گام نخست تغییر در سیاست‌های اقتصادی دولت

پایان ماموریت 5ساله ولی‌الله سیف و انتخاب عبدالناصر همتی به‌عنوان ریاست کل بانک مرکزی، نخستین گام حسن روحانی برای ترمیم کابینه بود و حالا همه در انتظار تغییرات بعدی هستند. دیروز پس از اعلام این خبر، اظهارنظر محمدباقر نوبخت، این گمانه را تقویت کرد که تغییر بعدی انتخاب سکاندار جدید برای سازمان برنامه و بودجه خواهد بود اما توضیح، تکذیب و اصلاحیه‌های بعدی خبر، انتظار برای تغییر نوبخت را در هاله‌ای از ابهام و پرسش قرار داد. به‌نظر می‌رسد دامنه تغییرات در کابینه و ترمیم تیم اقتصادی دولت تنها به بانک مرکزی محدود نخواهد بود و 2ضلع از مثلث فرماندهی سیاست‌های کلان اقتصادی یعنی سازمان برنامه و بودجه و وزارت اقتصاد هم ممکن است تغییر کند. هرچند هنوز کسی به‌درستی نمی‌داند کدام وزیر تغییر خواهد کرد چنانکه علی‌ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دیروز خطاب به خبرنگاران از میزان تغییرات در کابینه ابراز بی‌اطلاعی کرد و گفت: درباره تغییرات وزرا از رئیس‌جمهور بپرسید. در این میان تاکنون تنها پاسخ حسن روحانی به پرسش‌های بی‌پایان افکار عمومی و رسانه‌ها این بوده که اگر لازم بدانیم، نیروهای تازه‌‌نفس به دولت افزوده می‌شود.

نوبخت رفت و برگشت

«برای کناره‌گیری از مسئولیت‌هایم اعلام آمادگی کردم ولی نتوانستم رئیس‌جمهور را قانع کنم». این خبری بود که دیروز محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام و تأکید کرد: ترجیح دادم برای اینکه زمینه برای اصلاح فراهم شود و دست رئیس‌جمهور باز باشد، داوطلبانه و شخصا از تمام مسئولیت‌های موجود دولت کناره‌گیری کنم. گفته می‌شود او استعفای خود را به‌صورت شفاهی به رئیس‌جمهور ارائه داده است. محمدباقر نوبخت خود تأکید کرده دوستی 30ساله با رئیس‌جمهور دارد. آنطور که نوبخت ماجرا را شرح داده ظاهرا حسن روحانی به دلایلی با تغییر رئیس سازمان برنامه و بودجه موافقت نکرده است. درحالی‌که بسیاری از رسانه‌ها و کارشناسان اقتصادی محمدباقر نوبخت را به‌عنوان یکی از نقاط ضعف تیم اقتصادی دولت معرفی می‌کنند، برخی نزدیکان نوبخت معتقدند یک حزب اصلاح‌طلب از چندی پیش رئیس‌جمهور را برای کنار گذاشتن او تحت فشار قرار داده‌است. محمدباقر نوبخت از پایه گذاران حزب اعتدال و توسعه بوده و تا پیش از انتخابات سال92 با احزاب اصلاح‌طلب نزدیکی چندانی نداشت. نوبخت پیش از این تاریخ فقط یک‌بار و در جریان انتخابات84 به تلویزیون رفت و به‌عنوان نماینده مرحوم اکبر هاشمی رفسنجانی از برنامه‌های اقتصادی او دفاع کرد اما ظاهرا این سابقه چندان پررنگ نبوده که علقه بین او و اصلاح‌طلبان کابینه را افزایش دهد چنانکه چند روز پیش عباس عبدی از روزنامه‌نگاران سرشناس اصلاح‌طلب خطاب به حسن روحانی نوشت: اصلاح کابینه بدون تغییر نوبخت هیچ سودی ندارد.

پایان انتظار 5ساله همتی

در این میان و درحالی‌که بسیاری در انتظار اعلام تغییر چند مهره کلیدی در تیم اقتصادی دولت بودند، فقط یک تغییر قطعی و رسانه‌ای شد. سرانجام عبدالناصر همتی سکان هدایت بانک مرکزی را به‌دست گرفت و رئیس‌کل شد. عبدالناصر همتی چندی قبل با حکم دولت و اصرار رئیس‌جمهور در قامت دیپلمات ظاهر شد تا راهی کشور چین شود و سفارت ایران در این کشور را برعهده بگیرد. همتی که سال‌ها سابقه مدیریت بر بیمه مرکزی و مدیرعاملی بانک‌های سینا و ملی ایران را در کارنامه خود دارد، حتی لباس دیپلمات‌ها را به تن کرد و در نشست‌های اخیر سفرای ایران شرکت داشت، اما دیشب به ناگاه پیام رسید که ماموریتش تغییر کرده و او به جای پکن باید راهی خیابان میرداماد تهران شود. او ازجمله گزینه‌های تصدی ریاست بانک مرکزی در دوران نخست دولت حسن روحانی بود ولی قرعه به نام ولی‌الله سیف خورد. ولی‌الله سیف در حالی بانک مرکزی را ترک کرد که عملکرد او در سامان‌دادن به بازار رسمی پول ایران ازجمله شفاف‌کردن ترازنامه‌ مالی بانک‌ها از یک سو و همچنین توقف در ادامه فعالیت مخرب مؤسسات مالی و اعتباری غیرمجاز، کاهش نرخ تورم و مثبت‌شدن نرخ رشد اقتصادی قابل دفاع بود اما از دست رفتن ثبات ارزی در ماه‌های اخیر به پاشنه آشیل عملکرد بانک مرکزی در دوران ریاست سیف تبدیل شد و حالا جدی‌ترین چالش پیش روی همتی بازگرداندن ثبات ارزی است.

انتظار روحانی از همتی

رئیس‌جمهور در متن حکم رئیس‌کل جدید بانک مرکزی نوشته است: انتظار دارد در ایجاد ثبات، آرامش و رونق در اقتصاد کشور، با همکاری و هماهنگی دستگاه‌های ذیربط نسبت به ساماندهی بازار پولی و ارزی و پیگیری اصلاح و اجرای دقیق مقررات نظام بانکی کشور اقدام عاجل و کامل به‌عمل آورید. رئیس‌جمهور پس از انتخاب همتی به‌عنوان رئیس‌کل بانک مرکزی از او خواست اصلاح نظام بانکی، سیاست‌های مالی، پولی و بهبود روابط بانکی با دنیا و توسعه پیمان‌های پولی دوجانبه، حفظ و مراقبت از ذخایر ارزی را در اولویت‌ قراردهد. رئیس‌جمهور همچنین ضمن تقدیر از سیف تأکید کرد مبارزه  با ‌غیرمجاز‌ها به نام سیف ثبت خواهد شد.

تغییر از کدام طیف سیاسی

انتصاب عبدالناصر همتی به‌عنوان رئیس‌کل جدید بانک مرکزی با واکنش مثبت بازارها و محافل اقتصادی و سیاسی مواجه شده است، اما این انتصاب موجب برخی گمانه‌زنی‌ها درباره جهت دیگر تغییرات احتمالی کابینه شده است. در این میان دیروز برخی انتخاب او را به سهم‌گیری حزب کارگزاران سازندگی نسبت داده‌اند درحالی‌که هرچند همتی در دهه70 خورشیدی جزو بنیانگذاران این حزب اصلاح‌طلب بود اما پس از مدتی کوتاه از ادامه فعالیت در این تشکل سیاسی کنار کشید. بنابراین به‌نظر می‌رسد این تحلیل از مبنای چندان دقیقی برخوردار نباشد اما باید درنظر داشت که عبدالناصر همتی از مدیران نزدیک به اسحاق جهانگیری است و شاید بتوان انتصاب او را به سمت رئیس‌کلی بانک مرکزی نشانه‌ای از قدرت‌گرفتن دوباره آقای معاون اول تلقی کرد. با این حساب می‌توان انتظار داشت درصورت تغییر کابینه مدیرانی چون رضا ویسه که به جهانگیری نزدیکند، از بخت بالاتری برای تصدی کرسی‌های وزارت برخوردار باشند.

 طیف برنده دانشگاهی

سال‌هاست رقابت و جدال رسانه‌ای بین طیف‌های نیاوران و دانشگاه علامه داغ بوده، اما به‌نظر می‌رسد دانش‌آموختگان رشته اقتصاد دانشگاه تهران برنده تغییرات در کابینه خواهند بود. انتظار برای تغییر محمدباقر نوبخت و احتمال ریاست علی‌طیب‌نیا بر سازمان برنامه و بودجه این احتمال را تقویت کرده که ترکیب تیم اقتصادی دولت و جهت‌گیری‌های آینده ناشی از طیف فکری اقتصاددان تحصیلکرده دانشگاه تهران خواهد بود و به این ترتیب با خروج احتمالی مسعود نیلی از حلقه مشاوران حسن روحانی و کناره‌گیری محمد نهاوندیان و دیگر چهره‌های اقتصادی، نسخه آینده اقتصاد در دوران ویژه کنونی را دیگر طیف فکری تحصیلکرده‌های دانشگاه‌های شریف و مؤسسه نیاوران یا علامه نخواهند پیچید؟ برخی خبرها حکایت از آن دارد که مذاکرات با علی‌طیب‌نیا برای پذیرش مسئولیت سازمان برنامه و بودجه به نتیجه نهایی نرسیده زیرا او خواستار استقلال نسبی در تصمیم‌گیری‌هاست و حتی گفته می‌شود یکی از شروط طیب‌نیا انتخاب شاپور محمدی معاون سابق وزارت اقتصاد و رئیس فعلی سازمان بورس به‌عنوان وزیر اقتصاد بعدی است؛ موضوعی که البته هنوز به تأیید روحانی نرسیده و به همین دلیل احتمال دارد تغییر نوبخت یا اصلا منتفی شود یا دست‌کم با تأخیر انجام شود. طبق شنیده‌ها ظاهرا روحانی اصرار دارد طبق اصل 126قانون اساسی اختیار کامل برنامه و بودجه را در دست داشته باشد و همین موضوع مهم‌ترین مورد اختلاف طیب نیا با رئیس‌جمهور است.

   واکنش‌ها

 آرزوی موفقیت برای دوران ویژه/ ولی الله‌سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی: از حمایت و پشتیبانی رئیس‌جمهور و هیأت دولت در این ۵ سال تشکر می‌کنم. برداشتن گام‌های اساسی در اصلاح نظام بانکی به‌ویژه مؤسسات مالی غیرمجاز ازجمله دستاوردهای این دوره بانک مرکزی بود. برای همکار ارجمندم جناب آقای دکتر همتی در دوران ویژه پیش‌رو آرزوی موفقیت دارم.

 محبوبیت یا درستی مسیر؟ حجت‌الله صیدی، مدیرعامل بانک صادرات ایران: یکی از مسئولیت‌های مهمی‌که به‌ندرت محبوبیت و رضایت عموم را درپی دارد، ریاست بانک مرکزی در سراسرجهان است زیرا بسیاری می‌پندارند سیاست‌های پولی باید تمام بار اقتصاد کلان را به دوش بکشد. باید برای دکتر همتی آرزوی موفقیت‌وسربلندی کرد و به دکتر سیف که درستی را به‌محبوبیت نفروخت، خداقوت گفت.

 تغییر چهره‌ها کافی نیست/ یحیی آل‌اسحاق، رئیس سابق اتاق تهران: تغییر کابینه در شرایط فعلی لازم است، ولی کافی نیست و باید قبول کنیم که مسیری که طی می‌کردیم جواب نداده و دولت این موضوع را قبول کرده است و در این راستا باید رویکرد‌ها و کابینه اقتصادی دولت تغییر کند. کابینه فعلی مربوط به سیستم قبل از تحریم است، ولی شرایط استراتژی فعلی کابینه و افراد جدید را می‌طلبد تا بتوانند هم‌راستا با شرایط پیرامون اقدامات لازم را انجام دهند و این سیستم روحیه، فرایند و افراد جدیدی می‌طلبد.

 واکنش مثبت بازار پول و ارز/ محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس: آقای همتی از نظر فردی توانایی بهبود وضعیت بازار پولی و ارزی و سایر مولفه‌های اقتصادی را دارد اما از نظر برنامه‌ای باید منتظر برنامه‌های کاربردی و عملیاتی ایشان ماند. انتظار داریم رئیس‌کل جدید بانک مرکزی به جای دفاع از سیاست‌های غیراصولی، از سیاست‌های کلان نظام جمهوری اسلامی حتی به قیمت مخالفت‌های احتمالی برخی افراد و جریان‌ها دفاع کند.

 بانک مرکزی مستقل بماند/ حمیدرضا فولادگر، رئیس کمیسیون ویژه حمایت از تولید مجلس: تغییر رئیس بانک مرکزی می‌تواند نشاط و روحیه جدید ایجاد کند. از بانک مرکزی انتظار می‌رود که شاخص‌های اقتصادی را تبیین و ابلاغ کند و نبض اقتصاد کشور را در دست بگیرد و تشخیص دهد سیاست انقباضی باید دنبال شود یا انبساطی.