2هزار بدهکار مهريه در زندان هستند

لیلا شریف-روزنامه‌نگار

«چه‌کسی مهریه را داده و چه‌کسی مهریه را گرفته؟» جمله قدیمی و پرتکرار بین خانواده‌های ایرانی است، اما آمار زندانی‌های مهریه نشان می‌دهد که این جمله درست از آب درنیامده است. نیم‌نگاهی به آمار زندانی‌های کل کشور نشان می‌دهد که لحظات شیرین سفره عقد برای هزار و 613نفر به خاطره‌ای تلخ پشت میله‌های زندان تبدیل شده است و هر سال با نوسان قیمت سکه و طلا به جمعیت این زندانی‌ها افزوده می‌شود. نگرانی از طولانی شدن حضور بدهکاران مهریه در زندان‌های کشور، موجب شد تا در تمام این ‌سال‌ها خیرین برای آزادی این دسته از زندانیان دست به‌کار شوند. ستاد مردمی دیه کشور هم یکی از بازیگران اصلی این کارهای خیر است و به همین دلیل با اسدالله جولایی، رئیس هیأت امنای ستاد دیه کشور به گفت‌وگو نشستیم تا ابعاد پرونده بدهکاران مهریه و دلایل زندانی شدنشان عیان شود.

هر سال تعدادی از مردها به‌دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه، راهی زندان می‌شوند. آیا این آمار در سال‌های گذشته تغییری کرده است؟
براساس اطلاعات فعلی باید گفت که آمار زندانی‌های مهریه، کاهش چندانی نداشته است. ما معتقد هستیم که موضوع مهریه یک قرارداد کاملا اقتصادی است و تنها بار تجاری ندارد؛ به همین دلیل هیچ مرجعی نمی‌تواند در عقد قرارداد هیچ زوجی دخالت کند؛ به همین دلیل نمی‌توان برای ثبت مهریه محدودیت ایجاد کرد.

البته ثبت مهریه‌های عجیب با محدودیت مواجه شده‌اند؟
بله، در گذشته موضوعاتی برای مهریه تعیین می‌شد که مالیاتی در برنداشت؛ به‌عنوان مثال شاهد بودیم که افرادی 40کیلو بال مگس، حوله یمانی و 50هزار رز هلندی را به‌عنوان مهریه ثبت کرده بودند. اکنون دیگر این دسته مهریه‌های عجیب و غریب ثبت نمی‌شوند.

آخرین آمار زندانی‌های مهریه چه رقمی را نشان می‌دهد؟
در حال حاضر ۱۲هزار و 8زندانی جرائم غیرعمد در سطح زندان‌های کشور تحمل حبس می‌کنند که از این تعداد، هزار و 613 نفر بابت ناتوانی در پرداخت مهریه، بدهکار شده‌اند و روزهای خود را در بند زندان به شب می‌رسانند. با وجود رفع خلأهای قانونی نسبت به مجازات بدهکاران غیرتبهکار و با وجود تأکید ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب سال ۱۳۹۴ که حبس بدهکار مالی را منوط به احراز مواردی چون «استنکاف محکوم‌علیه از پرداخت بدون عذر موجه» مطرح کرده، با این شرایط باز به واسطه احکام صادر شده شاهد هستیم که جوانانی از این سرزمین به‌دلیل مشکلات مالی، توانایی پرداخت مهریه را ندارند و راهی زندان شده‌اند.

بالاترین و کمترین آمار براساس آخرین اطلاعات، مربوط به کدام استان‌ها می‌شود؟
قبل از توضیح در مورد این آمارها باید به یک نکته توجه کنیم؛ اول اینکه آمار ستاد دیه موردی است و از سوی دیگر تعداد جمعیت و بافت فرهنگی - مذهبی بر این آمار اثر‌گذار است. برخی استان‌ها بالای 100زندانی مهریه داشتند؛ در استان تهران 193نفر، استان فارس 184نفر و 108نفر هم در خراسان رضوی به‌دلیل مهریه زندانی هستند.
برخی استان‌ها به‌دلیل فرهنگ خاص تعیین مهریه، پرهیز از وارد شدن به مراحل دادگاه خانواده، تلاش روسای دادگستری استان برای حل و فصل مشکلات و قسط‌بندی مهریه، آمار کمتری را به نام خود ثبت کرده‌اند و در این رابطه توانسته‌اند دست به پیشگیری بزنند. سمنان، ایلام و قم به‌ترتیب با 7، 12و 14 زندانی مهریه در رتبه کمترین‌ها قرار دارند.

از میان آماری که در مورد زندانی‌های مهریه ارائه دادید، چه میزان از این زندانی‌ها به جز مهریه پرونده دیگری دارند؟
در برخی پرونده‌ها ممکن است محکومیت به پرداخت مهریه «تک‌قرار» نبوده و فرد بدهکار بابت جرائم دیگر یا تخلفات موجود در پرونده، غیر از زوجه، مقروض دیگران هم باشد که با لحاظ این شرایط باز وضعیت رنگ و بوی مطبوعی ندارد. طبق آمار باید گفت که تقریبا نیمی از جمعیت 1613نفری زندانیان مهریه در شمار افرادی هستند که به صرف همین مطالبه حقوقی و ارائه همین دادخواست در حصار زندان گرفتار آمده‌اند.

تغییرات قیمت طلا چقدر بر افزایش و کاهش آمار زندانی‌های مهریه اثرگذار است؟
این تغییر قیمت بی‌تأثیر نیست. درواقع اگر قیمت طلا بالا برود شاید افراد دیگری هم که دچار اختلاف هستند، مهر خود را به اجرا بگذارند و فرد چون توان تأمین ندارد، راهی زندان شود.

براساس گزارش‌های عملکرد ستاد دیه، چه تعداد زندانی مهریه آزاد شده‌اند؟
آمار کلی ستاد دیه نشان می‌دهد که در 8ماهه ابتدای سال 1403، نزدیک به 6هزار و 842زندانی آزاد کرده‌ایم.

از این میزان چه تعدادی مربوط به زندانی‌های مهریه بودند؟
ستاد دیه در رابطه با پرونده‌های مهریه با نگاه ویژه به حق و حقوق زنان تلاش می‌کند تا در مرحله اول، صلح و سازش ایجاد کند، اگر این اتفاق نیفتاد و زن مطالبه مهریه از طریق مراجع قضایی را داشت، در شرایط خاص ما در موضوع پرداخت قسط‌بندی کمک می‌کنیم؛ به‌عنوان مثال اگر 5سکه تعیین شده باشد هم این تعداد برای ایفای تعهد برای کسی که کارگر فصلی است یا پول ندارد، کار سختی است. درواقع ستاد دیه یک سقفی دارد و فقط برای پیش‌قسط اول کمک می‌کند تا فرد زندانی آزاد شود و پس از خروج از زندان امکان پرداخت سایر اقساط را داشته باشد.

به شکل تقریبی می‌توانید آمار بدهید که چه میزان زندانی مربوط به مهریه آزاد کرده‌اید؟
چنین آماری نداریم، اما بیشترین میزان زندانی‌هایی که ما آزاد کردیم مربوط به مختومه کردن پرونده محکومان مالی است و از میان این محکومان، پرونده‌های چک در رتبه اول و پس از آن پرونده‌های مربوط به مهریه و نفقه در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

بیشتر افراد زندانی شده برای مهریه در چه رده سنی قرار دارند و از چه قشری هستند؟
بسیاری از این افراد نیروی انسانی فعال هستند و آنها را باید به‌عنوان سرمایه ملی معرفی کرد. این افراد بدون توجه به صفاتی که در زندگی خانوادگی دارند، در بازار کار به‌عنوان نیروی جوان و فعال حساب می‌شوند. این افراد تا پیش از پرونده‌های مهریه، نه تبهکار بودند و نه کار خلافی انجام داده بودند، فقط هنگام عقد بدون توجه به داشته‌هایشان تعهد داده‌اند و هنگام پرداخت مهریه از پرداخت یک‌صدم تعهد خود عاجز هستند. معمولا پرونده‌های مهریه هم در اولویت رسیدگی قرار نمی‌گیرند و مشکلات این افراد به سرعت قابل حل نیست.

مجلس در تلاش است تا قانونی برای دریافت هزینه ثبت مهریه تصویب کند و بر این اساس، مهریه تا سقف 14سکه شامل پرداخت «حق ثبت» نمی‌شود، اما مهریه‌های بین 14تا 100سکه 4دهم درصد قیمت سکه‌ها می‌شوند و این هزینه تصاعدی بالا می‌رود. به‌نظر شما چنین قوانینی می‌توانند کمک‌کننده باشند؟
پیش از این هم قانونی تصویب شده بود که اگر مهریه بیش از 110سکه باشد در این صورت طبق فصل ازدواج و ماده 22قانون حمایت خانواده، پرداخت آن مشروط به توانایی مالی زوج است. به‌عبارت دیگر چنانچه مردی باید 200سکه مهریه بدهد، همسرش می‌تواند تا 110سکه را درخواست کند و درصورت پرداخت 110سکه دیگر نمی‌تواند مرد را راهی زندان کند. البته از مرد در مورد باقی مهریه رفع مسئولیت نمی‌شود و همچنان بدهکار است، تنها جنبه کیفری مهریه 110سکه رفع شده است. هر چند قانونی که ذکر شد، درصورت پرداخت 110سکه مانع زندانی شدن فرد می‌شود، اما این قانون هم نمی‌تواند افراد را به تعداد سکه‌های مهریه ملزم کند؛ بنابراین قانون جدید مجلس هم نمی‌تواند تغییرات جدی در آمار زندانیان مهریه ایجاد کند. شاید باورپذیر نباشد، اما سکه‌های تعیین شده در 90درصد پرونده‌هایی که از سوی ستاد دیه برای آزادی زندانی‌ها مهریه مورد بررسی قرار گرفته و مختومه شده، نزدیک به 5سکه است. این عدد 90درصد اغراق نمی‌شود؛ به‌عبارت دیگر با توجه به قیمت روز سکه و طلا، بحث بر سر مهریه با تعداد کم سکه است و همین میزان هم مشکل‌ساز شده است.


چند نکته درباره تعیین مهریه
1والدین زوجین بدانند از روزگاری که می‌گفتند «مهریه را کی داده و کی گرفته» گذشته و این روزها با رصد گرفتاران پرداخت مهریه، مشخص می‌شود که مهریه را نه فقط مطالبه کرده‌اند که به‌طور کامل آن را می‌خواهند.

2طرح‌هایی چون مالیات و بیمه بر مهریه و تعرفه متغیر و متناسب با تعداد ثبت سکه‌های مندرج در کابین ازجمله موضوعاتی است که این روزها صحبت از آنها در رسانه‌ مطرح می‌شود، اما این یک واقعیت بزرگ است که «تعیین میزان مهریه در فقه امامیه دایر بر تراضی طرفین است» و هرچند در قراردادهای خصوصی رعایت نظم عمومی و نص متون دینی لحاظ شده است، اما در شرایطی که هیچ‌کدام از این تهدیدات نباشد هیچ مرجع قانونی قادر نخواهد بود در شیوه تحریر مهریه مداخله‌ای کند.
3 سنت حسنه مهریه در همه کشورهای اسلامی حکایت‌گر مهر و محبت یک مرد به شریک زندگی او تفسیر و تعبیر می‌شود؛ نه ملاکی برای تفاخر با هیچ و اهرم فشاری برای تضمین خوشبختی‌های انتزاعی.




عجیب‌ترین مهریه‌ها

دادگاه‌های خانواده پر است از زنانی که برای گرفتن مهریه‌های عجیب و غریب خود مراجعه کرده‌اند؛ مهریه‌هایی که در فرایند خواستگاری، جالب و رمانتیک به‌نظر می‌آمدند، اما حالا به محلی برای مناقشه زن و شوهرهای به پایان‌خط‌رسیده تبدیل شده اند.

یک جفت قوی سفید
سال گذشته در شعبه 268دادگاه خانواده زنی برای دریافت مهریه‌اش که یک جفت قوی سفید بوده، به دادگاه مراجعه می‌کند. قوهای سفیدی که در کمال تعجب، مرد به در دادگاه آورده و به همسرش برای طلاق تحویل می‌دهد. این مهریه عجیب نه‌تنها عشق و علاقه‌ای را بین این زوج ایجاد نکرد بلکه به اسبابی برای انتقام‌گیری در زمان بحث و جدل تبدیل شده بود.

5سفر به 5آبشار بزرگ
این مهریه قرار بوده که یک مهریه رمانتیک و خاص بین دو زوجی باشد که اخیرا در یکی از شعب دادگاه خانواده در تهران طلاق گرفته‌اند. تازه این تمام مهریه نبوده و ۱۰۰ رأس اسب عربی و ۵ سفر به ۵ کشور زیارتی دنیا هم در مهریه زن جوان وجود داشته است. از آنجا که وی قادر نبود این مهریه را پرداخت کند، قرار شد زن و شوهر جوان بر سر مهریه با هم به توافق برسند تا مرد بتواند آن را پرداخت کند.

چشمانش
رسیدگی به این پرونده جنجالی به‌دنبال درخواست عجیب زن جوانی آغاز شد که ادعا می‌کرد چشم‌های شوهرش مهریه اوست! قاضی دادگاه بعد از شنیدن اظهارات زن جوان گفت: «طبق قانون شرع، اعضای اصلی بدن قابل جدا کردن نیست و تعهد مالی ایجاد نمی‌کند، چرا که چشم زمانی که زنده و قابل استفاده برای فرد باشد، باارزش است و نمی‌تواند مورد رهن و گرو قرار گیرد. پس مهریه همان است که عقد براساس آن صورت گرفته و داماد فقط محکوم به پرداخت سکه طلاست.»