قنات معروف و ماجرای طفلی که از خشم فتحعلی‌شاه در امان ماند
موضوع: قنات‌ها و آب‌انبارها
ویژگی: قصه قنات حاجعلیرضا و کشف تاریخ آب‌انبارهای محله
***
اودلاجان محله قنات‌ها و آب‌انبارهاست. کاشی‌های لاجوردی و چشم‌نواز آب‌انبار خانه اردیبهشت در اودلاجان تاریخ این آب‌انبارها را به دوره صفویه و زندیه و گاه بیشتر نسبت می‌دهد.
در جدیدترین کاوش‌های تاریخی تهران، کاشی‌های کوچک و خوش‌رنگی در آب‌انبار خانه اردیبهشت در اودلاجان کشف شد که نشان می‌دهد قدمت این آب‌انبارها به دوره‌های زندیه و گاه صفویه برمی‌گردد. آب آشامیدنی اودلاجان از ۳ قنات معروف حاجعلیرضا، قنات‌شاه و قنات مهرگرد تأمین می‌شد. در زمان تغییرات تهران در دوره قاجار قنات‌های بهارستان، نظامیه، سردار و الهیه نیز مقداری از آب این محله را تأمین می‌کردند. سرچشمه و مظهر بیشتر این قنات‌ها در دو گوشه اودلاجان یعنی سرچشمه بالا در شرق محله اودلاجان و سرچشمه پایین در غرب اودلاجان قرار داشت.
میان قنات‌های اودلاجان قنات حاجعلیرضا بسیار معروف است. داریوش شهبازی، تهران‌پژوه دراین‌باره می‌گوید: «حاج علیرضا ۲۰۰ سال پیش این قنات را در اودلاجان ساخت. او فرزند حاج‌ابراهیم، نخستین صدراعظم سلسله قاجاریه بود؛ کسی که آخرین صدراعظمی زندیه را به‌عهده داشت و موجب انتقال قدرت از زندیه به قاجاریه شد. آغامحمدخان و بعد فتحعلی‌شاه از قدرت او واهمه داشتند. درنهایت فتحعلی‌شاه از بیم‌قدرت حاج‌ابراهیم او و خاندانش را می‌کشد و در این میان به دو طفل خردسالش علیرضا و علی‌اکبر رحم می‌کند و هر دو زنده می‌مانند. این اطفال به‌عنوان خواجه به حرم‌خانه فتحعلی‌شاه راه یافتند. علیرضا، مردی خیرخواه و باایمان بود. قناتی در اودلاجان ساخت.
این قنات مثل یک سد برای تهرانی‌ها کار می‌کرد و بسیار باارزش بود. سرچشمه و مادر چاه قنات حاجعلیرضا از ضلع شمالی فرهنگسرای اندیشه آغاز می‌شود. عمق آن ۸۰ متر و طول آن بیش از ۹ کیلومتر است.» خانه‌های تاریخی اودلاجان با آب‌انبارهایشان معروف هستند؛ آب‌انبارهایی که اغلب به‌دست افراد خیر ساخته می‌شد، همچون آب‌انبار میرزا محمود، آب‌انبار نواب، آب‌انبار باغ پسته بیک، آب‌انبار رضاقلی‌خان، آب‌انبار حاجی‌ها و خشتی‌ها در کوچه سادات، آب‌انبار آقا‌بهرام، آب‌انبار کنیسه عذرا و یعقوب‌کهن در محله کلیمی‌ها و آب‌انبار بزرگ سیداسماعیل که بعد از ساخت خیابان بوذرجمهری از اودلاجان جدا شد و در محله چال‌‌میدان قرار گرفت.
در همینه زمینه :