موفقیت اول ایران درشکایت از آمریکا

حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان دیروز در واکنش به نامه دیوان لاهه به وزیر خارجه آمریکا گفت: ایران نخستین موفقیت خود را در پرونده شکایت از آمریکا به‌دست آورده است. رئیس‌جمهور نامه ریاست دیوان لاهه به وزیر خارجه آمریکا برای توقف اقدامات تحریمی علیه ایران را هشداری به آمریکا از زبان بالاترین مرجع حقوقی دنیا و رئیس دیوان دادگستری لاهه دانسته است. اوگفته: دیوان صراحتا به آمریکا اعلام کرده که تا رسیدگی به شکایت ایران، آمریکا حق ندارد کاری انجام دهد که در احکام احتمالی این دیوان تأثیر بگذارد.

رئیس دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه روز سه‌شنبه طی نامه‌ای رسمی خطاب به مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، ضمن اعلام زمان رسیدگی به شکایت دولت ایران درخصوص بازگشت یکجانبه تحریم‌های دولت واشنگتن گفته است: از هرگونه اقدام جدید، اجتناب کنید و شرایط را تغییر ندهید. دوشنبه 25تیرماه امسال وزیر خارجه کشورمان خبر داده که ایران از آمریکا به‌دلیل اعمال تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی، به دیوان دادگستری بین‌المللی شکایت کرده است. موضوع دادخواست ایران این است که اقدام آمریکا در برگرداندن تحریم‌های یکجانبه برخلاف تعهدات بین‌المللی آمریکا در عهدنامه سال1334 است. به‌موجب این عهدنامه آمریکا متعهد شده بود با اتباع ایرانی رفتار منصفانه داشته باشد و مانع از مراودات پولی و بانکی نشود. عهدنامه مودت پیش از این درخصوص پرونده‌های سکوهای نفتی، تسخیر سفارت آمریکا و برداشت 2میلیارد دلاری از حساب‌های ایران نیز مورد استناد 2 طرف قرار گرفته بود. موعد رسیدگی به شکایت جدید ایران پنجم شهریور ‌ماه اعلام شده است. حدود یک ‌ماه و نیم بعد از آن هم وقت رسیدگی به شکایت ایران از دستبرد 2 میلیارد دلاری آمریکاست.

حقوقدانان چه می‌گویند؟
داریوش اشرافی، استاد حقوق بین‌الملل در گفت‌وگو با همشهری با بیان اینکه ایران براساس عهدنامه مودت سال1334 دادخواست خود را به دیوان لاهه ارائه کرده است، گفت: در پرونده شکایت ایران درخصوص 2میلیارد دلار هم ما از همین عهدنامه استفاده کرده بودیم. او می‌گوید: همین که رئیس دیوان لاهه به وزیر خارجه آمریکا نامه می‌نویسد و از او می‌خواهد که اقدامات کشورش را مقابل ایران متوقف کند یک موفقیت سیاسی برای کشور است. اشرافی در ادامه گفت: ما در این پرونده گامی حقوقی برداشته‌ایم و اگر به فرض هم به نتیجه نرسیدیم ایالات متحده را به چالش کشانده‌ایم. این استاد حقوق بین‌الملل در پاسخ به این سؤال که اهمیت این نامه چه بوده است؟ گفت: همین که قبل از شروع دور اول تحریم‌ها که حدودا از نیمه مرداد‌ماه آغاز می‌شود، دیوان این نامه را نوشته است خود یک موفقیت محسوب می‌شود چراکه هنوز دیوان بررسی شکلی خود را حتی آغاز هم نکرده است. اشرافی گفته است: دیوان بین‌المللی لاهه محصول چند صد سال تلاش برای جلوگیری از جنگ در صحنه بین‌المللی است.او می‌گوید: بعد از جنگ جهانی اول «جامعه ملل» تلاش کرد که با سازوکاری که به‌دنبال آن بود از جنگ در صحنه بین‌الملل جلو‌گیری کند. «دیوان دائمی دادگستری» در آن دوره این وظیفه را برعهده داشت.

بعد از جنگ جهانی دوم هم که جامعه ملل منحل شد و سازمان ملل متحد شکل گرفت، دیوان لاهه با مختصری از تغییرات همین وظیفه را دنبال کرد. در واقع این دیوان به‌دنبال حل و فصل اختلافات بود. اشرافی در پاسخ به این سؤال که به‌نظر شما دیوان لاهه تحت‌تأثیر فضا‌سازی‌‌های سیاسی قرار می‌گیرد یا خیر هم گفت: قضات دیوان افراد شناخته شده‌ای هستند که کمترین ابهام و حاشیه‌ای درخصوص آنها وجود دارد، اما باید بدانیم که قضات آن با رأی شورای امنیت و مجمع عمومی انتخاب می‌شوند البته هریک از قضات شورای امنیت هم یکی از قضات که اتباع خود هستند را حق دارند که به دیوان بفرستند و از این جهت می‌توان گفت که خواه ناخواه اثر‌گذاری اعضای شورای امنیت که یکی از آنها آمریکاست، در این دیوان غیرقابل انکار است. این استاد حقوق بین‌الملل در پاسخ به اینکه به‌نظر شما شورای امنیت می‌تواند در رأی لاهه اثر بگذارد هم گفت: اصل بر این است که وظایف این 2 از هم تفکیک شود و در کار هم دخالتی نکنند و باید هم گفت این 2 دیوار و فاصله رعایت شده است. حتی آرایی مثل رأی مربوط به دیوار حائل در رژیم صهیونیستی و محکومیت آن به مذاق آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها خوشایند نبود. اشرافی در به پاسخ به این سؤال هم که آیا دیوان می‌تواند قبل از رسیدگی ماهوی و شکلی جلوی تحریم‌های آمریکا را بگیرد، گفت: رأی دیوان برای همه کشورها مورد احترام و لازم‌الاجراست. درصورتی‌که دیوان قرار تأمین صادر کند ایالات متحده موظف است اقدامات خود را متوقف کند حتی قبل از اینکه به صلاحیت شکلی رسیدگی به دادخواست ایران رسیدگی شود. اشرافی می‌گوید: این قرار هنوز صادر نشده است. سیدمحسن روحانی، دکتری حقوق بین‌الملل از دانشگاه نیویورک هم درخصوص اصل دعوای حقوقی ایران و آمریکا گفته است: صلاحیت دیوان در این دعوا از 2منظر، قابل تأیید است. نخست طبق ماده94 منشور سازمان ملل، تمامی کشورهای عضو سازمان، امکان مراجعه به دیوان دادگستری را در دعاوی فیمابین دارند ولیکن این صلاحیت، اجباری نیست. او صلاحیت دیگری را که دیوان می‌تواند براساس آن به دعوا رسیدگی کند هم همان عهدنامه مودت میان 2کشور دانسته است.

مشی ترامپ
داوود هرمیداس باوند، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل هم با اشاره بر اینکه ایالات متحده آمریکا و ایران «صلاحیت اجباری» دیوان را به رسمیت نشناخته‌اند، تأکید کرد: از نظر دولت آمریکا تنها مرجع قضایی عالی «دادگاه عالی آمریکا» (supreme court) است و این نهاد بالاترین مرجع قضایی از نظر دولت آمریکاست. از نظر باوند دیوان لاهه صلاحیت رسیدگی به این پرونده را دارد منوط بر اینکه دولتین ایران و آمریکا از پیش توافق کنند رأی صادر شده از سوی دیوان را بپذیرند که با مشی و رویه کنونی دولت ترامپ، چنین امری بسیار بعید به‌نظر می‌رسد.

استحکام دادخواست
رضا نصری، حقوقدان بین‌المللی هم با اشاره به نامه رئیس دیوان لاهه به پمپئو وزیر خارجه آمریکا گفته: نکته مهم‌ این است که صرف تدوین و ارسال این نامه نشان از این دارد که موضعِ ایران در درخواست «حکم موقت» استحکام خوبی دارد و زمینه برای موفقیت ایران در کسب چنین حکمی در آینده نزدیک بسیار مساعد است. نصری  در گفت‌و گو با خبر‌آنلاین در پاسخ به اینکه آیا احتمال دارد ترامپ براساس رویه مرسوم خود که خروج از پیمان‌های بین‌المللی و دوجانبه است از پیمان مودت ایران و آمریکا خارج شود هم گفت: در مورد احتمال خروج آمریکا از پیمان مودت (1334) هیچ‌یک از 2کشور خواستار خروج از این پیمان نشده‌اند.