مریضخانه دولتی

تهران از حصار شاه طهماسبی تا دارالخلافه ناصری پیوسته با جمعیتی رو به رشد و همیشه با عوامل بیماری‌زای طبیعی مواجه بود. هرچند سال یکبار بیماری‌های شومی مثل وبا و طاعون و... مردمان شهر را به کام خود می‌کشاند و تنها دولتمردان و متمولان برخوردار از امکانات از مهلکه جان سالم به در می‌بردند. این‌گونه امور ضرورت اختصاص مکانی را به مداوا و درمان در سطحی گسترده‌تر پیش آورد و نظر دولت را به ساختن مریضخانه جلب کرد. «‌‌ناصر تکمیل همایون‌» در کتاب «رویدادها و یادمان‌های تاریخی تهران» درباره نخستین مریضخانه دولتی می‌نویسد: «اعتمادالسلطنه در سال پنجم سلطنت ناصرالدین شاه نوشته است: حکم شد مریضخانه ما را بین قراولخانه‌های دروازه‌های دولت و قزوین بسازند که جای 400 نفر مریض و منزل اطباء و غیره داشته باشند. یک سال بعد افزوده: مریضخانه دایر شد که مریض را در آن به خوبی معالجه می‌کنند.»

البته «فریدون آدمیت» معتقد است که تأسیس این مریضخانه دولتی همزمان با دارالفنون بوده که ساخت بنای آن در سال 1229 آغاز شد. «سعید نفیسی‌» هم با نظری کاملاً متفاوت نوشته است: «نخستین بیمارستان مطابق اروپا را حاج حسین خان سپهسالار در محل همان بیمارستان سینای امروزی دایر کرد که تا مدت‌ها به آن مریضخانه دولتی می‌گفتند.»

اما آنچه از اسناد موجود دریافت شده این است که نخستین مریضخانه دولتی در تهران همان مریضخانه خارج از دروازه دولت بوده که بنای آن همزمان با دارالفنون، تمام و در سال بعد تکمیل شد و مریضخانه‌ای نظامی بود که گاهی مهاجران و مستمندان هم از آن بهره‌می‌بردند. با تأسیس آن بیمارخانه‌ها تعطیل شد و بیماران به این مریضخانه انتقال یافتند.