نبودِ مدیریت سبب مهاجرت روستاییان می‌شود

محمدتقی رهنمایی | استاد دانشگاه:

مهاجرت و حاشیه‌نشینی یک مقوله 60، 70ساله در ایران است. تپه‌های زورآباد کرج یک نمونه از آن است و چند زاغه‌ در اطراف تهران نمونه دیگری است. بنابراین، حاشیه‌نشینی موضوع جدیدی نیست. در ایران همیشه تنگناهای معیشتی به اضافه توجه به شهرها، برخورداری شهرها و محرومیت روستاها سبب مهاجرت است.

مهاجرت به 2شکل است؛ مهاجرت اختیاری یا اجباری. مهاجرت اختیاری معمولا برای طبقه مرفه اتفاق می‌افتد. یعنی شرایط اقتصادی‌شان اجازه می‌دهد که به جایی با امکانات بهتر اجتماعی و فرهنگی کوچ کنند. اما مهاجرت اجباری هم به 2شکل است؛ یکی کوچاندن اجباری، مانند دوران صفویه که کردها را از جایی به جایی دیگر می‌بردند. مثلا ارامنه را از جلفا به اصفهان و تالشی‌ها را از تالش به شمال خراسان بردند. این یک کوچ اجباری بود که جنبه سیاسی و نظامی داشت.
اما آنچه مورد بحث است، به آن کوچ استیصال می‌گویند. فرد می‌بیند که دیگر اموراتش در روستا نمی‌گذرد. زندگی روستایی ثبات و بالندگی ندارد. برای اینکه روستاییان محصولات دامی و کشاورزی تولید می‌کنند و حتی صنایع‌دستی دارند. اما حالا حتی مواد غذایی از خارج وارد می‌شود. در واقع اقتصاد دلالی مشوق محصولات ارزان قیمت و چه بسا تاریخ مصرف گذشته است که وارد می‌شود. مهم هم نیست که تولیدکننده داخلی دچار مشکل ‌شود.

در مورد جامعه روستاییان خدمات مناسبی وجود ندارد؛ یعنی شما نه بیمه محصولات دارید، نه تثبیت قیمت و نه چیز دیگری. ایران که بزرگ‌ترین تولیدکننده انگور است، الان می‌بینیم انگور وارد می‌کند و گران به مردم عرضه می‌شود. در کشوری که از نظر مرکبات در خاورمیانه بی‌نظیر است، می‌بینیم که پرتغال یافا در بازار است. اینها به‌دلیل بی‌برنامگی و نبودِ مدیریت اتفاق  می‌افتد.

به عقیده من، وزارت کشاورزی را منحل کنند، هیچ اتفاقی در کشور نمی‌افتد، بلکه وضع کشاورزی و روستاییان بهتر هم می‌شود. سال‌های سال است که در یک ساختمان 27طبقه نشسته‌اند، آن هم در اتاق‌های کولردار و شوفاژدار. اما واقعیت این است که از طبقه هفدهم و بیست‌وهفتم نمی‌شود به وضعیت روستاییان رسیدگی کرد. در همه جای دنیا تشکیلات و بدنه و پیاده‌نظام وزارت کشاورزی در روستاها قرار دارند. کشاورزان ما هم‌اکنون در روستا به یک کارشناس دسترسی ندارند. هیچ کاری نمی‌توانند برای کشاورزان انجام دهند، فقط به این چسبیده‌ایم که وام بدهیم. تنها با پرداخت وام کار درست نمی‌شود. باید روستاییان حمایت فکری شوند، گاهی یک بیماری و آفت روستاییان را فلج می‌کند. برای این مسائل باید کاری کنند. به همین دلیل است فرد روستایی کشاورزی را رها کرده و به شهر مهاجرت می‌کند تا کارگری کند. اما از آنجایی که مشاغل شهری مهارت می‌خواهد و نمی‌تواند جذب شود، حاشیه‌نشین می‌شود.