بافت فرسوده
نگاه سوداگرانه به بافت‌های فرسوده
انبوه‌سازی در محله‌های دارای بافت فرسوده روشی دولتی برای تأمین مسکن و حرفه‌های موقت است نه حل مشکلات شهری
محمد سرابی | خبرنگار:
رویکرد انبوه‌سازی در بافت‌های فرسوده که به‌عنوان بخشی از طرح بزرگ «بازآفرینی شهری» مطرح شده با انتقاد برخی کارشناسان روبه‌رو شد. به‌نظر می‌آید در طرح‌هایی که برای رفع مشکل بافت‌های فرسوده ارائه شده تأمین مسکن برای کسانی که به‌دنبال خانه‌دار شدن هستند و ایجاد شغل مقطعی اهمیتی بیشتر از رفع مشکل محله‌ها پیدا کرده‌است.
در همایش پیگیری روند اجرای برنامه ملی بازآفرینی شهری روز سه‌شنبه که باحضور «حسن روحانی» رئیس‌جمهور و شهرداران کلانشهر‌های کشور برگزار شد «هوشنگ عشایری» معاون وزیر راه‌و‌شهرسازی از ابعاد عظیم اجرایی و اشتغالزایی این طرح گفت. اما به فاصله یک روز در سومین جلسه ارائه پژوهش‌های مدیریت شهری، کارشناسان موضوع‌های اصلی طرح شده در همایش روز قبل را زیر سؤال بردند. سخن اصلی طرح شده در جلسه « محله محوری و بافت فرسوده» این بود که دولت نباید با استفاده از وسعت بافت‌های فرسوده درون شهرها، اقدام به انبوه‌سازی مسکن و ایجاد اشتغال کند، بلکه هدف اصلی باید بهبود شرایط زیستن در محله‌ها باشد.
دو جلسه قبلی ارائه پژوهش‌های مدیریت شهری، با موضوع‌های «تخلف و رانت» و «نامگذاری» برگزار شده بود اما این نشست، انتقادی آرام به سیاست اخیر نوسازی بافت‌های فرسوده بود اگر چه سخنرانان آن از عزم دولت برای بازسازی بافت‌های فرسوده کلانشهر‌ها استقبال کردند. صریح‌ترین انتقاد از زبان رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران بیان شد.
«محمد سالاری» گفت: آقای روحانی از طرح مسکن امید صحبت کرده‌اند که در واقع به‌معنای طرح مسکن مهر داخل شهر است. او تصریح کرد: همه ما کارشناسان و شهرسازان باید در مقابل این رویکرد آقای رئیس‌جمهور بایستیم، زیرا در این طرح می‌خواهند از گستردگی بیش از حد بافت‌های فرسوده برای رونق ساخت‌وساز و اشتغالزایی استفاده کنند تا بافت‌های فرسوده به مناطق انبوه‌سازی بدل شود.
محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر
مسکن مهر داخل شهر
چالش بافت‌های فرسوده در سراسر کشور و به‌ویژه در تهران از ابرچالش‌های جامعه شهری است که دفع آن در اولویت کاری دولت هم قرار دارد. رئیس‌جمهور پیش از این هم در دو گفت‌وگوی مستقیم با مردم دراین‌باره تذکر داده‌است و در این زمینه دانشگاه‌ها و مراکز علمی نشست‌های گوناگونی برگزار کرده‌اند اما در این بازه زمانی موضوع بافت‌های فرسوده به دغدغه دولت هم تبدیل شده است.
خوشبختانه با اجماع نسبی به یک شیوه مداخله رسیدیم که «بازآفرینی شهری» نام گرفته است. جلسات بازآفرینی در استان‌ها به ریاست استاندار تشکیل شده و چند روز پیش هم در تهران همایش ملی بازآفرینی برگزار شد. با این حال وقتی می‌گوییم 40درصد بافت‌های فرسوده نوسازی شده‌است، منظور صرفا کالبد آنهاست. زیرا طرح «مسکن امید» همان طرح «مسکن مهر داخل شهر» است و از ترکیه کپی‌برداری شده است. امیدوارم کارشناسان بتوانند رئیس‌جمهور را قانع کنند تا این مدل را پیاده‌سازی نکند.
کاوه حاجی علی اکبری، رئیس سازمان نوسازی تهران
طرح همه جانبه نیست
۱۹۶ محله با حداقل یک بلوک فرسوده در شهر تهران هستند که در چهارچوب طرح‌های نوسازی قرار می‌گیرند. اکنون این محله‌ها به شکلی در آمده‌اند که ساکنان قبلی از آن خارج شده‌اند یا اگر ساکن هستند هم امکان مالی بهسازی ندارند. از طرف دیگر به‌دلیل شرایط اقتصادی بازدهی مالی کمی در این نقاط وجود دارد.
در سطح جهانی از ابتدای قرن 19مداخله بازتوسعه در بافت‌های فرسوده در پیش گرفته‌شد. در ایران سیاست‌هایی که تاکنون در این خصوص اجرایی شده مبتنی بر تخریب و نوسازی بوده است و بهبود همه جانبه درنظر نگرفته است. جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی در محله‌های جدید مورد توجه قرار نگرفته درحالی‌که هر اقدامی و نقشه‌ای باید متوازن و در همه ابعاد باشد چیزی که می‌توان نام آن را توسعه محله‌ای گذاشت.
مصطفی بهزاد فر، رئیس دانشکده شهرسازی و معماری دانشگاه علم و صنعت
الگو گرفتن کلیشه‌ای
قبل و بعد از انقلاب 3رویکرد اصلی درباره بافت‌های فرسوده وجود داشت. اول انتخاب واژگان و بازی‌کردن با آنها بود. دوم الگو گرفتن کلیشه‌ای از طرح‌های بازسازی و سوم اینکه مدیران شهری به‌صورت لحظه‌ای درخواست‌های مردمی را انجام می‌دادند. پروژه‌های شهری ما هم امروزه چنین معایبی دارند. 90درصد پروژه‌هایی که من آن را پیگیری کردم مراحل اهداف راهبرد و عمل را به درستی طی نکردند حتی تعیین مشخصات 350محله تهران براساس نظر مشاوران بوده نه پژوهش‌های محله محور. اگر به همین شیوه پیش برویم در 20سال آینده 1300شهر خواهیم داشت که 1301شهر آن فرسوده هستند. جمعیت و ساختمان‌های زیادی در یک مساحت مشخص قرار می‌گیرند و نتیجه به این شکل در می‌آید که حجم توسعه شهری درون شهرها حبس شده است.
میثم بصیرت، معاون مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران
نیازمند مشارکت حداکثری
3268هکتار بافت فرسوده در تهران داریم که 5درصد کل بافت فرسوده کشور است. الان فشار وارد می‌شود که از بافت فرسوده برای تولید شغل استفاده کنیم. آمار‌هایی هم در این‌باره داده می‌شود. البته این خوب است که بخش مسکن مولد باشد و به اقتصاد کمک کند ولی ما همیشه گوشه‌چشم «سوداگرانه» به بافت فرسوده داشتیم. هروقت آن را کنار بگذاریم و با حداکثر مشارکت شهروندان جلو برویم کار‌ها درست می‌شود.
در اثرالگوی شتابان نوسازی فضای محله به هم خورده است و بعد از جابه‌جایی اجباری ساکنان همان محله به سمت تولید مجدد بافت فرسوده رفتیم درحالی‌که باید مقابل تولید بافت فرسوده بایستیم. خروجی ما محله‌هایی است که کسری پارکینگ دارند و کیفیت ساختمان به جز «پایداری» از بافت قبلی هم کمتر است. سازمان نوسازی نباید مسکن بسازد باید ساختار را فراهم کند. زیرا مدل مسکن انبوه شکست خورده‌است و حتی باعث مشکلات اجتماعی هم خواهد شد.
