نگاه
بی‌بهره از پژوهش
میر جلال‌الدین کزازی/ نویسنده و شاهنامه پژوه
این روزها گاه از دشواری‌ها و تنگناهایی که دانشگاهیان با آنها روبه‌رویند و دست به گریبان سخن می‌رود. دشواری از اینگونه که دانشگاه آن پیوند سازنده، پویا و دوسویه‌ای را که می‌باید با جهان بیرونی داشته باشد ندارد. تلاش‌هایی که در دانشگاه انجام می‌گیرد، بازتاب و بهره بیرونی نمی‌یابد.
من در این سخن که چندان هم دراز دامن نیست، کوشیدم پرسمان برترین دانشگاه را بکاوم و بر آن انگشت نهم. این پرسمان که این سستی‌ها و کاستی‌ها از کجا مایه می‌گیرد. اگر بخواهیم دانشگاهمان نوآیین، بهین، کارا و سودرسان باشد باید این پرسمان را بشناسیم، آماج دهیم و در گشودن آن بکوشیم. من می‌انگارم هر دانشگاهی در کار خود 3آرمان دارد و همه تلاش‌ها، روش‌ها، هنجارها، برنامه‌ریزی‌ها و آیین‌ها باید به این بازگردد. کار دانشگاهی را از نگاهی بسیار فراخ در 3زمینه یا زینه (مرحله) یا رده می‌توان گنجانید.
نخستین رده، آموزش است، این رده یا می‌توانم گفت که گذر دادن دانشجو از آن کاری است بایسته اما سنجیده. دانشگاه نمی‌تواند تنها به آموزش دل خوش کند. به دریغ باید گفت چیزی که این رده به آن می‌ماند دبیرستانی بزرگ است.
ما دانشجویان را آموزش می‌دهیم تا به رده بالاتر برسند که پژوهش است تا آنچه آموخته‌اند در پژوهش به کار گیرند، پیرنگ‌های گوناگون را بیازمایند و بیاغازند.
چند سالی است پاره‌ای از دانشگاه‌ها – که شمارشان چندان زیاد نیست – به پژوهش گرایش یافته‌اند و می‌کوشند پژوهنده توانمند کارآموز بپرورند، اما کار دانشگاه با پژوهش به فرجام نمی‌رسد. آموزش و پرورش پایه‌های ناگزیرند تا دانشجو را به رده سوم برسانند که کار با آن به فرجام می‌رسد و دانشجو به راستی فرهیخته می‌شود. این رده سومین را اندیشه‌وری می‌دانم، رأی‌‌مندی یا نظریه‌پردازی. به گفته دیگر در این زمینه سومین، تلاش استاد، دانشجو و دانشگاه در دوره نخستین می‌شکوفد و به بار می‌نشیند و به کردار درمی‌آید.
سویمندی در 2 دوره برونی است یا آزمونی و در زمینه سوم درونی، دانشجو در این رده توانش را می‌آزماید در گشودن گره‌های گوناگون در رشته و دانشی که پیش‌تر آموخته و پژوهیده است.
تا هنگامی که دانشگاه‌های ما با این رده سوم بیگانه‌اند، تلاش‌ها بیهوده می‌ماند.
