گزارش
سردار دل‌ها در قاب تصویر
نگاهی به مستندهای ساخته شده درباره شهید سلیمانی به مناسبت روز قهرمان ملی
هلیا نصیری-روزنامه‌نگار
مسئله قهرمان در سینما همواره یکی از موضوعات جذاب برای سازندگان اثر سینمایی و تماشاگرانش بوده است. سینمای جهان علاوه بر پرداختن به چهره‌های مطرح، تأثیرگذار و قهرمان حقیقی خود، سعی در خلق قهرمانان خیالی دارد و در این زمینه موفق و پیشتاز است، اما در سینمای ایران خلأ وجود قهرمان در فیلم‌ها عموما حس می‌شود. فارغ از بحث مفهومی قهرمان سینمایی، ایران اگرچه نتوانسته به اندازه هالیوود قهرمان‌پروری کند، اما بارها شخصیت‌ها و قهرمانان ملی را سوژه‌ای برای فیلمسازی قرار داده است. سینمای ما به جای ساخت قهرمانان انتزاعی و غیرحقیقی از قهرمانان حقیقی کشور سخن گفته است. تاریخ ایران مملو از شخصیت‌هایی است که بازنمایی آنها می‌تواند غرور ملی را بیدار کند.
در دهه اخیر اگر قرار باشد که یک قهرمان ملی را برای روایت انتخاب کنیم، بدون شک نام شهیدحاج قاسم سلیمانی از نخستین افرادی است که در ذهن ما نقش می‌بندد؛ کسی که ما آن را با عنوان «مرد میدان» می‌شناسیم.
زندگی کسی که بیشتر سال‌های مجاهدتش در سکوت و خفا گذشت، قطعا حرف‌های ناگفته بسیاری دارد که سینمای مستند می‌تواند حقیقی‌ترین روایت را از آن انعکاس دهد.
30آبان‌ماه سال6931 شهید سلیمانی در نامه‌ای پایان سیطره‌داعش را‌بر سرزمین های اسلامی‌به‌مقام معظم رهبری‌اعلام‌کرد.به همین مناسبت سال 2041 این روز به عنوان روز قهرمان ملی نام گرفت.
«72ساعت»
روایت 3روز پایانی زندگی شهید سلیمانی
مستند «72ساعت» روایت 3روز پایانی زندگی شهید سلیمانی است؛ 3روزی که در منطقه غرب آسیا به‌ویژه عراق بسیار ملتهب و حساس بود. در چنین شرایطی حاج قاسم سلیمانی به سوریه، لبنان و عراق سفر می‌کند تا بتواند با فرماندهان محور مقاومت در منطقه گفت‌وگو کند.
کارگردان در این مستند که تولید آن 2سال طول کشیده در کنار ارائه تصاویر بازسازی شده از آن دوران، به گفت‌وگو با چهره‌های مهمی چون سیدحسن نصر‌الله، دبیرکل حزب‌الله لبنان و دیگر فرماندهان و مقامات در رابطه با 3روز پایانی عمر حاج قاسم و لحظه شهادت ایشان پرداخته است. مستند «۷۲ ساعت» به کارگردانی مصطفی شوقی و تهیه‌کنندگی مهدی مطهر محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است.
«چند قدم آن طرف‌تر»
محافظ سردار سلیمانی بودن چگونه است؟
این مستند به کارگردانی محمد صالحی درباره تیم حفاظت حاج قاسم سلیمانی است؛ تیمی که علاوه بر سختی‌های رایج شغلی‌شان با سختی‌های دیگری نیز همراه بودند؛ چراکه شخصیت حاج قاسم خاص و سخت بود. مستند نشان می‌دهد که این تیم طبق خواست سلیمانی، نباید دیده می‌شدند و سختی حفاظت از حاج قاسم این بود که نمی‌شد وی را بنا به شخصیتی که داشت، در چارچوب خاصی قرار داد؛ از فرماندهی میدان جنگ تا پوشیدن لباس دیپلمات‌ها. کارگردان در این مستند تیم حفاظت حاج قاسم سلیمانی یعنی شهید رضا خرمی، شهید وحید زمانی‌نیا، شهید شهروز مظفری‌نیا و شهید هادی طارمی که همراه با او به شهادت رسیدند را به نمایش گذاشته و علاوه بر آن با برخی دیگر از چهره‌های تیم حفاظت ایشان نیز به گفت‌وگو پرداخته است.
«۳۶۰ درجه محاصره»
مستند «۳۶۰ درجه محاصره» ساخته حامد هادیان به زمان حضور داعش در عراق، سقوط موصل و شهرهای شمالی و محاصره شهر «آمرلی» که ساکنان آن اقلیت ترکمان شیعه عراق هستند و به‌مدت ۸۰ روز در محاصره کامل و ۳۶۰ درجه داعش قرار گرفتند، می‌پردازد.
هادیان راوی فرماندهی سردار سلیمانی در عملیات نجات مردم آمرلی از چنگال داعش است؛ شهری که تمام فرماندهان، سقوط آن را قطعی می‌دانستند و به بازپس‌گیری آن امیدی نبود.
«360درجه محاصره» به تشریح عملیات نجات آمرلی می‌پردازد که سردار سلیمانی با وجود حضور نیروهای داعش در اقدامی شجاعانه شبانه با بالگرد خود را به شهر رساند و به سازماندهی نیروهای مدافع شهر پرداخت و از سقوط شهر جلوگیری کرد.
«دوئل بوکمال»
تقابل با آمریکا در آزادسازی بوکمال
این مستند برنده جایزه بهترین نویسنده گفتار متن و بهترین تدوین از هفدهمین جشنواره مستند سینماحقیقت شده است. مستند به نویسندگی و کارگردانی محمدرضا ابوالحسنی به روایت عملیات سخت و مهم آزادسازی بوکمال به‌عنوان یکی از شاهکارهای عملیات حاج قاسم سلیمانی می‌پردازد.
مستند بیان می‌کند که این عملیات ازجمله مهم‌ترین اقداماتی است که جمهوری اسلامی و گروه‌ها و کشور‌های هم‌پیمان در سوریه با هماهنگی ارتش سوریه و با همکاری نیروهای حیدریون، فاطمیون و حزب‌الله لبنان انجام داده‌اند.
این مستند برای نخستین‌بار تصاویر و قسمت‌های دیده نشده این عملیات را به نمایش گذاشته است.
مستند «دوئل بوکمال» در رابطه با تقابل با آمریکاست. عملیات آزادسازی بوکمال به این شکل است که برای آزادسازی بوکمال رقابتی میان کشور‌های مقاومت و آمریکا وجود دارد. اهمیت موضوع اینجاست که اگر آمریکایی‌ها بوکمال را می‌گرفتند، تمام راه‌های ارتباطی عراق و سوریه قطع می‌شد.
«پاییز پنجاه سالگی»
از جنوب شرق ایران تا مبارزه با داعش
این مستند به کارگردانی محسن اسلام‌زاده از دیگر مستندهایی است که با محوریت شخصیت حاج قاسم سلیمانی ساخته شده است. تفاوت آن با نمونه‌های مشابه در زاویه نگاهی است که کارگردان برای آن انتخاب کرده است. مستند از زبان سردار محمد جمالی روایت می‌شود که چندسال پیش از شهادت حاج قاسم، شهید شده است. سردار جمالی، از فرماندهان لشکر14 ثارالله، همرزم سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی است که سال 2931 در سوریه شهید شد. او به واسطه سال‌ها فعالیت در جنوب شرق کشور و ارتباط مستقیم با حاج قاسم، ایشان را به خوبی می‌شناخت. این اثر، اقتباسی از کتابی با همین نام نوشته فاطمه بهبودی است که خاطرات مریم جمالی، همسر شهید مدافع حرم محمد جمالی را به نگارش درآورده است. روایت «پاییز پنجاه سالگی» از روز‌های جنگ تحمیلی با گویش شیرین کرمانی آغاز می‌شود و به مبارزه با اشرار شرق کشور و حضور داعش در سوریه ختم می‌شود. اسلام‌زاده در این مستند، با تصاویر آرشیوی و گفت‌وگو با افرادی که همرزم حاج قاسم در ساماندهی منطقه جنوب شرق کشور بودند به واکاوی ابعاد ناگفته و کمتر دیده‌شده زندگی و شخصیت حاج قاسم سلیمانی و چگونگی برچیده شدن بساط اشرار جنوب شرق، پرداخته است. «پاییز پنجاه سالگی» با گفتار و گویش کرمانی، روایتی روان و صمیمی است و می‌تواند مخاطب را به همذات‌پنداری با شهید جمالی، وادارد. همچنین این مستند به واسطه بیان روایت از زاویه نگاه فردی که دیگر زنده نیست، بدیع و سنت‌شکن است.
