بازد و جایش را به کتاب‌های درسی پرشماری می‌دهد که کودک تا 12سال بعد در تله آن گرفتار می‌شود. بله. واقعیت این است که فرد با حضور در مدرسه از مطالعه کتاب غیردرسی رفته‌رفته فاصله می‌گیرد. مهدی رمضانی، دبیرکل سابق نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در گفت‌وگویی با همشهری در این‌باره می‌گوید: «بچه‌ها را متهم به نخواندن کتاب می‌کنیم اما نمی‌پرسیم که او در چه فرایندی کتاب خواندن را ترک کرده است؟ می‌گویند که درس خواندن برای کنکور را نباید جزو سرانه مطالعه آورد؛ بالاخره درس خواندن برای کنکور خوب است یا بد؟ اگر بد است چرا بچه‌ها را در این دور باطل انداخته‌ایم؟ خب اگر بی‌فایده است و جزو سرانه مطالعه نیست، جمعش کنیم.»
بررسی این موضوع از منظر کارشناسان امور کتابخوانی، محور اصلی این گزارش است.
دوران طلایی کتاب خواندن والدین برای بچه‌ها
قبل از ورود بچه‌ها به مدرسه، خانواده‌ها بیشترین نقش را در آشنایی کودکان با کتاب و کتابخوانی دارند؛ چون اغلب خانواده‌ها بخشی از امور تربیتی فرزندان خود را از طریق خواندن کتاب برای بچه‌هایشان پیش می‌برند و تهیه و خواندن کتاب برای فرزندان خردسال خود را به‌عنوان بخشی از وظایف خود در امور تربیتی فرزندانشان می‌دانند. شکوفه صمدی، مروج کتاب و فعال حوزه کودک، با اشاره به این موضوع، یادآوری می‌کند: «با ورود بچه‌ها به مدرسه، بخش قابل توجهی از خانواده‌ها، با این تصور که از این به بعد فرزندشان باسواد می‌شود و باید خودش مطالعه را ادامه دهد، از نقش قبلی و مؤثر خود در تهیه کتاب و خوانش آن برای فرزندان خردسالشان کوتاهی می‌کنند و بچه‌ها عملا در میانه راه رها می‌شوند.»
کتاب‌های درسی جذابیتی برای بچه‌ها ندارد
کتاب‌هایی که پدر و مادر بچه‌ها در دوران قبل از ورود آنها به مدرسه تهیه می‌کنند و برایشان می‌خوانند، بیشتر آمیخته با احساس، هیجان و تخیل و در نهایت، سرگرمی است که با روحیه بچه‌ها سازگاری بیشتری دارد اما به محض ورود بچه‌ها به مدرسه، با کتاب‌های درسی اغلب خشک و خالی از هرگونه احساس، تخیل و سرگرمی مواجه می‌شوند که طبعا با روحیه بچه‌ها در این سن چندان سازگار نیست. صمدی در توضیح بیشتر این مسئله می‌افزاید: «واقعیت آن است که کتاب‌های درسی جذابیت چندانی برای بچه‌ها ندارد. در کتاب‌های درسی، لذت و سرگرمی، جای خود را به موضوعات آموزشی می‌دهد که گاهی درک و یادگیری این آموزش‌ها با سختی‌هایی هم همراه است که این مسئله، یکی از دلایل بی‌علاقگی کودکان به کتاب در سال‌های دانش‌آموزی است.»
بچه‌ها برای مطالعه باید انگیزه داشته باشند
گسترش دنیای خیال، گسترش دایره واژگان و موارد بسیار دیگر، از فواید کتابخوانی است که طبعا در شکل‌گیری شخصیت بچه‌ها مهم و مؤثر است. در این میان، آنچه کودک و نوجوان را به کتابخوان فعال تبدیل می‌کند و در این راه مشوق اوست و ضمنا شوق خواندن را در بچه‌ها ایجاد می‌کند، «انگیزه» است.
زینب رنجبر، تسهیلگر کتابخوانی برای بچه‌ها با اشاره به این موضوع، تأکید می‌کند: «بچه‌ها برای خواندن کتاب‌های غیردرسی در سال‌های حضور در مدرسه و دوران دانش‌آموزی باید انگیزه داشته باشند تا لذت خواندن را تجربه کنند.»
تشکیل باشگاه‌های کتابخوانی
پیشنهاد می‌شود برای ایجاد انگیزه خواندن کتاب، به‌ویژه وقتی بچه‌ها وارد مدرسه می‌شوند و بیشترین وقت خود را به مطالعه کتاب‌های درسی اختصاص می‌دهند، «باشگاه‌های کتابخوانی» تشکیل شود. رنجبر با طرح این موضوع، می‌گوید: «با کمک تسهیلگر بزرگسال و به‌کارگیری شیوه «همخوانی یا گروه‌خوانی» دانش‌آموزان به‌خوبی به تبادل نظر و گفت‌وگو با همسالان خود با محوریت کتاب می‌پردازند. می‌توانند برای کتاب‌هایشان طرح فعالیت کنند و خوانش آن را با بازی و انجام فعالیت‌های هنری در پیوند با موضوع کتاب همراه سازند.»
انتخاب کتاب‌های داستانی در پیوند با مباحث درسی
یکی از راهکارهای مؤثر برای ایجاد انگیزه بین دانش‌آموزان برای انس بیشتر با کتاب و کتابخوانی در دوران تحصیل و حضور در مدرسه، انتخاب کتاب‌های داستانی در پیوند با مباحث درسی است که می‌تواند بسیار تأثیر‌گذار باشد. بیان مباحث آموزشی از زبان قصه، داستان و شعر به‌صورت غیرمستقیم می‌تواند به ترویج و تشویق خواندن در مدرسه کمک کند. رنجبر با اشاره به این موضوع، تأکید می‌کند: «یادمان باشد، کتاب‌ها به اندازه تمام تجربه‌ها و آرزوهای بشر تنوع دارند؛ بنابراین با کمک آنها و ایجاد «لذت فعال» در بچه‌ها می‌توانیم به خوبی از آنها بهره ببریم.»
ایجاد کتابخانه کلاسی
یک راه‌حل ساده و موفق برای ایجاد علاقه بچه‌ها به کتابخوانی در زمان تحصیل، ایجاد کتابخانه کلاسی است که فواید زیادی دارد که به چند مورد آن اشاره شده است.
قابلیت دسترسی آسان و بی‌نیازی از تشریفات خاص برای امانت گرفتن کتاب
ترغیب دانش‌آموزان به مطالعه کتاب‌ها با مشاهده کمد کتابخانه
انتخاب کتاب متناسب با دوره تحصیلی و سن دانش‌آموزان
استفاده از کتابخانه، هنگام تدریس برای علاقه‌مند کردن دانش‌آموزان به مطالعه بیشتر
مکث
فضای مجازی، دانش‌آموزان را از کتاب دور می‌کند
بی‌علاقگی بچه‌ها به کتاب و کتابخوانی در دوران تحصیل و حضور در مدرسه، دلایل متعددی دارد که یکی از آنها، ورود بیش از حد اطلاعات توسط دنیای مجازی به ذهن بچه‌هاست. مریم‌السادات موسوی، دبیر و مدیر یکی از مدارس تهران با تأکید بر این مسئله یادآوری می‌کند: «نسل امروز می‌تواند هر چیزی را از فضای مجازی دریافت کند و ذهنش بر این قضیه متمرکز شود؛ طوری که به هر چیزی فقط به‌اصطلاح یک نوک بزند و این حجم اطلاعات زیاد (اعم از اخبار سیاسی، اجتماعی، داخلی، علائق نوجوانان و هر چیزی که می‌تواند با فیلتر یا بی‌فیلتر به آن دسترسی داشته باشد)، او رابه نوعی از مراجعه به کتاب‌ها بی‌نیاز کند. یعنی اینکه بروند و بگردند و تشنه دانستن آنها در کتاب‌ها باشند. در این شرایط، بچه‌ها در کتاب‌ها، مجلات و روزنامه‌ها دنبال مطالب مورد نظرشان نمی‌گردند. به دنیای مجازی رو می‌آورند که آن هم آسیب‌های خاص خود را دارد.» موسوی راهکاری هم برای ترویج و توسعه فرهنگ کتابخوانی بین دانش‌آموزان توصیه می‌کند و می‌گوید: «یکی از راهکارهای مؤثر برای ارتباط بچه‌ها با کتاب در دوران دانش‌آموزی در شرایط فعلی، تهیه کتاب‌های الکترونیکی، پادکست و دیگر ابزارهای نوین در ارتباط با کتاب است که نسل کنونی با این نوع ابزارها ارتباط بهتری برقرار می‌کند و می‌تواند در ارتقای ساعت مطالعه غیردرسی بچه‌ها مفید باشد.»
در همینه زمینه :
گزارش