گفت و گوی نخبگان

سمیه توحیدلو:

هیچ جامعه‌ای نیست که به رشد بیندیشد و در سر، اندیشه بهبود و پیشرفت داشته باشد اما از پژوهش، غفلت کند؛ چراکه یکی از مهم‌ترین متعین‌های هر تغییر که در محاسبه یا تبیین مسائل و حتی ارزیابی و حل مسئله‌های احتمالی نقش دارد، پژوهش در موضوعات است. در جامعه ما حجم بالایی از پژوهش، با کیفیت‌های مختلف تولید می‌شود. شمار بالای دانشجویان در دوره‌های تحصیلات تکمیلی، تولید مجموعه‌ای از رسائل یا پایان‌نامه‌ها را در دانشگاه‌ها در پی دارد؛ پایان‌نامه‌هایی که کیفیت‌های متفاوتی دارند؛ برخی به‌شدت ارزشمندند اما متأسفانه در دانشگاه‌ها باقی می‌مانند و برخی دیگر نیز چنان ضعیف و بی‌کیفیت و آمیخته با انواع تقلب و تخلف علمی عرضه می‌شوند که حتی نمی‌توان نام پژوهش بر آنها نهاد. اما پژوهش، فقط به دانشگاه و نهادهای آموزشی علمی خلاصه نمی‌شود؛ انواع پژوهشکده‌ها، مراکز و مؤسسه‌های تحقیقاتی مستقل و وابسته به نهادهای عمومی و دولتی و حتی انواع معاونت‌های پژوهشی ارگان‌ها که مسئول به‌سرانجام‌رساندن بودجه‌های پژوهشی سازمان‌ها هستند نیز با پژوهش درگیرند.

ضعف‌های زیادی را می‌توان در باب پژوهش‌های صورت‌‌گرفته برشمرد. حتی الگوهای تخصیص پژوهش و روش‌های انجام پژوهش نیز می‌تواند مورد ارزیابی قرار گیرد. کارهای زیادی در نقادی نهاد علم و یافته‌های آن موجود است اما واقعیت این است که با وجود حجم بالای پژوهش، هنوز در جامعه علمی، باب‌ گفت‌وگو درباره پژوهش‌ها و حتی استفاده درست و دقیق از آنها باز نشده است. انواع کارهای پیشینیان وسیله‌ای‌است برای پرکردن فصلی در پایان‌نامه‌ها تحت عنوان «پیشینه تجربی تحقیق». در این بخش‌ها اصل بقای پیشینه رعایت می‌شود؛ چون هر پژوهشگری صرفا رونویسی‌ای از کارها و پژوهش‌های انجام‌شده و بعضا رونوشتی از کل این فصل را از یک پژوهش مشابه، آماده می‌کند. در واقع پژوهشگر به‌دنبال فهم موضوع و جستن رد پای موضوع و حواشی آن در کارهای موجود نیست. این مسئله فقط به محققان و دانشجویان مربوط نمی‌شود؛ برخی پژوهشگران ارشد، نخبگان دانشگاهی و مجموعه اندیشمندان شناخته‌شده در حوزه‌های مختلف نیز حتی از جزئیات کار هم آگاه نیستند. به واقع حضور کانال‌‌ها، سایت‌ها و انواع شبکه‌های اجتماعی نیز فقط در چرخه روابط پژوهشی، عرضه را کامل کرده است اما تقاضای دقیقی شکل نمی‌گیرد و لذا گفت‌وگویی حول کارهای پژوهشی افراد صورت نمی‌گیرد. نقادی و نقدپذیری یکی از ملزومات شکل‌گیری این گفت‌وگو است. از طرفی در برخی سازمان‌ها تمایل زیادی به امنیتی‌کردن و محرمانه‌نگه‌داشتن نتایج تحقیقات وجود دارد؛ گویی پژوهش انجام‌شده ـ مانند یک سرمایه ـ فقط باید در اختیار بخشی از افراد قرار گیرد و دیگران اعم از پژوهشگران و... از خواندن و استفاده از آن بی‌بهره بمانند.

در چنین فضایی انواع همایش‌ها و برنامه‌هایی که ارائه گزارش از عملکردهای پژوهشی را در رشته‌های مختلف در دستور کار قرار می‌دهند می‌توانند ارزشمند باشند؛ مکان‌هایی برای تبادل اطلاعات و ارتباط بیشتر پژوهشگران و زمینه‌ای برای شکل‌گیری گفت‌وگو و همکاری‌های علمی. یکی از دوسالانه‌های مهم در حوزه علوم اجتماعی «همایش پژوهش فرهنگی ـ اجتماعی در جامعه ایران» است که به همت انجمن جامعه‌شناسی از ۵تا ۷ دی‌ماه برگزار می‌شود؛ محلی برای بحث و تبادل پیرامون پژوهش‌های صورت‌گرفته در این سال‌ها. نکته بارز این همایش، حضور همزمان پژوهشگران برجسته و دارای تجربه در کنار دانشجویان فعال و جست‌وجوگر در عرصه‌های مختلف است. این همایش فرصتی‌است که انجمن جامعه‌شناسی به همت 40نهاد و انجمن دیگر برای بررسی کارهای به‌انجام‌رسیده در این سال‌ها ایجاد کرده است. حضور بیش از ۲۰۰سخنران در این همایش سه‌روزه گواهی‌است بر شکل‌گیری یک نهاد گفت‌وگوی نخبگانی در حوزه علوم اجتماعی؛ چیزی که در همه رشته‌ها و در فضاهای بین‌رشته‌ای نیز به‌شدت به آن نیازمندیم.