هندوانه یلدا از کجا می آید؟

محمود مولایی- روزنامه‌نگار

هندوانه یکی از مهم‌ترین میوه‌های شب یلدا محسوب می‌شود. رنگ سبز آن نشان از آبادانی دارد و سرخی و طعم شیرین آن نشان‌دهنده عشق و دوستی است. هندوانه گرد بودن زمین را یادآوری می‌کند. به بهانه اینکه هندوانه پای ثابت خانه‌های ایرانی در شب یلداست به روستایی سر زده‌ایم که یکی از مهم‌ترین تولیدکننده‌های این میوه یلدایی است.

یک سنت 60ساله
دانه هندوانه نشان‌دهنده باروری است و کشت هندوانه در «تیرور» و «گوربند» یک سنت 60ساله محسوب می‌شود. البته 60سال پیش هندوانه فقط برای مصرف اهالی کشت می‌شد، اما رفته رفته تیرور و گوربند، 2روستایی که حالا اولی به شهر تبدیل شده و دومی هنوز روستا مانده به قطب تولید هندوانه در هرمزگان تبدیل شدند؛ استانی که خودش قطب تولید هندوانه پاییزی در کشور به‌ویژه برای شب یلداست.
فرماندار شهرستان میناب با تأیید این موضوع به همشهری می‌گوید: «طبق بررسی‌های صورت گرفته کشت هندوانه در دشت تیرور از 60سال پیش شروع شده است. در واقع هم در تیرور و هم در روستای گوربند به تناسب آبی که وجود داشت، هندوانه برای مصرف شخصی کشت می‌شد. آب زیادی وجود نداشت و به همین دلیل کشاورزی محدود بود و کشت هندوانه هم در زمین‌های کوچک صورت می‌گرفت.»  
حالا این پرسش مطرح می‌شود که چطور «تیرور» و «گوربند» به قطب تولید هندوانه تبدیل شدند. به‌گفته محمد رادمهر، احداث سدهایی در این منطقه تأثیر بسیاری در رونق گرفتن تولید هندوانه داشت. بدین‌ترتیب، کشت هندوانه در این  دو منطقه بعد از راه‌اندازی سد میناب، شمیل و سد استقلال وارد فاز تازه‌ای شد.
فرماندار شهرستان میناب توضیح بیشتری می‌دهد و می‌گوید: «در دهه1360 با راه‌اندازی سدهایی در این منطقه هزار هکتار زمین کشاورزی زیرکشت هندوانه رفت. در واقع از این زمان کشاورزی در این منطقه رونق گرفت و کشت هندوانه نیز بیشتر از هر محصول دیگری مورد توجه بود.»‌

کشت اول و کشت دوم
کاشت هندوانه در منطقه «تیرور» و «گوربند» از اواخر شهریور و برداشت آن از اوایل آذر آغاز می‌شود. این کشت به کشت پاییزه شهرت دارد و البته تنها کشت هندوانه در این منطقه نیست. فرماندار شهرستان میناب می‌گوید: «کشت نخست هنداونه از اواخر شهریور شروع می‌شود و برداشت آن در شب یلدا به پایان می‌رسد.»
محمد رادمهر توضیح می‌دهد که در واقع هدف از کشت و برداشت هندوانه در تیرور و گوربند تامین هندوانه برای شب یلداست و عمده فروش هندوانه تیرور و گوربند در شب یلدا اتفاق می‌افتد. هندوانه این منطقه فوق‌العاده مرغوب و بازارپسند است. از یکی دو هفته قبل از فرارسیدن شب یلدا کامیون‌ها در این منطقه صف می‌کشند تا بار هندوانه را به نقاط مختلف کشور ارسال کنند.
در «تیرور» و «گوربند» کشت دوم هندوانه با هدف تامین هندوانه در ایام نوروز است. به همین دلیل، در این منطقه کشت زمستانی هم صورت می‌گیرد. فرماندار میناب در این‌باره می‌گوید: «هندوانه در 2مرحله کشت و برداشت می‌شود. ابتدا در پاییز برای شب یلدا و بعد در فصل زمستان برای شب عید نوروز. یلدا که تمام شود، کشت زمستانی هندوانه شروع می‌شود.»

نقش زنان در تولید هندوانه
در سال‌های اخیر تیرور به شهر تبدیل شده، اما همچنان در کنار روستای گوربند به تولید انبوه هندوانه می‌پردازد. اهالی «تیرور» و «گوربند» اغلب نسبت فامیلی دارند، همه آشنا هستند و رفت‌وآمدشان زیاد است. نکته جالب اینکه تعداد کارکنان زن در زمین‌های کشت و برداشت هندوانه بیشتر از مردان است. این را محمد رادمهر، فرماندار میناب می‌گوید و توضیح می‌دهد: «بیشتر کارکنان در زمین‌های کشت هندوانه در تیرور و گوربند زنان هستند. فعالیت زنان در تولید هندوانه چشمگیر است و آنها تأثیر زیادی در رونق گرفتن تولیدات کشاورزی این منطقه دارند.»

سهم تیرور و گوربند
شهرستان میناب رتبه نخست تولید هندوانه پاییزه را در هرمزگان دارد. حدود 80درصد اهالی «تیرور» و «گوربند» کشاورز هستند که فقط برای شب یلدا حدود 70هزار تن هندوانه تولید می‌کنند.
فرماندار شهرستان میناب می‌گوید: «صادرات هندوانه هم از این منطقه در شب یلدا به نقاط مختلف کشور اتفاق می‌افتد. حتی هندوانه از تیرور و گوربند به حوزه خلیج‌فارس هم صادر می‌شود.»
محمد رادمهر با بیان اینکه هندوانه «تیرور» و «گوربند» یک محصول بسیار معروف است و با کیفیت بالا تولید می‌شود، می‌افزاید: «برداشت هندوانه پاییزه در سطح 2800هکتار از زمین‌های زراعی شهرستان میناب در هرمزگان صورت می‌گیرد. در شهرستان میناب کشت هندوانه در مناطق تیرور، حومه،
هشت‌ بندی، سندرک و‌گوربند انجام می‌شود و هرمزگان قطب تولید هندوانه در کشور است.»‌

‌30 آذر سال1402 برای نخستین بار جشنواره هندوانه در روستای گوربند برگزار شد. این جشن بزرگ برداشت هندوانه در استادیوم ورزشی شهدای گوربند با حضور علاقه‌مندان به فرهنگ و میراث ناملموس انجام و استقبال زیادی هم از آن شد‌

برای دومین بار قرار است جشنواره هندوانه روستای گوربند برگزار شود. با توجه به اینکه بیشتر نقاط ایران در این فصل با شرایط آب و هوایی نامساعد روبه‌رو هستند، برگزاری رویدادهای فرهنگی خالی از لطف نیست‌

محمد رادمهر فرماندار شهرستان میناب:‌ در کنار جشنواره هندوانه و شب یلدا صنایع‌دستی این منطقه نیز عرضه می‌شود.‌جشنواره هندوانه برگزار می‌شود تا شکرگزار نعمت‌هایی که خداوند به این منطقه داده، باشیم. درآمد جشنواره هندوانه گوربند در امور خیریه هزینه می‌شود‌

انار و هندوانه  از میوه‌های اصلی آیین‌های شب یلداست. شب یلدا به‌عنوان یکی از سنت‌های ایرانیان به غروب آفتاب از  ۳۰ آذر یعنی آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در اول‌ ماه دی گفته می‌شود

مکث