تو تحت نظر هستی

سمیرا مصطفی‌نژاد

اگرچه عوامل اصلی اختلالات و بیماری‌های روانی هنوز به‌طور کامل شناخته نشده‌اند اما روانشناسان روز‌به‌روز نسبت به بروز این اختلالات روانی تحت‌تأثیر ترکیبی از عواملی نظیر ژنتیک، ساختار زیستی بدن و عوامل و فشارهای محیطی و روانی آگاه‌تر می‌شوند.
در کنار این عوامل، استفاده از مخدرها و سوءمصرف داروها نیز می‌تواند به‌صورت مصنوعی و دوره‌ای، در افراد نشانه‌های اختلالات روانی و روان‌پریشی ایجاد کند. «اختلال روان‌پریشی ناشی از سوءمصرف مواد» اختلالی است که در اثر مصرف هر نوع مخدر و سوءمصرف انواع دارو ایجاد می‌شود. در بعضی از موارد حتی ‌این اختلالات، عوارض جانبی استفاده درست از داروهای تجویز شده توسط پزشک نیز می‌تواند باشد.

باوجود اینکه نشانه‌های روان‌پریشی ناشی از مصرف مواد‌مخدر در دسته‌ای مجزا از بیماری‌های روان‌پریشی ناشی از عوامل روانی و محیطی قرار می‌گیرند اما شدت و سرعت بروز بیشتری دارند و ممکن است در بعضی موارد با سرعت بیشتری درمان یا کنترل شوند. برای مثال استفاده از مقدار زیادی کوکائین در عرض چند دقیقه نشانه‌های روان‌پریشی را در فرد نمایان می‌کند. روان‌پریشی ناشی از کوکائین و آمفتامین نیز معمولا اختلالی به نام «هذیان گزند» به‌دنبال دارد. استفاده از این مواد می‌تواند نشانه‌های یکی از شایع‌ترین شکل‌های اختلالات شخصیتی (پارانوئید) را نیز در افراد ایجاد کند.

ماری‌جوآنا به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد نشانه‌های پارانوئیدی ناشی از مواد‌مخدر شناخته می‌شود زیرا ماده تتراهیدروکانابینول یا تی‌اچ‌سی درون آن بر گیرنده‌های خاصی از مغز (CB1) اثر می‌گذارد و یافته‌های محققان نشان می‌دهد این روند، منجر به فعالیت‌هایی در بخشی از آمیگدالای مغز می‌شود که نتیجه آن بروز نشانه‌های پارانوئیدی ناشی از مصرف موادمخدر است. به‌نظر می‌رسد در این فرایند، مخدر تی‌اچ‌سی به نوعی یادگیری ترس در مغز را تشدید می‌کند و این موضوع باعث می‌شود مغز درباره تجربه‌های ایمن و غیرخطرناک پیش‌داوری کرده و آنها را ترسناک و تهدید‌کننده درک ‌کند؛ در نتیجه فرد نسبت به اطرافیانش واکنش‌هایی شدید، ناشی از بی‌اعتمادی و نبود احساس امنیت نشان می‌دهد. مخدرهایی مانند LSD یا قارچ‌‌های سیلوسایبین که به قارچ‌‌های جادویی مشهورند نیز می‌توانند نشانه‌های پارانوئیدی ناشی از مصرف مخدر را در افراد به‌وجود آورند.

افراد مبتلا به این شکل از اختلال پارانوئید دچار سوءظن شدید هستند و این تصور را دارند که دیگران درحال جاسوسی از آنها و یا به‌دنبال آسیب‌زدن به آنها هستند. دیگر مخدرهای مشهوری که عموما با ایجاد نشانه‌های پارانوئید در ارتباطند آمفتامین‌ها، متامفتامین‌ها، کوکائین و LSD هستند. به‌طور کلی استفاده از مخدرها در مغز اختلال روانی خاموشی ایجاد می‌کند، درحدی که حتی ترک مصرف آنها نیز گاه می‌تواند نشانه‌های اختلالات روانی ازجمله اختلال پارانوئید را در افراد به‌وجود آورد.

زمانی که فرد معتادی تلاش می‌کند اعتیادش را ترک کند، ممکن است نشانه‌‌های شدید پارانویا، طی فرایند سم‌زدایی از بدن، در او آشکار ‌شود. هرچه شدت مسمومیت یا اعتیاد بدن به مخدر در فرد بیشتر باشد، نشانه‌های پارانویا در او شدید‌تر می‌شود و حتی شکلی خشونت‌آمیز به‌خود می‌گیرد، به همین دلیل است که سم‌زدایی یا ترک اعتیاد باید در محیطی کنترل شده انجام گیرد. افرادی که سال‌ها مشکل سوءمصرف مزمن الکل داشته‌اند نیز در معرض خطر بروز نشانه‌های شدید پارانوئید و توهم قرار دارند. این نشانه‌ها ناشی از آسیب‌‌هایی است که الکل در طول زمان به مغز وارد می‌کند.

اگرچه عوارضی مانند بی‌اعتمادی، سوءظن و رفتارهای پرخاشگرانه خطرناک مرتبط با اختلال شخصیت پارانوئید ناشی از استفاده از مواد‌مخدر موقتی است اما این اثر موقتی ممکن است برای چندین هفته، چندین‌ماه و حتی چند سال پس از توقف استفاده از مخدر، ادامه داشته‌باشد.