نانوایی 100ساله ثبت ملی‌می‌شود

محمود مولایی- روزنامه‌نگار

نانوایی «شیخ‌احمد» در شهرستان کوهبنان کرمان با قدمتی بیشتر از 100سال در حالی همچنان پابرجاست که برای ثبت در فهرست آثار ملی ملموس و ناملموس آماده می‌شود.
قدیمی‌ترین نانوایی‌کوهبنان عنوان قدیمی‌ترین نانوایی کرمان را هم در اختیار دارد. ظاهرا همه‌‌چیز آماده است؛ اصالت نانوایی شیخ‌احمد حفظ شده و البته بافتی که یادآور معماری دوران پیشین در منطقه کوهبنان و  آتش تنور آن كه همچنان روشن است.


از 7سالگی
احمد قطبی، مشهور به «شیخ‌احمد» صاحب نانوایی‌اي است که به نام خودش مزین شده است. با اینکه چند سالی است خودش پای تنور نمی‌ایستد، اما حضور فعالی در نانوایی پسرش دارد. نانوایی، شغل آبا و اجدادی شیخ احمد محسوب می‌شود. او متولد1308 است و نانوایی شیخ‌احمد هم اگرچه چندسالی تعطیل شده بود، اما قرار است دوباره تنور آن روشن شود. احمد قطبی به همشهری می‌گوید: «شغل پدر و پدربزرگم هم نانوایی بود. خود من هم از 7سالگی در نانوایی پدرم مشغول به‌کار شدم و هیچ‌وقت شغل دیگری را تجربه نکرده‌ام. من هميشه به پخت نان علاقه داشتم؛ درست مثل پدرم.»
او ادامه می‌دهد: «یادم است پدربزرگم هم نانوا بود. نامش آشیخ عبدالحسن قطبی بود و در کوهبنان همه او را می‌شناختند. جزو افراد معتمد شهرستان بود. اینها را گفتم تا بگویم من از پدر و پدربزرگم کار کردن در نانوایی را یاد گرفته‌ام.»


ثبت در فهرست آثار ملی
نانوایی شیخ‌احمد به همراه خودش به‌عنوان پیشکسوت نانوایی کرمان برای ثبت در فهرست ملی آثار ملموس و ناملموس کشور مستندسازی شده و با تمهیدات اندیشیده شده مرمت، احیا و فعال شدن آن در دستورکار قرار گرفته است. شیخ‌احمد شناسنامه این نانوایی است؛ نانوایی‌اي که با جان و دل از آن نگهداری کرده و به‌گفته خودش، مردم اين نانوایی را خیلی دوست داشته و دارند. شیخ‌احمد می‌گوید: «قدیم‌ها دادوستد می‌کردیم. ما نانوا بودیم و وقتی قرار بود گندم خریداری کنیم، نان را روی یک کفه ترازو مي‌گذاشتيم و گندم را در کفه دیگر ترازو. یعنی نان می‌دادیم و گندم می‌گرفتیم. بعد گندم را آسیاب می‌کردیم و با جمع‌آوری هیزم، تنور را برای پخت نان آماده می‌کردیم. آن موقع تافتون سنتی می‌پختیم.» 


ارباب‌رعیتی
در زمانه‌ای که ارباب‌رعیتي در جای‌جای کشور رواج داشت، شیخ‌احمد نیز به‌عنوان شخصي كه ‌زاده شده در یک خانواده رعیت بود، خاطرات جالبی از آن زمان دارد. قطبی می‌گوید که گندم را از ارباب تهیه می‌کردند ولي گاهی ارباب گندم در اختیار نانوایی قرار نمی‌داده. شیخ‌احمد می‌گوید: «زمانی که نوجوان بودم، گاهی گندم نبود. می‌گفتند قحطی شده یا گران است و به‌صرفه نیست. برای همین، همیشه از آرد گندم استفاده نمی‌کردیم. گاهي گندم را از ارباب می‌گرفتیم ولي وقت‌هايي هم كه ارباب می‌گفت گندم نیست، به جای آن به ما جو، ارزن، عدس و ذرت می‌داد.»
او یادآور می‌شود: «به همین دلیل، یادم هست كه نان ارزن، عدس، ذرت و جو هم می‌پختیم. از هر یک 3، 4کیسه آسیاب می‌کردیم و به پخت نان ادامه می‌دادیم. البته برای خود ارباب همیشه گندم بود.»‌ در دورانی که قحطی ایران را فراگرفته بود، نانوایی شیخ‌احمد همیشه باز بود و کار می‌کرد. او می‌گوید، درست است که گاهی نان گندم نداشتیم، اما از غلات دیگر نان می‌پختیم تا مردم بدون نان نمانند: «نان گندم از همه بهتر بود ولی وقتی نان گندم نبود، هر چه که می‌پختیم، مردم مي‌گرفتند.»

بافت قدیمی
به‌گفته رئیس میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کوهبنان در این شهرستان نانوایی‌های دیگری هم هست که قدیمی به‌حساب می‌آیند، ولی نانوایی شیخ‌احمد از همه نانوایی‌های کوهبنان قدیمی‌تر است.
مهدی احمدی به همشهری می‌گوید: «قدمت این نانوایی به بیش از 100سال می‌رسد.» او درباره اینکه چرا نانوایی شیخ‌احمد چند سال پیش تعطیل شد، عنوان می‌کند: «خوشبختانه صاحب اين نانوایی در قید حیات و همچنان مشغول به‌کار است. البته در اين نانوایی قدیمی در حال حاضر نان پخت نمی‌شود. اجداد آشیخ‌احمد قطبی نانوا بودند و خودش هم از کودکی در نانوایی پدرش کار می‌کرد.»‌ رئیس میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کوهبنان می‌گوید: «نانوایی شیخ‌احمد در حال حاضر تعطیل است، ولی بافت قدیمی آن پابرجاست. البته این نانوایی طی زمان دچار آسیب‌هایی شده است. قرار است بافت نانوایی مرمت و احیا شود، به‌طوری که علاوه بر قرار گرفتن در فهرست آثار ملی، بار دیگر شروع به‌کار کند.»  به‌گفته مهدی احمدی، خوشبختانه این سازه شرایط مناسبی دارد و می‌تواند با شروع به کار، به عموم مردم خدمت‌رسانی کند.

فرزند و نوه شیخ‌احمد
«فرزندان شیخ‌احمد نیز نانوا هستند و این شغل نسل به نسل با خانواده آقای قطبی همراه بوده است. پسر آشیخ‌احمد در حال حاضر یک نانوایی دارد که در آنجا نان سنگک و تافتون پخت می‌شود. نوه شیخ‌احمد نیز نانواست و به‌صورت خانوادگی در اين حرفه مشغول به‌کار هستند.» رئیس میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کوهبنان با ذکر این توضیحات، معتقد است که یکی از دلایل حفظ نانوایی شیخ‌احمد، شغل خانوادگی آنهاست. مهدی احمدی البته به دلایل دیگر پایداری این سازه باارزش هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «در گذشته در کوهبنان حرفه سفالگری نيز وجود داشت كه دلیل آن، خاک مناسب است. به همین دلیل، از خاک این منطقه برای سفالگری و درست کردن کاهگل جهت ساخت خانه استفاده می‌شد و از آنجا‌ که خاک بسیار مرغوبی دارد، سبب شده نانوایی شیخ‌احمد با قدمت بیش از 100سال همچنان پابرجا بماند.»‌‌

تنور قدیمی

جالب این است که تنور قدیمی نانوایی شیخ‌احمد طی دهه‌ها اصلا آسیب ندیده است. رئیس میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کوهبنان می‌گوید: «تنوری که از آن برای پخت نان استفاده می‌شد، بیشتر از 70سال قدمت دارد، درحالی‌که کاملا سالم است و بدون ترک‌خوردگی. شرایط این تنور به‌گونه‌اي است که همچنان می‌توان از آن برای پخت نان بهره‌ برد.»  او تأکید می‌کند: «مرمت نانوایی قرار است با همان سبک و سیاق قدیمی صورت بگیرد و  اكنون قدیمی‌ترین نانوایی و قدیمی‌ترین نانواي استان کرمان در شهرستان کوهبنان قرار دارد.»  شهرستان کوهبنان در فاصله ۱۴۰کیلومتری شمال مرکز استان کرمان واقع شده است.

احمد قطبی مشهور به شیخ‌احمد: شغل پدر و پدربزرگم هم نانوایی بود. خود من هم از 7سالگی در نانوایی پدرم مشغول به‌کار شدم و هیچ‌وقت شغل دیگری را تجربه نکرده‌ام. من هميشه به پخت نان علاقه داشتم؛ درست مثل پدرم. یادم هست پدربزرگم هم نانوا بود. نامش آشیخ عبدالحسن قطبی بود و در کوهبنان همه او را می‌شناختند

رئیس میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کوهبنان می‌گوید: «نانوایی شیخ‌احمد در حال حاضر تعطیل است، ولی بافت قدیمی آن پابرجاست. البته این نانوایی طی زمان دچار آسیب‌هایی شده است. قرار است بافت نانوایی مرمت و احیا شود، به‌طوری‌که علاوه بر قرار گرفتن در فهرست آثار ملی، بار دیگر شروع به‌کار کند

در گذشته در کوهبنان حرفه سفالگری وجود داشت و دلیل آن، خاک مناسب آن منطقه بود. به همین دلیل،  از خاک این منطقه برای سفالگری و درست کردن کاهگل برای ساخت خانه استفاده می‌شد و از آنجایی که خاک بسیار مرغوبی دارد، سبب شده نانوایی شیخ‌احمد با قدمت بیش از 100سال همچنان پابرجا بماند