گزارش
نفس دره فرحزاد تازه شد
گشتوگذار در روددره فرحزاد با محمد درویش، پژوهشگر محیط‌زیست
فرخنده رفائی-روزنامه‌نگار
وضعیت ناامن و نابسامانی که تا همین چند‌ماه پیش در دره فرحزاد وجود داشت، برای همه پایتخت‌نشینان ناخوشایند و نگران‌کننده بود؛ اما دغدغه فعالان محیط‌زیست در این زمینه قطعا ابعاد وسیع‌تری داشت. سال‌ها آتش اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی به جان پوشش گیاهی و جانوری این دره افتاده بود و در کنار ناامنی‌های اجتماعی، بخش زیادی از گونه‌های گیاهی و جانوری این اکوسیستم را نیز از بین برده بود. بعد از چندین دوره تلاش نافرجام برای ساماندهی این نقطه، سرانجام در دوره ششم این امر محقق و طبیعت بکر این روددره احیا و تبدیل به اکوپارک شد. همراه با محمد درویش، طبیعت‌گرد، پژوهشگر محیط‌زیست، کویرشناس و عضو هیأت‌علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع ایران، در اکوپارک فرحزاد گشتوگذار کردیم.
ضریب بالای امنیت در دره فرحزاد
در مسیر، بانویی را در حال پیاده‌روی می‌بینیم که در حال برگشت از مسیر روبه‌رو است. درویش گریزی به وضعیت گذشته منطقه می‌زند و می‌گوید: «این خانم را نگاه کنید که امروز به‌تنهایی در این دره پیاده‌روی می‌کند این نشان می‌دهد که شاخص امنیت در این دره به‌شدت بالا رفته‌است؛ درحالی‌که قبلا فروشندگان مواد‌مخدر اینجا قمه‌کشی و تیراندازی می‌کردند. وقتی دره را برای ساماندهی جست‌وجو می‌کردند، جنازه معتادانی که بر اثر اعتیاد در همین منطقه افتاده بودند کف دره پیدا و جمع‌آوری شد. همین حالا هم اگر پلیس در منطقه مستقر نباشد دوباره معتادان و فروشندگان مواد‌مخدر برمی‌گردند.»
استراحت روی نیمکت‌های چوبی
جای‌جای مسیر پیاده‌روی دره فرحزاد نیمکت‌هایی برای استراحت گردشگران تعبیه شده که بعضی از آنها بسیار ساده و تمام‌چوبی‌اند و بعضی دیگر فلزی. بخشی از سطل‌های زباله هم ترکیبی از چوب و فلزند. درویش با اشاره به کاربرد واژه اکوپارک برای طرح ساماندهی می‌گوید: «اینجا قرار بود اکوپارک باشد بنابراین بهتر بود تا جایی که امکان دارد برای تجهیز پارک از المان‌های دست‌ساز و فلزی فاصله می‌گرفتند. مثلا در سنگفرش‌ها، نیمکت‌ها، سطل‌های زباله و... باید از مواد و مصالحی استفاده می‌شد که شرایط طبیعی را چندان تغیر ندهند.»
به خانواده‌ام می‌گفتم از این مسیر تردد نکنند
گرچه «فرحزاد» برای همه تهرانی‌ها به‌نوعی خاطره‌انگیز است، اما در سال‌های اخیر این دره دیگر جای تفریح نبود. درویش در ابتدای مسیر خاطرات سال‌های قبل خود از دره فرحزاد را اینطور به یاد می‌آورد: «سال‌هاست که این محدوده را رصد می‌کنم. یکی از بخش‌های ناامن تهران و متأسفانه پاتوق قاچاقچیان و معتادان شده بود. ما مدتی در شهرک نفت ساکن بودیم و من به‌دلیل آسیب‌هایی که در اینجا وجود داشت به خانواده و پسرم تأکید کرده بودم مسیرشان به این سمت نیفتد. فضایی بود که آدم به‌شدت احساس ناامنی می‌کرد؛ اما الان فضا به طرز امیدبخشی تغییر کرده‌است.»
ضرورت ساماندهی همه روددره‌های تهران
تجربه موفق ساماندهی دره فرحزاد این سؤال را ایجاد می‌کند که چه نقاط دیگری از تهران قابلیت اجرای چنین طرح‌هایی دارند؟ درویش می‌گوید: «در مخروط‌افکنه جنوبی البرز 7روددره وجود دارد که در گذشته مثل یک کولر طبیعی هوای سالم کوهستان را به دشت تهران منتقل می‌کردند. همه آنها این ظرفیت را دارند که بهسازی شوند و موانع غیرطبیعی و ساخت‌وسازهای نابخردانه آنها حذف شود تا به‌این‌ترتیب یک جریان هوای سالم از سمت توچال به سمت دشت تهران داشته باشیم. این کار همچنین جذابیت گردشگری پایتخت را بیشتر می‌کند، ظرفیت گرمایی ویژه تهران را افزایش می‌دهد، تفاوت دمای شب و روز را کاهش می‌دهد و پدیده جزیره گرمایی را که امروز در تهران بیداد می‌کند، تعدیل می‌کند.»
پارادوکس روددره
کمی جلوتر در مسیر، جایی که به خانه‌های مشرف‌به‌دره می‌رسیم، کمرکش دره کیسه‌های زباله و تکه‌های آشغال، رها شده‌اند و لباس‌های آویخته از بند رخت چشم‌انداز زیبای دره را در این قسمت نازیبا کرده است. درویش در واکنش به این موضوع می‌گوید: «در این دره کار بزرگی انجام شده که نیاز به نگهداری و مراقبت دارد. برای ساماندهی این وضعیت و رفع این پاردوکس، باید به‌سرعت توری‌هایی روی دیواره دره بکشند و گیاهانی سازگار با زیست‌بوم منطقه بکارند تا این چشم‌انداز، سبز و از این وضعیت خارج شود. این کار همچنین برای پایدارسازی دیواره‌های دره که در حال ریزش هستند ضروری است. البته که کارهای فرهنگی هم باید انجام شود.»
مردم ادامه طرح را مطالبه کنند
مردم باید بدانند این پروژه ادامه‌دار است. باید به مردم اطلاع‌رسانی شود که قرار است ظرف سال آینده یا 2سال آینده چه اتفاقاتی در این منطقه بیفتد و آنها این اتفاقات را مطالبه کنند. برای این کار نیاز است در این منطقه تابلویی نصب و برای کسانی که وارد این پارک طبیعی می‌شوند، نوشته شود:«شما وارد محوطه فاز اول اکوپارک فرحزاد شده‌اید و قرار است در طول این برنامه زمانبندی، چه اتفاقاتی را در اینجا شاهد باشید.» این کار می‌تواند مردم را علاقه‌مند و نگاه آنها را تعدیل و اصلاح کند.
ایده‌های این پژوهشگر و طبیعت‌گرد برای دره فرحزاد
برپایی نمایشگاه عکسی از «آنچه بود و آنچه شد»، تا شهروندان بدانند این منطقه از چه وضعیتی خارج شده‌است و چرا ضروری است که در این اکوسیستم مهم تهران زباله نریزند.
برپایی نمایشگاهی برای آشنایی مردم با گونه‌های درختی بومی منطقه، اینکه چند درصد بومی‌اند، چه ویژگی‌هایی دارند، کهنسال‌ترین‌ها کدامند و...
ایجاد نمایشگاهی برای آشنایی مردم با پوشش جانوری منطقه و گونه‌هایی که بومی دره و این منطقه بوده‌اند و برخی در حال حاضر دیگر وجود ندارند.
تبدیل فرحزاد به پارک الگو و دوستدار سلامت با ممنوعیت مصرف قلیان و دیگر دخانیات و ایجاد کافه‌هایی با سازه‌های دوستدار محیط برای ارائه چای و خدمات به مردم
ایجاد موزه کتاب‌هایی که تاکنون درباره ابعاد مختلف از فرهنگی و تاریخی تا جغرافیایی و طبیعی و بزرگان و مفاخر تهران منتشر شده‌است، با قابلیت اسکن کیوآرکد برای مراجعان.
ایجاد یک کتابفروشی به حالت کافه‌کتاب برای فروش انواع کتاب‌ها که به فاخرشدن این منطقه کمک می‌کند.
ایجاد سایت پرنده‌نگری و کلوپ گردشگری برای اینکه دانش‌آموزان با چهره زیبای طبیعت تهران آشنا شوند.
