رمزگشایی از حافظه انسان

زهرا خلجی -روزنامه‌نگار

حافظه به ما کمک می‌کند تا زندگی روزمره خودمان را بسازیم، روابطی را ایجاد کنیم که برای رفاه ما حیاتی است و رویدادهای مهم گذشته خود را به‌خاطر بسپاریم. در مجموع حافظه زندگی ما را شکل می‌دهد و در تمام جنبه‌های زندگی انسان، از یادگیری و حل مسئله تا تصمیم‌گیری و تعاملات اجتماعی، نقش پررنگی ایفا می‌کند. اکثر شواهد موجود نشان می‌دهد که عملکرد حافظه توسط هیپوکامپ و سایر ساختارهای مرتبط در لوب تمپورال یا گیجگاهی که دردوطرف مغزاست انجام می‌شود. درک اینکه حافظه چیست و چگونه کار می‌کند، می‌تواند به ما برای داشتن یک زندگی بهتر و راحت‌تر کمک کند.

تعریف حافظه از منظر روانشناسان
حافظه به فرایندهای روانی کسب، ذخیره، نگهداری و بازیابی اطلاعات اشاره دارد. حافظه شامل 3 فرایند اصلی است: رمزگذاری، ذخیره‌سازی‌ و بازیابی.
حافظه انسان شامل توانایی حفظ و بازیابی اطلاعات است. با این حال، این یک فرایند بی‌عیب و نقص نیست. گاهی اوقات افراد چیزهایی را فراموش می‌کنند یا به اشتباه به یاد می‌آورند. گاهی نیز اطلاعات در وهله اول به درستی در حافظه رمزگذاری نمی‌شوند.
مشکلات حافظه اغلب آزارهای نسبتاً جزئی هستند؛ مانند فراموشی تاریخ تولد. با این حال، می‌توانند نشانه‌ای از مشکلاتی جدی مانند بیماری آلزایمر و انواع دیگر زوال عقل باشند. این شرایط بر کیفیت زندگی و توانایی عملکرد تأثیر می‌گذارد. در این مطلب به چگونگی شکل‌گیری حافظه و چرایی فراموشی آنها می‌پردازیم.

حافظه چگونه شکل می‌گیرد
برای ایجاد یک حافظه جدید، اطلاعات باید به شکل قابل استفاده تغییر یابد که از طریق فرایندی به نام رمزگذاری رخ می‌دهد. هنگامی که اطلاعات با موفقیت رمزگذاری شد، باید برای استفاده بعدی در حافظه ذخیره شود. مدت‌هاست که محققان بر این باورند که حافظه به‌دلیل تغییر در نورون‌های مغز (سلول‌های عصبی) شکل می‌گیرد. امروز ما اینگونه درک می‌کنیم که حافظه از طریق ارتباطاتی که بین این نورون‌ها وجود دارد ایجاد می‌شود.
تغییرات در اتصالات بین سلول‌های عصبی (معروف به سیناپس) با یادگیری و حفظ اطلاعات جدید مرتبط است. تقویت این ارتباطات به انتقال اطلاعات به حافظه کمک می‌کند. به همین دلیل است که مرور و تکرار اطلاعات، توانایی به‌خاطر سپردن آنها را بهبود می‌بخشد. تمرین، ارتباطات بین سیناپس‌هایی را که آن حافظه را ذخیره می‌کنند، تقویت می‌کند.
مقدار زیادی از حافظه ذخیره شده در بیشتر مواقع در ضمیر خودآگاه ما قرار دارد؛ به جز زمانی که واقعاً نیاز به استفاده از آن داریم. فرایند بازیابی حافظه به ما اجازه می‌دهد تا خاطرات ذخیره شده را آگاهانه به یاد بیاوریم.

سازماندهی حافظه
توانایی دسترسی و بازیابی اطلاعات از حافظه بلندمدت به ما این امکان را می‌دهد که در واقع از این پدیده برای تصمیم‌گیری، تعامل با دیگران و حل مشکلات استفاده کنیم. اما برای اینکه حافظه قابل بازیابی باشد، باید به‌نحوی سازماندهی شوند. یکی از راه‌های تفکر در مورد سازماندهی حافظه، مدل شبکه معنایی است. این مدل نشان می‌دهد که محرک‌های خاصی حافظه‌های مرتبط را فعال می‌کنند. دیدن یا به‌خاطر سپردن یک مکان خاص ممکن است خاطراتی را که در آن مکان رخ داده‌اند فعال کند.
برای مثال، فکر کردن به ساختمان یک دانشکده خاص، ممکن است خاطرات حضور در کلاس‌ها، مطالعه و معاشرت با همسالان را در ذهن ایجاد کند. برخی از محرک‌ها گاهی اوقات می‌توانند به‌عنوان محرک‌های قدرتمندی عمل کنند که خاطرات را به ضمیر آگاهانه ما متصل کنند. مثلا رایحه یک نمونه از این محرک‌هاست. استشمام یک بوی خاص، مانند عطر یا کلوچه‌های تازه پخته شده، می‌تواند خاطرات زنده‌ای را ایجاد کند که به افراد و رویدادهای گذشته فرد مرتبط است. برای شناسایی یک عطر، شخص باید به یاد داشته باشد که قبلاً چه زمانی آن را استشمام کرده است، سپس آن را به اطلاعات بصری که در همان زمان رخ داده است متصل کند؛ بنابراین هنگامی که مناطقی از مغز که به حافظه متصل است آسیب می‌بیند، توانایی شناسایی بوها در واقع مختل می‌شود. در عین حال، محققان دریافته‌اند که رایحه می‌تواند به ایجاد خاطرات زندگی‌نامه‌ای در افرادی که مبتلا به بیماری آلزایمر هستند کمک کند؛ این نشان می‌دهد که خاطرات چقدر می‌توانند قدرتمند باشند.