پایان امپراتوری معتادان در فرحزاد

زینب زینال زاده-روزنامه‌نگار

دهه ۸۰ ‌ ‌به واسطه حضور معتادان متجاهر و وقوع انواع جرم ازجمله توزیع موادمخدر در سطح خرد و کلان و سایر آسیب‌های اجتماعی، روددره فرحزاد به کانون آسیب اجتماعی در پایتخت درآمد‌‌. مسائل و مشکلات آن تنها به موضوع آسیب‌های اجتماعی ختم نشد و رهاسازی زباله‌ها و فاضلاب به داخل رودخانه، معضلات زیست‌محیطی را رقم زد و روده دره فرحزاد به مخوف‌ترین روددره تهران معروف شد. به‌نحوی‌که نامش لرزه بر اندام پایتخت‌نشینان می‌انداخت و ساکنان همجوار از این همسایگی نامیمون ناراضی بودند. تا اینکه مدیریت شهری دوره ششم این موضوع را برنتابید و رهاسازی فرحزاد و پایان‌دادن به فرمانروایی معتادان متجاهر را در اولویت کارهایش قرار داد.


پیچیده‌شدن نسخه آسیب‌دیدگان
اواسط دی‌ ۱۴۰۰ بود که با دستور مقامات قضایی و حضور مأموران نیروی انتظامی و عوامل شهرداری تهران، طرح جمع‌آوری معتادان و کارتن‌خواب‌ها در روددره فرحزاد عملیاتی شد. گرچه چنین طرحی در سال‌های گذشته هم اجرایی شده بود اما به‌دلیل مقطعی‌بودن، آسیب‌دیدگان بازهم به رود دره فرحزاد بازگشته بودند و حتی گاهی با تیراندازی و قمه‌کشی اجازه نزدیک‌شدن به کسی را هم نمی‌دانند. ولی در این دوره، مدیریت شهری به‌گونه‌ای عمل کرد تا نسخه آسیب‌دیدگان برای همیشه پیچیده شود و دیگر نتوانند به رود‌دره فرحزاد بازگردند.

پاکسازی چهره روددره فرحزاد
روددره فرحزاد که در روزگارانی بهترین و خوش‌آب‌وهواترین نقطه تهران محسوب می‌شد، به واسطه حضور معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌ها، چنان چهره زشتی گرفته بود که حتی ساکنان مجاور هم رغبتی برای عبور از چندمتری آن نداشتند. بوی تعفن زباله‌هایی که جمع می‌کردند و استحمام‌نکردنشان بسیار آزاردهنده بود و پایان‌دادن به این وضعیت مطالبه نه‌تنها ساکنان محدوده روددره فرحزاد بلکه پایتخت‌نشینان بود؛ چراکه رود دره فرحزاد به یک وصله ناجور برای کلانشهر تهران تبدیل شده بود و پاکسازی آن برای همه مردم شهر ضرورت داشت.

همراهی معتمدان محلی
پایان‌دادن به تصرف چند دهه‌ای معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌ها در روددره فرحزاد کار آسانی نبود. گرچه نیروی انتظامی و مقامات قضایی در کنار عوامل شهرداری تهران قرار گرفتند اما برای به‌دست‌آوردن نتیجه مطلوب و رهایی همیشگی این روددره از دست آسیب‌دیدگان اجتماعی، نیاز به ظرفیت مردمی بود. معتمدان محلی پای‌کار آمدند و در جلسه‌ها و کارگروه‌هایی که در این زمینه برگزار می‌شد، از جان و دل مایه می‌گذاشتند و حتما شرکت می‌کردند و به‌عنوان راهبر و راه‌بلد، راهکار ارائه می‌دادند که منتج به نتایج مطلوب شد و چهره فرحزاد به‌طورکلی تغییر کرد.

مرز 2 منطقه غربی
روددره فرحزاد به لحاظ موقعیت جغرافیایی ‌ حدفاصل مرز مناطق ۲ و ۵ شهرداری قرار گرفته است. ازاین‌رو لازم بود تا مدیریت شهری هر دو منطقه موضوع را با جدیت پیگیری کنند. ایجاد ظرفیت برای پذیرش آسیب‌دیدگان اجتماعی اعم از معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌ها نخستین گامی بود که برداشته شد و ساماندهی گروه هدف در این مراکز، گره مشکلات را باز کرد و طرح جمع‌آوری در مرحله اول (سال ۱۴۰۰) به نحو مطلوبی انجام شد. هر منطقه هم با تعاملی که داشت برای ساماندهی آسیب اجتماعی محدوده کم نگذاشت‌.

جمع‌آوری سرپناه‌های پارچه‌ای
لباس کهنه، بنرهای تبلیغاتی، پارچه‌های دورریز دیگران و انواع پلاستیک ابزاری بودند که آسیب‌دیدگان اجتماعی از آنها برای ساخت سقف و محل اسکان استفاده می‌کردند.اگرچه بخش زیادی از سکونتگاهشان پارچه‌ای و سازه‌های ناایمن بود اما در راستای طرح ساماندهی معتادان متجاهر، این سرپناه‌ها هم جمع‌آوری شدند. حواشی این سکونتگاه‌ها هم انبوه زباله‌ پلاستیکی و ضایعات جمع‌آوری‌شده بود که به واسطه‌فروش آنها هزینه مواد‌مخدر را تأمین می‌کردند و در واقع داد‌و‌ستد بین فروشنده و مصرف‌کننده به راحتی رقم می‌خورد.

جمع‌آوری زباله‌ها و سرنگ‌های رهاشده
در کنار ساماندهی معتادان و کارتن‌خواب‌ها، جمع‌آوری زباله‌های رهاشده هم  در دستور کار قرار گرفت؛ چراکه به‌دلیل حضور آسیب‌دیدگان اجتماعی در این دره، پای نیروهای خدمات شهری به آن باز نشده بود و زباله‌ها سال‌های زیادی روی‌هم تلنبار و دره به زباله‌دانی تبدیل شده بود. علاوه‌ بر آن در جای‌جای این دره سرنگ‌ها رها شده بودند که جمع‌آوری آنها با حضور حدود ۳۰۰ نیروی پاکبان عملیاتی‌ و این کار به‌صورت دستی در روددره انجام شد.

پاکسازی کامل دره
آسیب‌دیدگان اجتماعی، در دهه‌های مختلف قلمرو خود در روددره فرحزاد را چنان گسترده کرده بودند که اجرای طرح ماه‌ها به طول انجامید. اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت‌ ‌ ۱۴۰۱ بود که مرحله دوم طرح ضربتی جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌ها به مرحله پایانی رسید و بنا بر اعلام پلیس مبارزه با مواد‌مخدر، حدود ۱۵۰۰ معتاد متجاهر و ۳۰ فروشنده مواد‌مخدر و ۶۰ کیلوگرم انواع مواد‌مخدر از روددره فرحزاد جمع‌آوری شد‌ و سرانجام پاکسازی کامل صورت گرفت.

پاکسازی غارهای ۵۰ متری
حفر تونل‌های ۵۰ متری در جداره‌های روددره و مبله‌کردن آنها نشان می‌داد که آسیب‌دیدگان اجتماعی قصد داشتند برای همیشه مالکیت خود را در آن تثبیت کنند. تونل‌هایی که به شکل غار بودند و آسیب‌دیدگان برای استعمال مواد‌مخدر از آنها استفاده می‌کردند، همگی پاکسازی شدند. آسیب‌دیدگان اجتماعی و مافیای حامیان آنها، هرگز گمان نمی‌کردند یک روز سلطنتشان در رود‌دره فرحزاد نابود شود و به خط پایان برسد؛ چرا که  با سال‌ها حضورشان هر کاری دلشان خواست در این نقطه از تهران انجام دادند.

 تداوم نظارت در روددره
حالا جمع‌آوری و ساماندهی آسیب‌دیدگان اجتماعی روددره فرحزاد به پایان رسیده است؛ اثری از معتاد متجاهر و کارتن‌خواب در این حوالی دیده نمی‌شود اما نظارت شهرداری بر این محور همچنان تداوم دارد. البته در این میان مشارکت مردمی هم ضروری است و شهروندان برای جلوگیری از بازگشت معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌ها به این نقطه از شهر می‌توانند موارد را با سامانه ۱۳۷ مطرح کنند.

انتقال معتادان به مراکز غربالگری
در مرحله اول اجرای طرح ضربتی (دی‌ ۱۴۰۰) حدود ۴۰۰ معتاد متجاهر و کارتن‌خواب از رود‌دره فرحزاد جمع‌آوری شدند. زن و مرد، پیر و جوان در میانشان دیده می‌شد و وجه اشتراک همگی گرفتاری در دام اعتیاد بود. برای همین آنها ابتدا براساس سن و سلامت و جنسیت، تفکیک‌ و متناسب با شرایطی که داشتند به مراکز غربالگری منتقل شدند. از همان ابتدای اجرای طرح، مدیریت شهری موضوعات ترک اعتیاد معتادان و بازگشت آنها به اجتماع را در دستور کار قرار داد تا از این طریق مانع از برگشت آسیب‌دیدگان اجتماعی به روددره فرحزاد شود.

مردم چه می‌گویند؟

معتاد‌ها جمع شدند، نگهبانی از دره ادامه داشته باشد
دو سوی دره فرحزاد، ساکنانی قدیمی دارد که در فرحزاد، اول روستاییان بودند و بعد معتادان آمدند و به عاملی برای مزاحمت تبدیل شدند. این میان درختان باغ‌ها در آتش سوختند، معتادان برای تامین هزینه موادشان وارد محله‌ها شده و گاه دست به دزدی یا جمع‌آوری زباله می‌زدند و... تمامی این موارد را ساکنان به چشم دیدند و حرف‌های زیادی برای گفتن از آن دوران و شرایط فعلی دارند.

گدایی معتادان مقابل محل گذر

مریم حیدری
ساکن‌ خیابان زارع - منطقه 5
مدت سکونت‌ 31سال
در گذشته تعداد معتادان زیاد بود، مقابل نانوایی می‌نشستند و از مردم گدایی می‌کردند یا درون سطل آشغال‌ها را می‌گشتند؛ حتی در بوستان‌های شهرک نفت هم تردد داشتند، اما حالا نه‌تنها معتادی در محله نمی‌بینیم، بلکه می‌توانیم با خیالی آسوده فرزندان خود را به بوستان‌های محله بفرستیم؛ چون دره پاکسازی شده است.

کوچ ساکنان

هادی صیادیان
ساکن‌ نبش شهیدابراهیم فرحزادی
مدت سکونت
‌ از 30سال قبل
در این سال‌ها زندگی نداشتیم. کف دره پر از معتاد بود و موادفروشان هم مسلح بودند؛ حتی نمی‌توانستیم لحظه‌ای در خانه‌های خود را باز نگه داریم؛ چون معتادان با ورود به محله حتی به دمپایی‌ها هم رحم نمی‌کردند؛ به همین دلیل خیلی‌ها از محله رفتند، اما با اجرای طرح، تعدادشان بسیار کمتر شد و امیدواریم این روند ادامه داشته باشد.

خودروها در امان نبودند

 سیدحسن دلباز
ساکن خیابان معین - منطقه 5
مدت سکونت‌ 20سال
تا همین چند وقت پیش معتادها در تمام محله پخش بودند و جلوی چشم مردم مواد مصرف می‌کردند. در کوچه‌های اطراف هم دیده می‌شدند و گاهی از خودرو‌های پارک‌شده سرقت می‌کردند یا به آنها خسارت می‌زدند، ولی وقتی که پاکسازی دره شروع شد تعدادشان کم شد. باید مراقبت از دره را ادامه داد. اگر این کار تداوم نداشته باشد، معتادها دوباره برمی‌گردند.

برخورد جدی با فروشندگان

 شعبان منصوری
ساکن محله فرحزاد کوچه عمویی
مدت سکونت‌ 35سال
تعداد معتاد‌ها و فروشندگان تا قبل از طرح پاکسازی خیلی زیاد بود، اما مشکل اصلی فروشندگان هستند که هنوز گاهی نامحسوس در محله تردد می‌کنند. باید با این افراد برخورد جدی‌تری صورت بگیرد تا جرأت ورود به فرحزاد را پیدا نکنند؛ چون با کمترین غفلتی باز این محدوده زیبا، جولانگاه معتادان می‌شود.

تفرجگاه جدید برای بانوان



طاهره سیفی
ساکن‌ خیابان دوازدهم - مدت سکونت‌ 12سال
قبلا تعداد معتاد‌ها زیاد بود و اطراف سرویس‌های بهداشتی بعضی پارک‌های محله دیده می‌شدند که باعث نگرانی اهالی شده بود. برای خانم‌هایی که صبح‌ها برای قدم زدن به بوستان‌های محله می‌رفتند حضور معتاد‌ها یک تهدید محسوب می‌شد. حالا بعد از پاکسازی دره دیگر در این نقاط نیستند و این تفرجگاه جدید ایجاد شده است.

منطقه قرمز را ‌وضعیت سفید گرفت

محمدامین توکلی‌زاده، معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران:دره فرحزاد یکی از مناطق قرمز و بحرانی شهر تهران در سال‌های گذشته بود و اهالی هم از حضور معتادان و تردد آنها در رنج بودند. برای سفیدکردن وضعیت این منطقه قرمز، برنامه‌ریزی‌ها در قالب قرارگاه اجتماعی انجام و معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌ها جمع‌آوری شدند. برخی مشمول ماده ۱۶ (پذیرش در کمپ و یاور‌شهرها) و تعدادی هم در گرمخانه‌ها پذیرش شدند. اکنون مخوف‌ترین روددره تهران به یک مکان امن و آرام برای خانواده‌ها تبدیل شده و با تکمیل سایر فازهای آن قطعا شاهد یک ظرفیت گردشگری طبیعی در تهران خواهیم بود.

تبدیل کلونی آسیب به تفرجگاه


سید محمد نقیب، مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران:ساماندهی آسیب‌های اجتماعی روددره فرحزاد جزو کار‌های بزرگ در این دوره از مدیریت شهری بود که می‌توان به‌عنوان افتخار دوره ششم از آن یادکرد؛ چرا که در یک اقدام جهادی نقطه آسیب به یک تفرجگاه تبدیل شد و این موضوع رضایتمندی شهروندان را به همراه داشت. در واقع جمع‌آوری و ساماندهی آسیب‌دیدگان اجتماعی رود‌دره فرحزاد در جریان چندین طرح شبانه‌روزی انجام شد و امروز به‌صراحت می‌توان گفت که دیگر خبری از کلونی آسیب در روددره فرحزاد نیست.

۶۰کیلوگرم انواع مواد‌مخدر سال ۱۴۰۱در طرح ساماندهی روددره فرحزاد کشف شد‌
۳۰۰  پاکبان وظیفه جمع‌آوری زباله‌های روددره فرحزاد را به‌عهده داشتند.
۵۰متر طول تونل‌هایی بود که آسیب‌دیدگان اجتماعی در جداره روددره فرحزاد حفر کرده بودند.
2000معتاد متجاهر و کارتن‌خوابدر این سال‌ها  از رود دره فرحزاد جمع‌آوری شدند.
۳۰فروشنده مواد‌مخدر سال ۱۴۰۱در روددره فرحزاد دستگیر شدند.