کوچه‌گرد
راز کله‌های کچل در تهران قدیم
لیلا باقری
شپش، این مهمان ناخوانده موذی، 7میلیون سال است که با انسان‌ها زندگی می‌کند. یکی از عکس‌های معروف آنتوان سوریوگین از دوران ناصری، گروهی از مردان را نشان می‌دهد که در آفتاب نشسته‌اند و شپش لباس‌های خود را می‌جورند. پهن کردن لباس‌ها زیر آفتاب از روش‌های ساده خلاصی از شپش بود... البته اگر می‌رفتند. راه دیگر اما نشستن در آفتاب و ترکاندن شپش‌ها بین ناخن‌ها بود.
یکی دیگر از روش‌ها جوشاندن لباس‌ها با خاک تنباکو بود و رفتن به خزینه‌های داغ و شستن سر و مو با آب تنباکو که گمان نکنم جواب می‌گرفتند. گرفتن لباس‌ها روی شعله آتش یا حرارت منقل هم باعث می‌شد شپش‌ها،
جرق‌وجرق بترکند. بهترین و مؤثرترین روش اما گرفتن لباس‌ها روی تنور تازه خاموش‌شده نانوایی تافتون بود برای چند دقیقه و بعد تکاندنش. مردها البته راهی ساده و تضمینی داشتند؛ تراشیدن سر. این کار باعث می‌شد که دیگر خبری از شپش نباشد و همین است که تراشیدن مو با نمره صفر تا همین اواخر در مدارس پسرانه اجباری بود، اما برای زنان شدنی نبود چون به‌عنوان تنبیه برای کاری ننگ و خلاف عفت تلقی می‌شد. از همین رو زنان شیوه‌های دیگر داشتند، ازجمله جوریدن شپش از سر همدیگر و کشیدن رشک (بچه شپش‌ها) از ریشه موها که البته دردناک بود و مو کنده می‌شد.
یک راه تخصصی دیگر هم بود و کار اهل فن؛ موهایی را که شب تا صبح با نفت آغشته می‌شد با شانه‌ای شانه می‌زدند که نخ‌هایی به روش خاصی به دندانه‌هایش بسته شده بود. انقدر شانه می‌زدند تا موهای گوریده به‌هم افشان شود. تصور کنید چقدر مو کنده می‌شد و چه عذابی داشت. سرتان خارید؟ اگر فکر می‌کنید فقط رعایت نکردن بهداشت عامل شپش است، پس چرا امروز همچنان شپش‌ها گاهی در مدارس جولان می‌دهند؟ نکته این است که شپش با کثیفی به‌وجود نمی‌آید و تنها راه انتقال از سری به سر دیگر است. این جانور با چنگال‌های شش‌پایش به راحتی می‌پرد و از سری به سر دیگر می‌رود، به رنگ موهای میزبان درمی‌آید و استتار می‌کند و تا 8ساعت هم حبس نفس می‌کند، یعنی هرقدر حمام بروی یا سر در خزینه فروکنی فقط تنی به آب می‌زند و کیف می‌کند. شپش‌ها به بسیاری از آفت‌کش‌ها مقاوم شده‌اند. در زمان جنگ جهانی دوم ارتش‌های اروپایی از آفت‌کش د.د.ت برای مبارزه با شپش‌ها استفاده کردند، اما شپش‌ها به این ماده مقاوم شدند و این مقاومت هنوز هم در برخی مناطق وجود دارد. خلاصه اینکه اگر امروز کسی مبتلا به شپش شد نباید به او انگ کثیفی و عدم‌رعایت بهداشت بزنیم. شپش با شامپو و لوسیون‌های جدید بعد از چند روز می‌میرد، اما اثرات روانی منفی آن روی ذهن فرد مبتلا، به‌ویژه وقتی کم‌سن است، عمیق خواهد بود. این جانور هست و خواهد بود و
جای انگ‌زدن بهتر است راه‌های مبتلا نشدن را یاد بچه‌ها بدهیم، ازجمله استفاده نکردن از شانه و بالش مشترک...
هرکدام از ما می‌توانیم آن بدشانسی باشیم که شپشی با چنگال‌هایش از ساقه موی‌مان بالا بکشد و برسد به پوست سر و خون بخورد و روزی 8 تخم بگذارد.
