خورزوقی‌ها

راحله عبدالحسینی- روزنامه‌نگار

از دیدگاه زبان‌شناسان، اصفهان بهشت گویش‌های باستانی است. زبان‌هایی مانند ارمنی، گرجی، عربی، ترکی و گویش‌های متنوع محلی در این استان رایج است و تا‌به‌حال چند گویش محلی هم ثبت ملی میراث ناملموس‌ شده‌است. گویش محلی شهر «خورزوق» در 2کیلومتری شمال شهر اصفهان اما این روزها حال خوشی ندارد و در آستانه فراموشی است، درحالی‌که این گویش‌ها بخشی از فرهنگ شناخته می‌شود و مردم‌شناسی، باورها، آیین‌ و رسوم را در دل خود دارد.

خورزوق کجاست؟
خورزوق در بخش مرکزی شهرستان برخوار اصفهان است که مردمانش با زبانی ریشه‌دار در فرهنگ باستانی ایران‌زمین سخن می‌گویند؛ زبانی که در گز، ورزنه، جرقویه و روستاهای شرقی دیگر اصفهان سخنور دارد، اما در خطر فراموشی است. کارشناس میراث ناملموس اصفهان به همشهری می‌گوید: «خورزوق واژه‌ای معرب از خورزوک و به‌معنای سرزمین خورشید است. مردمان این شهر با گویشی بازمانده از زبان‌های ایران باستان صحبت می‌کردند و حالا فقط تعدادی از مادربزرگان و پدربزرگان این زبان را می‌شناسند و با آن صحبت می‌کنند.»

خورزوقی در معرض فراموشی
 حجت‌الله ذکاوتمند ادامه می‌دهد: «سال‌هاست خورزوقی‌ها صحبت به زبان فارسی را به گویش محلی خود ترجیح داده‌اند.» او در توضیح بیشتر می‌گوید: «شهرها مهاجر‌پذیر شده و توسعه شهری موجب شده است تا اقوام مختلفی در کنار هم قرار بگیرند. در چنین محیطی محلی‌ها هم ترجیح می‌دهند به فارسی صحبت کنند تا به گویش خودشان چون از مسخره‌شدن یا انگ چسباندن دیگران دل خوشی ندارند. دستاورد این تغییر نه‌تنها انقراض یک گویش بلکه قطع ارتباط نسل جدید با گذشته و فرهنگ خودش است.»

تلاش برای ثبت
پرونده ثبت گویش خورزوقی به جریان افتاده‌است. مستندهای مکتوب تهیه‌شده و حالا ضبط صدای قدیمی‌ها برای ادای واژه‌های مختلف در دست اجراست. کارشناس میراث ناملموس اصفهان می‌گوید: «این گزارش میدانی زمان‌بر است. از طرفی بسیاری از موسپیدکرده‌ها کلمات را به گویش محلی فراموش کرده‌اند و یادآوری آن هم برایشان زمان‌‌‌بر است.» حالا از مادربزرگ‌ها کلمه‌های فارسی پرسیده می‌شود و آنان همان کلمه را به گویش خورزوقی ادا می‌کنند. به‌عنوان مثال، در گویش خورزوقی، کلمه اینجا «یا»، آنجا «وا» و امروز «آرو» گفته می‌شود.

در جست‌وجوی خورزوقی‌ها
یدالله میرزایی، نویسنده و پژوهشگر زبان خورزوقی هم می‌گوید: «در گویش خورزوقی محل استفاده فعل و فاعل در جمله و نشان مصدری، نشان جمع، ضمیرها با زبان فارسی فرق می‌کند. هر چند در بسیاری از واژه‌ها هم یا از فارسی وام گرفته‌اند یا مشابه بوده‌است. بخش زیادی از این میراث زبانی به‌دلیل درگذشت گويش‌وران قدیمی از بین رفته و یافتن افرادی بومی که حافظه قوی برای انتقال آن داشته باشند، دشوار است.»

پاسداری از خورزوقی
کارشناس میراث ناملموس اصفهان تأکید می‌کند: «مهم‌تر از ثبت یک گویش به‌عنوان میراث ناملموس، پاسداری از آن است.» حجت‌الله ذکاوتمند از برپایی جشنواره بومی محلی، انجمن ادبی شعر به گویش خورزوقی و برپایی مسابقات شعر خورزوقی برای پویایی این گویش خبر می‌دهد.