صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا بانک‌ها؟
اگر به‌دنبال کسب سود بدون ریسک هستید، از صندوق‌های سرمایه‌گذاری استفاده کنید
برای سرمایه‌گذاری بدون ریسک یا کم‌ریسک راه‌های چندان متنوعی پیش روی سرمایه‌گذاران قرار ندارد. 2مسیر شناخته‌شده و پرطرفدار داریم؛ یکی سپرده‌گذاری در بانک و دیگری خرید واحدها یا یونیت‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری. همایون دارابی، کارشناس بورس و سبدگردان در گفت‌وگو با همشهری درباره مزیت سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بورسی صحبت می‌کند.
روش کار صندوق‌ها
به‌طور معمول صندوق‌ها به 2دسته کلی تقسیم می‌شوند. همایون دارابی در این‌باره توضیح می‌دهد: یکی از این دسته‌ها، صندوق‌های قابل معامله هستند که مانند سهام، دارای نمادند و روی تابلوی بورس قابل معامله هستند و افراد می‌توانند قیمت‌ها و شرایط معاملاتی این صندوق‌ها را از طریق سایت tsetmc که سایت رسمی فناوری بورس اوراق بهادار است، پیگیری کنند و دسته دوم صندوق‌های صدور و ابطالی هستند. این صندوق‌ها فاقد نمادند و برای سرمایه‌گذاری در آنها، فرد سرمایه‌گذار باید به سایت مدیریت صندوق مراجعه یا در غیراین صورت در شعب بانک یا از طریق اپلیکیشن‌هایی که از طرف سازمان بورس اجازه فعالیت در این صندوق‌ها را دارند، به سرمایه‌گذاری اقدام کند. صندوق‌های صدور و ابطالی، معاملات ثانویه ندارند و صدور و ابطال تنها از طریق مدیریت قابل انجام است، اما صندوق‌های قابل معامله، دارای نماد هستند و معاملات در آنها به‌صورت پیوسته انجام می‌شود و نیازی نیست به مدیریت صندوق مراجعه شود.
مزیت صندوق‌های درآمد ثابت نسبت به بانک‌ها
یکی از پرسش‌های پرتکرار متقاضیان کم‌ریسک سرمایه‌گذاری همواره این است که مزیت صندوق‌های درآمد ثابت نسبت به بانک‌ها چیست؟ همایون دارابی درباره این تفاوت‌ها توضیح می‌دهد: صندوق‌های درآمد ثابت نسبت به بانک‌ها چندین مزیت دارند؛ اول اینکه صندوق‌های درآمد ثابت، محاسبه سود روزشمار دارند، اما پولی که در بانک است، به حداقل مانده در یک‌ماه آن سود تعلق می‌گیرد؛ مثلا در ابتدای ماه فرد یک میلیون تومان در حساب بانکی دارد، چند روز بعد 100میلیون تومان به آن اضافه می‌کند و در هفته بعد 10میلیون تومان از حساب خود برمی‌دارد، با اینکه 90میلیون تومان پول در حساب باقی مانده، اما سودی که به فرد صاحب حساب پرداخت می‌شود به اندازه همان یک میلیون تومانی است که از اول ماه در حساب خود داشته است؛ یعنی حداقل مانده ماه، شامل سود می‌شود، اما صندوق‌ها چنین حالتی ندارند، فرد هر روز که بخواهد می‌تواند موجودی خود را کم یا اضافه کند و هرروز به اندازه سرمایه‌ای که در صندوق دارد سود دریافت کند؛ چراکه سود در صندوق‌ها به‌صورت روزشمار محاسبه می‌شود. سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها مشمول هزینه سربار نمی‌شود، بانک‌ها اما به‌دلیل داشتن شعب متعدد و تعداد بالای کارمندان، همچنین هزینه بسیار زیاد تبلیغات و... هزینه سربار بالایی را متحمل می‌شوند؛ بنابر این بانک‌ها نمی‌توانند سود قابل ملاحظه‌ای را به سرمایه‌گذاران پرداخت کنند. در مقابل صندوق‌ها هزینه‌های بسیار محدودی دارند؛ چراکه مانند بانک‌ها دارای شعب متعدد نیستند و با تعداد پایین پرسنل فعالیت می‌کنند و هزینه سربار ندارند. همچنین صندوق‌ها الزام سپرده قانونی نزد بانک مرکزی ندارند؛ به همین دلیل قادر به پرداخت سودهای بیشتری به نسبت بانک‌ها هستند. صندوق‌ها یک مزیت دیگر نیز دارند؛ اینکه صرفه را به مقیاس انجام می‌دهند؛ به‌طور مثال فرد 100میلیون تومان پول دارد و می‌خواهد آن را در بانک گذاشته و سود دریافت کند، قطعا سودی که بانک به این 100میلیون تومان می‌دهد با100میلیون تومانی که در صندوق سرمایه‌گذاری شده برابر نیست. صندوق‌های با درآمد ثابت سپرده‌های خرد مردم را جمع و آنها را به‌گونه‌ای سرمایه‌گذاری می‌کنند که به حالت صرفه در مقیاس، نرخ سود بیشتری به سرمایه‌گذاران برسد؛ به همین دلیل این صندوق‌ها عموما از طرف افراد با سرمایه‌کم مورد استقبال قرار می‌گیرند و صرفه بیشتری برای آنها خواهد داشت.
صندوق‌های درآمد ثابت چگونه کار می‌کنند؟
صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که 3تا 4دسته از آنها فراگیرتر هستند. همایون دارابی در این‌باره توضیح می‌دهد: صندوق‌های درآمد ثابت یکی از این صندوق‌های فراگیر محسوب می‌شوند. صندوق‌های درآمد ثابت، صندوق‌هایی هستند که در ابزارهای بدون ریسک سرمایه‌گذاری می‌کنند و در 2 دسته دارای تقسیم سود و بدون تقسیم سود فعالیت می‌کنند. صندوق‌های با تقسیم سود معمولا یک روز در ماه را که توسط مدیریت انتخاب می‌شود برای ارائه سود به‌دست آمده در یک‌ماه به سرمایه‌گذاران مشخص می‌کنند. صندوق‌های بدون تقسیم سود، بر حالت سود مرکب تأکید دارند، به این صورت که سود به‌دست آمده داخل صندوق می‌ماند و مجددا به آن مبلغ، سود تعلق می‌گیرد. در این صندوق‌ها هر زمانی که سرمایه‌گذار قصد برداشت سود حاصل شده را داشته باشد باید بخشی از یونیت‌های خود را به فروش برساند.
صندوق‌های سهامی چگونه کار می‌کنند؟
دسته دیگر، صندوق‌های سهامی هستند که آنها نیز به چند دسته تقسیم می‌شوند. همایون دارابی در این‌باره توضیح می‌دهد: نخستین دسته صندوق‌های سهامی عادی هستند که به‌صورت مشخص در سهام بازار با یک محدودیت کنترل‌شده سرمایه‌گذاری می‌کنند. دسته دوم صندوق‌های بخشی هستند که به‌صورت تخصصی در یک بخش مانند پتروشیمی، خودرو، فلزات، بیمه و هر صنعتی که اجازه ایجاد صندوق بخشی در آنها وجود دارد، سرمایه‌گذاری می‌کنند. در این صندوق‌ها به‌طور مثال هر وقت در گروه پتروشیمی، خودرو، بانکی، پالایشی و... رشدی ایجاد شود، سود بیشتری به صندوق‌ها و سرمایه‌گذاران می‌رسد. هرگاه یکی از صنایع، مورد توجه قرار گرفت و دارای رونق و سوددهی شد، می‌توان به جای سهام، در صندوق بخشی آن صنعت، سرمایه‌گذاری کرد. دسته بعدی صندوق‌ها اهرمی هستند. این صندوق‌ها به واسطه اهرم یا (Leverage) که استفاده می‌کنند، بسیار پرریسک هستند و بازده شاخص چندین برابری دارند؛ مثلا اگر شاخص یک‌درصد مثبت شود، صندوق‌های اهرمی از یک‌و‌نیم تا 3درصد ممکن است مثبت شوند. اگر هم شاخص یک‌درصد منفی شود، صندوق‌های اهرمی هم یک‌و نیم تا 3درصد احتمال منفی شدن دارند؛ به همین دلیل این صندوق‌ها ابزار بسیار پرریسکی برای کسانی هستند که توانایی تحمل ریسک‌های بیشتری را دارند.
کارکرد صندوق‌های کالایی چیست؟
صندوق‌های کالایی هم در حوزه‌های مختلفی فعالیت می‌کنند.
همایون دارابی با ذکر یک مثال توضیح می‌دهد؛ مانند صندوق‌های طلا که دارایی آنها به‌صورت گواهی سپرده سکه یا شمش طلاست و با تحولات بازار طلا ارزش این صندوق‌ها نیز بالا یا پایین می‌آید. یا صندوق‌های زعفران روی محصول زعفران سرمایه‌گذاری می‌کنند و شرایط مالی آنها نیز با شرایط بازار کم یا زیاد می‌شود. چند صندوق کالایی دیگر نیز در بازار فعالیت می‌کنند، اما شاخص‌ترین آنها همین 2صندوق طلا و زعفران است.
راهنمای صندوق‌های املاک و مستغلات
شاید ندانید که در بازار سرمایه برای سرمایه‌گذاری در بازار املاک نیز صندوق سرمایه‌گذاری وجود دارد. همایون دارابی در این‌باره توضیح می‌دهد: صندوق‌های املاک و مستغلات میزان زیادی ملک در اختیار دارند که آنها را اجاره می‌دهند و اجاره دریافتی از این املاک یا سود حاصل از خرید و فروش املاک دیگر را به دارندگان یونیت خود پرداخت می‌کنند. صندوق‌های زمین و ساختمان نیز بر همین اساس فعالیت می‌کنند و برای تامین مالی یک پروژه ساختمانی کاربرد دارند. به‌طور مثال فردی که یک زمین یا مجوز ساخت دارد، آن را به‌صورت صندوق درمی‌آورد و افراد با پرداخت هزینه ساخت که از طریق خرید یونیت در اختیار صندوق قرار می‌گیرد، در ساخت‌وساز آن صندوق شریک می‌شوند. بعد از تکمیل و فروش ملک سود حاصله به دارندگان یونیت تعلق می‌گیرد.
صندوق‌های جسورانه
در سال‌های اخیر کسب‌وکار استارت‌آپ‌ها رونقی قابل توجه یافته است. همایون دارابی درباره ابزار سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌گوید: صندوق‌های جسورانه یا (Venture Capital) در استارت‌آپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های نوپا سرمایه‌گذاری می‌کنند. البته دسته دیگری هم هست که در شرکت‌های خارج از بازار سرمایه که سهامی عام نیستند، سرمایه‌گذاری می‌کنند. اینها شناخته‌شده‌ترین صندوق‌های فعال در بازار سرمایه هستند که افراد می‌توانند با کمک آنها و بدون نیاز به ورود به بخش‌های اقتصادی مختلف خاص، اقدام به سرمایه‌گذاری کنند؛ مثلا اگر بازار طلا در حالت خوبی قرار دارد می‌توان به جای خرید طلای فیزیکی در صندوق‌های طلا سرمایه‌گذاری کرد.
سود سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها چگونه شناسایی می‌شود؟
سود کسانی که در صندوق‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند به چند نحوه شناسایی می‌شود. همایون دارابی می‌گوید: دسته اول صندوق‌های درآمد ثابت هستند که سود را به‌صورت نقدی تقسیم می‌کنند. زمانی افراد می‌توانند سود خود را از صندوق‌ها دریافت کنند که به خرید و فروش اقدام کرده باشند؛ مثلا یک صندوق سهامی با ارزش هر یونیت 2هزار تومان خریداری می‌کنید و حالا بعد از رشد 30درصدی بازار قیمت هر یونیت به 2600 تومان می‌رسد. شما می‌توانید تمام یا بخشی از یونیت‌های خود را بفروشید یا اگر در صندوق صدور و ابطالی یونیت دارید، تقاضای ابطال یونیت‌های‌تان را بکنید و سود حاصله از این فعل و انفعالات را بگیرید.
معرفی صندوق‌های شاخصی
صندوق‌های شاخصی بازدهی‌ای برابر شاخص اعلامی دارند. به‌گفته همایون دارابی مثلا اگر شاخص کل در یک سال 20درصد رشد داشته باشد، دارایی صندوق نیز به همین مقدار بالا می‌رود. این صندوق‌ها ابزارهای خوبی برای سرمایه‌گذارانی است که به‌دنبال بازدهی بازار هستند.
