گزارش
دست خالی اروپایی‌ها
تجربه مذاکرات سال‌های اخیر با دولت‌های اروپایی نشان می‌دهد این دست رایزنی‌ها تاکنون با نتیجه ملموسی همراه نبوده است
علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار
«آغاز ناامیدانه»؛ این عنوانی است که بیشتر کارشناسان و تحلیلگران برای نخستین دور از مذاکرات ایران و اروپا که روز جمعه برگزار شد، انتخاب کرده‌اند؛ عنوانی که پیش از هر چیز برآمده از تجربه‌های مذاکرات متعدد ایران با طرف‌های اروپایی طی سال‌های اخیر است که تاکنون نتیجه ملموسی به‌همراه نداشته‌است.
«توافق برای ادامه مذاکرات» درحالی اصلی‌ترین خروجی نخستین دور از مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی در ژنو به‌حساب می‌آید که با توجه به راهبردهای خصمانه اتخاذ شده از سوی طرف‌های اروپایی علیه ایران، به‌ویژه طی ماه‌های اخیر، تهران دیدگاه چندان خوش‌بینانه‌ای به این مذاکرات ندارد. براین اساس هم بود که عباس عراقچی، وزیر امورخارجه در آستانه برگزاری مذاکرات روز جمعه، در جریان سفر به پرتغال طی گفت‌وگویی با خبرنگاران، پیرامون برایند این مذاکرات ابراز تردید کرده و گفته بود که «به‌نظر می‌رسد کشورهای اروپایی سیاست تقابل را انتخاب کرده‌اند.»
سیاست تقابلی تروئیکای اروپایی در مواجهه با ایران که چشم‌انداز مبهمی پیش‌روی دور تازه مذاکرات در ژنو ترسیم کرده، طی هفته‌های اخیر نمودهای بارزی داشته است؛ از میدان‌داری در تصویب قطعنامه ضدایرانی اخیر در شورای‌حکام آژانس گرفته تا اعمال تحریم‌های گسترده علیه جمهوری‌اسلامی، آخرین نمونه‌های رویکرد تقابلی تروئیکای اروپایی در قبال ایران به شمار می‌رود.
اینها در حالی است که تجربه متعدد مذاکرات ایران با غربی‌ها و به‌ویژه تروئیکای اروپایی طی سال‌های اخیر، نشان می‌دهد طرف مقابل با اتخاذ رویکردهای زیاده‌خواهانه، همواره از یک‌سو به‌دنبال اعمال فشار روی جمهوری‌اسلامی و ازسوی دیگر درپی دریافت امتیازهای یک‌طرفه بوده‌است؛ موضوعی که عامل اصلی ناکامی در مذاکرات بوده است که در ادامه به بررسی برخی از نمونه‌های آن می‌پردازیم.
بی‌نتیجه ماندن سند سپتامبر
تاریخ مذاکرات: تابستان و پاییز1402
رویکرد مذاکراتی: بازگشت همه طرف‌ها به برجام
محور مذاکرات: جمع‌بندی نهایی از سند سپتامبر
طرف‌های مذاکره: ایران و 1+4 به‌صورت مستقیم و ایران و آمریکا به‌صورت غیرمستقیم
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی
نتیجه نهایی: رها کردن مذاکرات ازسوی طرف غربی و بی‌نتیجه ماندن رایزنی‌ها درباره سند سپتامبر
دلایل: با استمرار زیاده‌خواهی‌های طرف‌های غربی در حوزه موضوع‌های پادمانی از یک‌سو و در پیش گرفتن سیاست وقت‌کشی و امتیازخواهی ازسوی محور اروپا و آمریکا، روند مذاکرات بدون نتیجه پایان یافت. ازسوی دیگر تحولات منطقه‌ای در پی عملیات طوفان‌الاقصی، ادامه روند مذاکرات را از دستورکار دوطرف خارج کرد.
پشت پا زدن به بهانه اغتشاشات
تاریخ مذاکرات: شهریور ۱۴۰۱
رویکرد مذاکراتی: بازگشت همه طرف‌ها به توافق برجام
محور مذاکرات: دستیابی به سند موسوم به «سند سپتامبر»
طرف‌های مذاکره: ایران و 1+4 به‌صورت مستقیم و ایران و آمریکا به‌صورت غیرمستقیم
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی
نتیجه نهایی: به بن‌بست کشاندن مذاکرات ازسوی طرف غربی
دلایل: آغاز ناآرامی‌ها در ایران در پایان شهریورماه1401 و موج‌سواری طرف‌های مقابل با طرح ادعاهای ضدایرانی و حمایت از بی‌ثبات‌سازی ایران
آغاز دور هفتم در دولت سیزدهم
تاریخ مذاکرات: آذرماه 1400
رویکرد مذاکراتی: ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای در دولت سیزدهم
محور مذاکرات: ادامه مذاکرات براساس 6دور مذاکره قبلی، رفع تحریم‌های غربی علیه ایران و بازگشت طرفین به تعهدهای برجامی
طرف‌های مذاکره: ایران و 1+4 به‌صورت مستقیم و ایران و آمریکا به‌صورت غیرمستقیم
مذاکره‌کننده ایران: علی باقری‌کنی
نتیجه: پایان دور هفتم مذاکرات برجامی بدون دستیابی به پیشرفت محسوس در رایزنی‌ها به‌منظور رفع تحریم‌ها
دلایل: دور نخست مذاکرات برجامی در دولت سیزدهم در شرایطی بدون نتیجه مثبت به پایان رسید که تروئیکای اروپایی نقش ویژه‌ای در ایجاد بن‌بست در مذاکرات داشت. آلمان، فرانسه و انگلیس خواسته‌های ایران برای رفع تحریم‌ها و حق غنی‌سازی 20درصدی را «حداکثری» عنوان کردند؛ رویکردی که سبب شد رایزنی‌ها بی‌نتیجه پایان یابد.
رایزنی‌های بی‌نتیجه در پایان دولت دوازدهم
تاریخ مذاکرات: از فروردین‌ماه1400 تا روزهای پایانی دولت دوازدهم
رویکرد مذاکراتی: ششمین و آخرین دور مذاکرات برجامی در دولت دوازدهم
محور مذاکرات: بازگشت همه طرف‌ها به تعهدهای برجامی
طرف‌های مذاکره: ایران و 1+4 به‌صورت مستقیم و ایران و آمریکا به‌صورت غیرمستقیم
مذاکره‌کننده ایران: عباس عراقچی، معاون وقت وزیر امورخارجه دولت دوازدهم و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران
نتیجه: پایان مذاکرات بدون دستیابی به نتیجه ملموس
دلایل: با توجه به نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری سال1400 در ایران و با وجود اصرار دولت دوازدهم برای به نتیجه رساندن مذاکرات برجامی که طی سال‌های اخیر در 6دور پیگیری شده بود، به‌دلیل زیاده‌خواهی‌های طرف مقابل و تلاش برای تحمیل برخی تعهدها به ایران که به تعبیر برخی «فرابرجامی» بود، رایزنی‌ها به نتیجه نرسید.
بدعهدی در ماجرای «اینستکس»
موضوع توافق: راه‌اندازی کانال مالی میان ایران و اتحادیه اروپا موسوم به «اینستکس» به‌منظور تسهیل تجارت غیردلاری به ایران
آغاز مذاکرات: پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت‌ماه1397
طرف‌های مذاکره: ایران و تروئیکای اروپایی
وعده طرف اروپایی: راه‌اندازی کانال ویژه برای تسهیل مراودات مالی با ایران حداکثر ظرف 2ماه
راه‌اندازی اینستکس: بهمن‌ماه1397
نتیجه: تعطیل شدن اینستکس در اسفندماه1401
نکته ویژه: بدعهدی تروئیکای اروپایی در اجرای تعهدهای خود و تعلل و وقت‌کشی در راه‌اندازی کانال مالی ویژه از یک‌سو و بهانه‌تراشی برای عدم‌استفاده از این سازوکار تحت عنوان‌هایی مانند «عدم‌پذیرش اف.ای.تی.اف»، «تحریم‌ها»، «مخالفت آمریکا» و... سبب شد این کانال مالی در عمل نتیجه‌ای نداشته باشد و در نهایت نیز در اسفندماه با تصمیم سهامداران اروپایی آن، به‌کار خود پایان داد.
