ایران پیش‌از انقلاب حافظ منافع آمریکا در غرب آسیا

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

22بهمن‌ماه 1357سرآغاز دوران بی‌بدیلی در حوزه استقلال ملی ایرانیان به‌شمار می‌آید. ارمغان ویژه پیروزی انقلاب اسلامی برای مردم ایران، قطع وابستگی‌ همه‌جانبه به ابرقدرت‌های غرب و شرق و به‌ویژه آمریکا بود؛ دستاورد ویژه‌ای که گوهری نایاب در تاریخ ایران معاصر به‌حساب می‌آید.
با پیروزی انقلاب‌اسلامی بود که مردم ایران طعم شیرین استقلال را چشیدند و با جمع شدن دست‌وپای آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها از عرصه‌های متکثر جامعه، قدرت تصمیم‌گیری درباره زندگی مردم در ساحت‌های مختلف پس از سال‌های طولانی، بار دیگر به‌خود آنان واگذار و بنیادی پی‌ریزی شد که نتیجه امروز آن، خودبنیادی و خودکفایی در بسیاری عرصه‌ها و دستیابی به پیشرفت‌های بومی در بسیاری از میدان‌هاست. حافظه تاریخی ایرانیان فراموش نمی‌کند که تا پیش از پیروزی انقلاب‌اسلامی، وابستگی به آمریکا و به‌طورکلی غرب، همه عرصه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و... را تحت‌تأثیر قرار داده بود و ایران با برچسب «ژاندارم منطقه» تنها به ابزاری برای اجرای نیات بلوک غرب در منطقه خاورمیانه و خلیج‌فارس تبدیل شده‌ بود.
براین اساس هم بود که رهبرمعظم‌انقلاب روز یکشنبه در دیدار شرکت‌کنندگان در چهل‌ویکمین دوره مسابقات بین‌المللی قرآن تأکید کردند که «تفاوت ملت ایران با بسیاری از ملت‌های دیگر این است که ملت ایران جرأت دارد بگوید آمریکا متجاوز، دروغگو، فریبکار و مستکبر است و «مرگ بر آمریکا» بگوید؛ موضوع‌هایی که دیگران هم حس می‌کنند، اما جرأت به زبان آوردن آن را ندارند. به‌دنبال گسست بندهای وابستگی ایران در 22بهمن‌ماه 1357، «استقلال» به‌عنوان دستاورد بنیادین انقلاب‌اسلامی، زمینه‌ساز آغاز فصل بی‌نظیری در شکوفایی ظرفیت‌ها و استعدادهای داخلی شد و با وجود همه تحریم‌ها، کارشکنی‌ها و فشارهای غربی، امروز ثمرات آن از حوزه دفاعی و تسلیحاتی گرفته تا علم و فناوری و... قابل مشاهده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.

چرا می‌گوییم استقلال داریم؟
طی دهه‌های گذشته پس‌از پیروزی انقلاب اسلامی، در برهه‌های گوناگون شاهد ظهور و بروز مصادیق دستیابی به «استقلال» بوده‌ایم که برخی از نمونه‌های آن را در ادامه می‌خوانید.

     اشغال لانه جاسوسی آمریکا
 تحقیر آمریکا: ویلیام داگرتی، از گروگان‌های سفارت آمریکا در ایران در مصاحبه‌ای با شبکه آمریکایی سی.ان.ان تأکید می‌کند: «وقتی اینطور کشور شما (آمریکا) را تحقیر می‌کنند که ما (منظور کارمندان سفارت آمریکا در زمان اشغال سفارت) را کردند، این‌جور چیزها به یاد آدم می‌ماند.»
 نمودی از استقلال سیاسی: هامیلتون جردن، از مقام‌های ارشد کاخ‌سفید در دوره ریاست‌جمهوری جیمی کارتر در کتاب «بحران؛ آخرین سال ریاست‌جمهوری کارتر» اذعان می‌کند که آمریکایی‌ها پس از تسخیر سفارت‌شان در ایران تحقیر شدند.

   حمله به عین‌الاسد
 حمله بی‌نظیر به آمریکا: شبکه آمریکایی سی.بی.اس در مستندی که اسفندماه 1399پخش شد، تأکید کرد که حمله موشکی ایران به پایگاه آمریکایی «عین‌الاسد» در عراق، بزرگ‌ترین حمله موشک‌های بالستیک علیه آمریکایی‌ها در تاریخ بود.

  توسعه صنعت هسته‌ای
 رتبه نخست آب سنگین ایران: 19مردادماه گذشته بود که محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی‌اتمی ایران اعلام کرد تهران موفق به کسب رتبه نخست دنیا در تولید آب سنگین کیفی شده‌است.
 ایران در زمره 5کشور برتر جهان: در نخستین روز اسفندماه 1402بود که رئیس سازمان انرژی‌اتمی تأکید کرد صنعت هسته‌ای، ایران را جزو 5کشور اول دنیا در خیلی از رشته‌ها و سرفصل‌های هسته‌ای قرار داده‌است.

  خودکفایی تسلیحاتی ایران
 خودکفایی در تولید تسلیحات: امیر محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع دولت سیزدهم در فروردین‌ماه 1403تأکید کرد ایران در تولید بسیاری از تجهیزات نظامی - دفاعی به مرحله خودکفایی رسیده‌است و با بومی‌سازی انجام شده، نیازمندی به سایر کشورها وجود ندارد.
 اعتراف به قدرت نظامی ایران: آنا کاسپرین، روزنامه‌نگار آمریکایی در دی‌ماه گذشته در گفت‌وگو با شبکه العالم تأکید کرد که توان نظامی ایران برتر و فراتر از هر چیزی است که آمریکا در عراق دیده است. اگر کسی در آمریکا تصور می‌کند که نابودی ایران برای آمریکا کار ساده‌ای است، باید انتظار چیز دیگری داشته باشد.

  توسعه علم
 رتبه جهانی در تولیدات علمی: در میانه‌های آذرماه 1402، یکی از مقام‌های ارشد وقت وزارت علوم اعلام کرد که رتبه جهانی ایران در تولیدات علمی در سال ۲۰۲۲ با بیش از ۷۸هزار تولید علمی به پانزدهم جهان رسیده است.

  بالندگی فناورانه
 توسعه فناورانه: در آذرماه 1403، مسئولان مؤسسه ISC اعلام کردند ترکیه، ایران و مالزی بیشترین تولیدات علمی را در فناوری‌های نسل پنجم صنعت داشته‌اند و ایران نیز در تولیدات علمی فناوری‌های نسل پنجم صنعت، موفق به کسب رتبه دوم شده‌است.

  استقلال در سیاستگذاری منطقه‌ای
  تأثیرگذاری منطقه‌ای ایران: همین چند روز قبل بود که در تازه‌ترین گزارشی که در تارنمای پارلمان انگلیس انتشار یافت، تأکید شد که ایران با وجود همه تحریم‌های غرب و تحولات اخیر منطقه، همچنان یک قدرت تأثیرگذار در معادلات خاورمیانه محسوب می‌شود و روابط آن با کشورهای کلیدی جهان درحال گسترش است.

  نقش‌آفرینی مستقل بین‌المللی
  به چالش کشیدن نظم سنتی جهان: در نشست سالانه دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا با قانونگذاران که در آخرین روزهای اسفندماه 1402برگزار شد، یکی از مهم‌ترین محورها، به چالش کشیدن نظم سنتی بین‌المللی ازسوی قدرت‌های منطقه‌ای، مانند ایران بود؛ موضوعی که بیش از هر چیز نشان‌دهنده رویکردهای مستقل ایران در عرصه تحولات بین‌المللی است.

  فرهنگ روی ریل استقلال
  عبور از غرب‌زدگی: مقاومت در برابر نفوذ فزاینده فرهنگی غرب یکی از مهم‌ترین مصادیق استقلال ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزه فرهنگ است. رهبرمعظم‌انقلاب 14خردادماه 1395طی سخنانی در مراسم بیست‌‌وهفتمین سالگرد رحلت امام خمینی(ره) تأکید کردند: «استقلال اقتصادی مهم است، [اما] اول در زمینه‌ فرهنگی عرض بکنم؛ استقلال فرهنگی به اعتقاد بنده از همه‌ اینها مهم‌تر است. استقلال فرهنگی در این است که سبک زندگی را، سبک زندگی اسلامی - ایرانی انتخاب بکنیم.»


مصادیق وابستگی
 بیش از 50سال حکمرانی حکومت پهلوی در ایران، سرشار از نمونه‌ها و مصادیق وابستگی به قدرت‌های خارجی و به‌ویژه آمریکاست که در حوزه‌ها و عرصه‌های مختلف، نمود یافته بود. در ادامه به برخی از این مصادیق اشاره می‌شود.

  حکومت مستشاران آمریکایی
  حضور پرتعداد مستشاران نظامی: براساس آمار و ارقام منتشر شده در پیش از انقلاب در رسانه‌ها، تا سال ۱۳۳۸ تعداد مستشاران ۱۲۰۰ نفر بود. این تعداد از ۱۶هزارنفر در سال ۱۳۵۰ به ۲۴هزار نفر در سال ۱۳۵۴ و حدود 35هزارنفر تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی می‌رسد.

  وابستگی به تسلیحات آمریکایی
  خریدهای کلان تسلیحات: در بهمن 1350بزرگ‌ترین معامله تسلیحاتی بین ایران و آمریکا صورت گرفت و وزارت دفاع آمریکا اعلام کرد که ایران سفارش خرید 2میلیارد دلار اسلحه به آمریکا داده‌است. این سفارش شامل 300هواپیمای شکاری بمب‌افکن مافوق صوت بود.

  تصمیم‌گیری با دخالت آمریکایی‌ها
  دخالت‌های آمریکایی: علی امینی، نخست‌وزیر محمدرضا پهلوی و از سیاستمداران دوره پهلوی درباره بی‌ارادگی شاه در انتخاب مسئولان و دخالت‌های خارجی در عزل و نصب‌های حکومتی می‌نویسد: «شاه دل‌خوشی از هیچ‌کس نداشت. خارجی‌ها همیشه افرادی را به او تحمیل می‌کردند.»
  شاه بی‌اختیار: محمد اختریان در کتاب «نقش امیرعباس هویدا در تحولات سیاسی اجتماعی ایران» می‌نویسد: شاه درباره انتخاب جمشید آموزگار به نخست‌وزیری چنین گفته بود: «آموزگار را به‌خاطر درستی و دوستی‌اش با دولت آمریکا انتخاب کرده‌ام.»

  منابع انرژی در اختیار غربی‌ها
 غارت منابع نفتی: محمدعلی همایون کاتوزیان در کتاب «اقتصاد سیاسی ایران» تصریح کرده‌است که پس از کودتای 28مردادماه 1332، نفتی که به ظاهر ملی شده بود با قرارداد کنسرسیوم عملا از اختیار ایران خارج شد. براساس این قرارداد، تولید، استخراج و عرضه نفت ایران برای 25سال در اختیار کنسرسیوم قرار گرفت که به اعتراف علی امینی(مقام امضاکننده آن قرارداد) معنایی جز غارت منابع ملی نداشت و به هیچ‌وجه ایده‌آل نبود. به‌گفته دنیس رایت، کاردار سفارت بریتانیا در ایران براساس فرمول کنسرسیوم «ایران ظاهرا حاکمیت بر نفت را در اختیار داشت؛ درحالی‌که کنترل واقعی در دست کنسرسیوم بود.»

  دست باز سرویس‌های امنیتی غربی
  وابستگی امنیتی: محمدرضا پهلوی در کتاب «پاسخ به تاریخ» اذعان کرده است که برای تشکیل و تجهیز ساواک از سازمان «سیا» بهره گرفته شد و تعداد زیادی از کارمندان ساواک برای طی دوره‌های آموزشی به آمریکا رفتند و در اداره مرکزی «سیا» به کارآموزی پرداختند. همچنین دوره‌های کارآموزی انفرادی و دسته‌جمعی برای کارمندان ساواک در اغلب سازمان‌های اطلاعاتی اروپای غربی ترتیب داده شد تا با روش‌های آنان آشنایی حاصل کنند.

  سیاست‌های علمی غربی
  دانشگاه آمریکایی: در خاطرات اسدالله علم، از مهم‌ترین چهره‌های نزدیک به شاه و دربار اذعان شده‌است که به‌عنوان نمونه، توسعه دانشگاه شیراز مستقیما تحت نظر و مدیریت دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا قرار گرفت و این همکاری با حمایت مالی، فکری و فنی دولت آمریکا همراه شد.

  وابستگی صنعتی
  مانعی دربرابر تولید داخل: در بررسی‌های تاریخی انجام شده در کتاب «تاریخ روابط خارجی ایران» نوشته عبدالرضا هوشنگ مهدوی درباره وابستگی صنعتی ایران در دوره پهلوی آمده‌است: «شرکت‌هایی همچون گرومان، لاکهید، بل، جنرال دینامیکس، جنرال موتورز، کوکاکولا، فیلکو و... که از نوعی مصونیت اقتصادی در ایران برخوردار و با نقش مستقیمی که در اجرای برنامه 5ساله عمرانی برعهده گرفته بودند، بودجه کشور را از حرکت در مسیر تولیدات داخلی در جهت وابستگی روزافزون به دلارهای حاصل از درآمدهای نفت و قرضه خارجی سوق دادند.»

  سکوت در مقابل سیا
  اعتراف شاه: محمدرضا پهلوی در گفت‌وگویی که با خبرنگار زن آمریکایی شبکه ای.بی.سی نیوز داشت، اذعان می‌کند که با فعالیت‌های امنیتی – اطلاعاتی سازمان سیا در ایران مشکلی ندارد و در ادامه به‌صورت ضمنی، بر وابستگی اقتصادی به آمریکا، صحه می‌گذارد.

  حفاظت از منافع آمریکا
  عامل اجرایی آمریکا: احمد بنی‌احمد، نماینده تبریز در مجلس شورای ملی و روزنامه‌نگار دوره رژیم پهلوی در گفت‌وگویی تأکید کرده است که محمدرضا شاه بعد از کودتای 28مرداد در سفری که با علی امینی، نخست‌وزیر به آمریکا داشت، رسما به جان اف کندی، رئیس‌جمهور آمریکا گفت: «من دیگر عامل اجرایی شما هستم.»

  ژاندارم منطقه
  اجرای سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا: حکومت پهلوی در سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خود به‌شدت تحت‌تأثیر غرب و به‌ویژه آمریکا، قرار داشت؛ تا جایی که «ژاندارم منطقه» لقب گرفته بود. حمایت ایران از تل‌آویو و سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه، نشان‌دهنده همسویی کامل با منافع غرب بود.